Tiô Khu tơru\m ngăn ‘na pơkeăng [ă khăm pơlât lâp plâi tơnêi tối, nôkố rêm hơnăm lâp plâi tơnêi ai dâng 9 rơtuh ngế tâ pơreăng kơ-o êi xôu [ă ai 1 rơtuh 300 ngế hlâ xua pơreăng kố. Việt Nam nôkố dế ối má 12 tung 22 to kong têa ki ai ngế tâ pơreăng kơ-o êi xôu hên má môi tung lâp plâi tơnêi, [ă dâng 130 rơpâu ngế tâ, ai16 rơpâu ngế hlâ rêm hơnăm.

Pơreăng kơ-o êi xôu cho môi túa pơreăng tâ tú xua vi khuẩn kơ-o êi xôu pro. Vi khuẩn kơ-o êi xôu tâ tú sap ing ngế ki kố troh ngế ki tá tiô  troăng hiâm. Drêng hiăng mot tung châ, vâi kô kâ tung châ chăn. Ngế ki tâ pơreăng kố mơni kô hlâ tâng ôh re\ng châ ‘nâi [ă ôh tá re\ng châ pơlât.

Tối ‘na pơreăng dêi kơ-o êi xôu, [ok thái pơkeăng chuyên khoa môi Nguyễn Kim Mỹ, kăn pho\ pơkuâ hngêi pơkeăng kơ-o lo mơheăm [ă êi xôu kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi:

‘’ ’Na mâu tơdroăng ki nhôm tâ pơreăng kơ-o êi xôu ngế ki mê kô kơ-o, lo kơhêa sap ing 2 măng t^ng ngi klêng. Kố cho tơdroăng ki hmâ lo má môi. Pák^ng mê, ối ai tơdroăng ki kơ-o lo mơheăm, tơpá vâ hiâm, rế hrế hrối, châi a nuih, malối hlo lo têa kơ-xôu, tung pơla kong prâi ôh tá tơniăn, tâ hngiú la ngế ki tâ pơreăng xuân ối lo têa kơxôu’’.

Pơreăng kơ-o êi xôu klâ xoăng péa tơdroăng ki xiâm cho êi xôu [ă êi pá gong xôu. Tung mê êi xôu cho ki xiâm, châ 80%.

Hơnăm 2017, Hngêi pơkeăng pơlât kơ-o êi xôu [ă êi xôu kong pơlê Dak Lak hiăng khăm [ă pơlât lối 1 rơpâu ngế tâ pơreăng kơ-o êi xôu, tung mê, ai 50 ngế tâ pơreăng êi xôu ki ôh tá kâi pơlât. {ok thái pơkeăng Nguyễn Kim Mỹ ăm ‘nâi, kơxo# ngế ki tâ pơreăng ki ôh tá kâi pơlât tung hơnăm hiăng luâ tâk 4 ngế tâng vâ pơchông [ă túa pơkâ pơlât dêi hngêi pơkeăng, tơkéa vâ tối, cho tơdroăng ki tâ tú dêi pơreăng kơ-o êi xôu tung pơlê pơla ối hên tâ nếo.

Hên ngế ki tâ pơreăng kơ-o êi xôu troh pơlât a hngêi pơkeăng tung tơdroăng ki râ ó, pro tơdroăng ki tâ tú tung pơlê pơla kô tro tâ tú thăm rế hên tâ, tơdrêng a mê, tơdroăng ki pơlât kố xuân trâm hên xơpá. {ok thái pơkeăng Nguyễn Kim Mỹ ăm ‘nâi tơ’nôm:

‘’Ngế ki tâ pơreăng kơ-o êi xôu nôkố xuân ôh tá vâ hmâng [ă tơdroăng ki pơlât, ôh ti xê to kuăn pơlê a kơpong hngế hngo mê ối tá mâu ngế ki rơkê ple\ng ki ê, kăn [o# cheăng ăm tơnêi têa xuân ôh tá vâ hmâng. Xua mê, tơdroăng kố chiâng pro ai tơdroăng ki kơtoâ pơreăng. Vâi ôh tá vâ lăm khăm hmôu pơ roê xêh pơkeăng pơlât’’.

Nôkố, pơreăng kơ-o êi xôu hiăng ai pơkeăng pơlât tơ-[rê [ă châ pơlât prêi, [ă tơdroăng ki ngế tâ pơreăng mê athế re\ng châ ‘nai [ă re\ng châ pơlât. Môi tiah pôa Nguyễn Thành, 68 hơnăm ối a bêng Tân Lợi, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak.

