VOV4.Xơ Đăng - Pêi pro tiô tơdroăng dêi tơnei têa ‘na trếo kơhiâm, hên tơdroăng tơkêa bro ‘na trếo kơhiâm hiăng châ tơnêi têa tơmâng ‘no liăn tŏng kum ƀă hên tơdroăng tơkêa bro tơrŭm ƀă lâp plâi tơnêi châ po rơdâ. Tơdroăng amê, hiăng pơ’lêh ‘na trếo kơhiâm  ăm hlo nhên khât. Laga, tơdroăng hrế krĭn ôh tá păng kân a vâi hdrêng dêi tơnêi têa pin, malối a vâi o hdroâng kuăn ngo ƀă kong ngo xuân ối hên ó khât tâng vâ pơchông tung lâp tơnêi têa.

Nâ H’Son Lao ối a cheăm Ea Wer, tơring Ƀuôn Đôn, kong pơlê Dak Lak xo mâi châ 12 hơnăm ƀă rơneh châ 4 ngế kuăn. Rơpŏng nâ ai iâ chiâk deăng, tơdroăng cheăng kâ ôh tá tơniăn, thế tăng pêi cheăng vâi vâ ai liăn kâ rêm hâi, xua mê tơdroăng pá puât ó ‘nâng, mâu kuăn ‘nĕng pơrá châ hrế ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm. Nâ H’Son Lao tối ăm ‘nâi:

‘’To lâi ngế kuăn tung hngêi kâ ôh tá bê trếo piê kơhiâm, ôh tá ai kơchâi kâ, ôh tá ai têa măm, măm kâ, po rơvât kơchâi, mê châ gá ôh tá pá hro, gá tơbrêi, gá châi klêa. Ngế ki lâi châ xuân hrế, hrế sap kuăn ki rơmúa troh kuăn hdrui’’.

A mâu pơlê ki pá puât a kơpong Tây Nguyên tơdroăng vâi hdrêng châ hrế ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm, ôh tá bê trếo piê kơhiâm môi tiah rơpŏng nâ H’Son Lao ối ai hên. Tơmeăm kâ ôh tá tŭm ƀă tơmeăm kâ mê ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm, tơdroăng châi tamo ƀă mâu tơdroăng rak ngăn ‘na kơtiê kơklêa cho xiâm kối dêi tơdroăng châ hrế ôh tá bê trếo piê kơhiâm a vâi hdrêng a mâu kơpong ối hên tơdroăng pá puât. Ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh, Kăn pơkuâ Khoa nhi Tổng hợp Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tối ăm ‘nâi:

‘’Tiô mâu tơdroăng hriăn plĕng achê kố dêi lâp kơpong Tây Nguyên ‘na châ hrế ôh tá bê trếo piê kơhiâm tung pơlê pơla mê ai sap ing dâng 30 troh 40% tung pơlê pơla. Ai hên xiâm kối châ chiâng hrế ôh tá bê trếo piê kơhiâm. Má môi cho môi tung mâu xiâm kối mê cho xua châ chăn. Má péa nếo, vâi ôh tá tŭm Protein ăm vâi hdrêng, mê cho tơdroăng cheăng kâ pá puât vâi ôh tá ai liăn rôe ăm vâi hdrêng kâ tơmeăm tŭm trếo piê kơhiâm. Má pái, ai ki ‘nâ nôu pâ xuân ai ivá vâ rôe ăm tơmeăm kâ tŭm trếo piê kơhiâm ăm vâi hdrêng, laga mâu tơdroăng tơmiât ôh tá tro tung troăng rak ngăn vâi hdrêng, xuân chiâng pro ăm vâi hdrêng châ chiâng hrế ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm’’.

Môi tiah mâu pơlê dêi vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo a mâu kong pơlê Tây Nguyên, Mèo Vạc cho môi tung mâu tơring kơtiê dêi kong pơlê Hà Giang, tơdroăng rêh ối vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo tung tơring ối pá puât tâng pơchông ƀă ki riân tơdâng dêi kong pơlê. Hên cheăm, kơxô̆ vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm châ hrế ôh tá ai trếo piê kơhiâm tiô pơkâ châ hngăm châ sap ing 20 – 23%; châ hrế ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm, ‘nhông ôh tá kâi xŏn cho 40 – 45%, kơxô̆ ki ôh tá tŭm trếo kẽm a vâi hdrêng 70 – 89%. Tiô nâ Đặng Thị Quẩy – kăn ƀô̆ pơkuâ ivá châ chăn mơhum kuăn ngá ƀă trếo piê kơhiâm Hngêi pơkeăng cheăm Tát Ngà tối ăm ‘nâi: Drêng ai tơdroăng tiah mê, Hngêi pơkeăng cheăm hiăng thăm pơtâng tối vâ chôa ‘lâng kum kơdroh châ hrế ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm a vâi hdrêng:

‘’Rêm khế á thế hnê mơhno ăm mơngế nôu cho rah vâi hdrêng tiô lơgât dêi Viê̆n pơlât ‘na trếo piê kơhiâm vâ ‘nâi kuăn dêi tơná a tíu ki lâi, ôh tá tro klâi, châ hrế ôh tá bê trếo piê kơhiâm lơ hrế krĭn vâ rĕng ăm kuăn kâ tŭm trếo piê kơhiâm vâ xông kân lĕm. Thế tối vâ vâi krâ hlê plĕng drêng vâi hdrêng ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm pin thế tơ’nôm têa ƀă trếo piê kơhiâm tŭm vâ tơ’nôm ăm châ vâi hdrêng, ví tơdroăng vâi hdrêng tamo vâi hdrêng ôh tá bê trếo piê kơhiâm. Lăm pơtâng tối ƀă ai pêi pro tơdroăng trếo piê kơhiâm roh kâ hmâ ăm vâi hdrêng. Nôkố a cheăm ôh tá ai tơdroăng tơkêa bro ki klâi, mâu tơdroăng pêi pro xuân ôh tá ai mê á thế pơtâng tối ‘na trếo piê kơhiâm a hâi lơ 1 khế 6 vitamin A kơdê ‘mêa tung klêa ƀă khế 12, pêi pro rêm hơnăm 2 xôh. Ai mâu vâi krâ pêi pro tro xua mê tâ hlo phiu ro mâu vâi hdrêng châ ôh tá hrế ai tŭm trếo piê kơhiâm tung tơdroăng 24 khế ối ngá. Nôkố vâi hdrêng a kố tiô xêo tơdjuôm dâng 18 – 20% châ hrế ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm, ki hên cho mâu rơpŏng ai tơdroăng rêh ối kơtiê’’.

Xua tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê tung pơlê ối trâm hên pá puât xua mê tơdroăng tơmeăm kâ ăm vâi hdrêng ối iâ. Mâu roh kâ hmê rêm hâi bu ai alâi, kơchâi drêh, ôh tá tŭm mâu trếo piê kơhiâm, vâ ăm châ piê lĕm ƀă ivá mo dâi. Vâ chôa ‘lâng kơdroh châ hrế ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm ăm vâi hdrêng, Hngêi pơkeăng cheăm Tát Ngà hiăng ƀă dế thăm pơtâng tối, mơhnhôk ăm kuăn pơlê kơdroh rơnêh kuăn má 3 vâ rak ngăn ăm tơtro má môi ăm kuăn. Vâ tơdroăng hbrâ, mơdât pơreăng ăm vâi hdrêng a mâu kơtâu, pơlê châ tơƀrê lĕm, tiô nâ Đặng Thị Quẩy – Kăn ƀô̆ pơkuâ rak ivá châ chăn mơhum kuăn ngá ƀă trếo piê kơhiâm Hngêi pơkeăng cheăm Tát Ngà tối:

‘’Pói vâ khu râ kăn pơkuâ mơ-eăm pro tơ’lêi hlâu rôe tơmeăm pơlât, pêi pro mâu roh kâ ai trếo piê kơhiâm ăm vâi hdrêng ƀă ăm mung liăn ăm vâi krâ păn mơnăn mơnôa pơtih păn chêm lơ păn í kơtâ vâ ăm rơpŏng ki ôh tá ai ivá vâ păn, rak ngăn kuăn ‘nĕng rêm hâi ăm tơtro tâ, mê cho kơxô̆ liăn vâ ăm mâu rơpŏng kơtiê ƀă vâ chê kơtiê ôh tá ai liăn mơ’no cheăng vâ kum tung tơdroăng rêh ối rơpŏng, rak ngăn vâi hdrêng, roh kâ hmê dêi vâi hdrêng ăm tơtro khâp’’.

Nôkố tơdroăng hbrâ mơdât châ hrế ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm hiăng chiâng môi tung mâu Tơdroăng pơkâ pêi Tơnêi têa kal khât a tơnêi têa pin, tung mê pơkâ kơdroh châ hrế ôh tá tŭm trếo piê kơhiâm a vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm hiăng chiâng pơkâ pêi mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla dêi tơnêi têa ƀă pơkâ mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla dêi rêm kong pơlê. Tung kơ koan hnê mơhno cho Khu xiâm pơkuâ ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât, tíu apoăng cho Viê̆n pơlât ‘na trếo piê kơhiâm Tơnêi têa ƀă 2 troăng tơmiât pêi cho hbrâ mơdât ƀă rak ngăn rĕng ăm vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm. Laga, kơxô̆ châ hrế ôh tá t6ŭm trếo piê kơhiâm ƀă kơxô̆ châ hrế ôh tá râ châ hiâ a vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm 2020 xuân a kơlo 12,5%. Vâ  ôh tá ai xếo tơdroăng kố, kal khât thế ai tơdroăng mơ’no cheăng dêi kơvâ cheăng, po rơdâ mâu tơdroăng ki veăng a mâu kong pơlê pá puât, ki má lối cho kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo ƀă kong ngo, ví mơ’no liăn cheăng ôh tá tơkŭm môi tíu tâng vâ châ tơbrê păng ‘nâng.

Giàng Seo Pùa chêh

A Sa Ly tơplôu ƀă tơbleăng