Kơtăn kố to lâi khế, pôa Thành tâ tung châ ai mâu tơdroăng ki tơviah, châ chăn drêng lâi xuân tơ-brêi tơ-brêh, lơ kơ-o [ă châi a nuih. Pôa re\ng lăm khăm [ă châ tối cho tâ pơreăng kơ-o êi xôu. Klêi kơ’nâi 3 pơla măng t^ng pơlât, ivá dêi pôa Thành hiăng hơ’lêh. Pôa Nguyễn Thành tối:

‘’Á troh a Hngêi pơkeăng kơ-o pơlât êi xôu Dak Lak pơlât xuân hiăng châ 3 pơla măng t^ng, ivá hiăng mo hlo xuân hiăng tơniăn. Tối ‘na kơ-o mê nôkố gá hiăng kơdroh. Kơ-o, châi nuih mê xuân hiăng môi tiah vâ tâi dâng 70 – 80%’’.

Tiô mâu [ok thái pơkeăng chuyên khoa, pơreăng kơ-o êi xôu kố tơ’lêi tâ tú tung pơlê pơla. Vi khuẩn êi ai tung kơhêa, têa hế dêi ngế ki tâ pơreăng. Drêng kơ-o, kơchê, kơhêa, tơpui, ngế ki tâ pơreăng mê kô pro ăm vi khuẩn êi xôu tơprâ lo chiâng hyôh, pro chiâng tâ pơreăng ăm ngế ki ối tâ tá. Pák^ng mê xuân mơni kô tơ’lêi tâ tú ing tơdroăng ki xúa tơdjuôm mơnge\n, uâng [ă ngế ki tâ pơreăng kơ-o êi xôu.

Vi khuẩn kơ-o êi xôu gá rêh ối tung châ chăn, drêng ivá ôh pá hro mê gá kô xông kâ pro chiâng ai pơreăng. Drêng tâ tú vi khuẩn kơ-o êi xôu, ngế ki tâ pơreăng kal châ khăm a mâu tíu khăm pơlât chuyên khoa, ai troăng pơlât tro tơdroăng mê nếo kâi pơlât prêi.

Ngế ki tâ pơreăng athế troh a hngêi pơkeăng kân râ tơring lơ Hngêi pơkeăng pơlât kơ-o êi xôu Dak Lak, kơxo# 136 Nguyễn Thị Định, bêng Thành Nhất, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, vâ séa ngăn [ă pơlât pơreăng. Kố xuân cho môi tíu khăm pơlât a kơpong Tây Nguyên tơdah xo [ă pơlât ‘na pơreăng kơ-o êi xôu ki ôh tá kâi pơlât prêi.

Vâ hlê nhên tâ ‘na pơreăng kơ-o êi xôu, kơ’nâi kố {ok thái pơkeăng chuyên khoa Môi Nguyễn Kim Mỹ, kăn pho\ pơkuâ hngêi pơkeăng pơlât kơ-o êi xôu [ă châi xôu kong pơlê Dak Lak tối nhên tâ ‘na hnoăng cheăng hbrâ mơdât êi xôu tung kong pơlê, pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng!

Êng: Ô [ok thái pơkeăng, nôkố ki hlê ple\ng dêi mâu kuăn pơlê ‘na pơreăng kơ o êi xôu gá ti lâi?

{ok thái pơkeăng Nguyễn Kim Mỹ:  Vâ tối, mâu ngế ki mot pơlât a hngêi pơkeăng pơlât kơ-o êi xôu lo mơ-heăm kong pơlê hmâ cho drêng hiăng châi ó, xôu hiăng rong hên. Drêng lăm khăm xo mơheăm mê hlo 2 dương troh a 3 dương, thăm nếo ai ngế ki ‘nâ êi xôu ki ôu hên pơkeăng la pơreăng oh tá kâi hlâ ing ôu pơlât hên túa pơkeăng. Ngế ki kơ-o hrá lăm khăm chiâng ai hên tơdroăng, xua oh tá vâ re\ng tơmâng. Tơdroăng mơdât pơreăng kơ-o êi xôu lo mơheăm tung lâp tơnêi têa tối tơdjuôm [ă Dak Lak tối krê tung pơla sap 10-15 hơnăm kố hiăng châ hnê tối nhên. Malối hơnăm 2015, tơdroăng hbrâ mơdât kơ-o êi xôu châ Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh k^ pơkâ tung tơdroăng hbrâ mơdât kơ-o êi xôu lo mơheăm troh a hơnăm 2020 [ă hlối troh a hơnăm 2030, Việt Nam thế pơlât mơngế ki kơ-o êi xôu lo mơheăm. La hiăng hnê tối hên lâp lu troh mâu kơpong hngế hngo, kơpong ki hên kuăn pơlê oh tá ‘nâi ple\ng ki iâ mơngế châ pơchuât ngăn hlá tơbleăng. Hên ngế drêng troh a hngêi pơkeăng cheăm khăm hiăng châi râ, xua drêng vâi kơ-o râ, vâi pơlât dêi a hngêi, tí tăng rôe xêh pơkeăng ôu pơlât, ‘na hía rơkâu xối xeăng. Drêng vâi hmôu pơlât xêh ôh tá kâi prêi, hiăng râ ó nếo lăm pơlât a hngêi pơkeăng. Thăm nếo, tơdroăng cheăng kâ pá puât, tơmiât troh a hngêi pơkeăng oh tá ai liăn mê vâi oh tá vâ lăm pơlât. Môi tơdroăng ki ê nếo cho mơni vâi tơmiât dêi tơná hiăng êi xôu lo mơheăm ôh tá khên vâ lăm khăm xâu mâu ki ê lơ ‘nâi, ah vâi oh tá vâ tơpui [ă oh tá vâ ối achê  mê chiâng kơtôa dêi pơreăng. Drêng hiăng châi râ ó, kơ-o lo mơheăm ah mê nếo lăm khăm pơlât a hngêi pơkeăng.

Êng: Ô [ok thái pơkeăng, nôkố ki lâi cho pơloăng mơnúa kân má môi tung tơdroăng pơlât mơngế kơ-o êi xôu a Việt Nam?

{ok thái pơkeăng Nguyễn Kim Mỹ:  Nôkố, êi xôu lo mơheăm kô kâi pơlât prêi tâi, tâng pêi pro mâu tơdroăng: Má môi re\ng ‘nâi pơreăng, tơkéa vâ tối mâu tơdroăng ki rong tung xôu xua kơ-o mê gá ối iâ, hâi tâ tú troh mâu tíu ki ê tung châ. Má péa, ngế ki êi xôu mê thế pro tro tơdroăng pơlât, troh tiô pơkâ ki [ok thái pơkeăng hiăng hnê. Tơkéa vâ tối, cho pơlât tro tiô tơdroăng ki hnê, tu\m hâi khế, ôu pơkeăng, pâk pơkeăng thế tro chôu, tu\m roh [ă thế lăm séa ngăn têa kơhêa tung pơla pơlât tro tiô [ok thái pơkeăng hnê vâ ‘nâi nhên hôm hâi prêi lơ ôh. Tâng pin pơlât hiăng prêi môi ngế ki êi xôu lo mơheăm tơkéa vâ tối hiăng kâi mơdât tâ tú mâu ki ê há.

Êi xôu lo mơheăm kô chiâng pơlât prêi. La nôkố, tơdroăng hiăng ôu hên túa pơkeăng la pơreăng oh tá kâi hlâ hiăng chiâng tơdroăng ki tô tuăn dêi lâp plâi tơnêi, oh tá xê to Việt Nam.  Dế kố, Việt Nam dế má 15/30 to kong têa ki ai hên ngế kơ-o êi xôu lo mơheăm hiăng ôu hên túa pơkeăng la pơreăng êi xôu oh tá kâi hlâ ai hên má môi tung lâp plâi tơnêi. Pơreăng kố rơ-iô khât. {ă mơngế êi xôu ki oh tá râ pơlât dâng 6-8 khế, la pơreăng kơ-o êi xôu lo mơheăm ki hiăng ôu hên túa pơkeăng la pơreăng tá kâi hlâ mê thế pơlât ton troh 20 khế. Kơxo# mơngế pơlât prêi iâ, xua hâi khế pơlât ton, pro chiâng châi tơdroăng ki ê xua ôu hên pơkeăng mê mâu ki êi xôu mê pơlât bu tơdế rá la oh tá vâ pơlât troh prêi hlối.

Hmâ hlo mơngế êi xôu lo mơheăm ki ôu hên túa pơkeăng la pơreăng oh tá kâi hlâ mê hdrối nah hiăng êi xôu môi hdroh mê ivá vâi hiăng pá kâi [ă pơkeăng mê khoh pá tung tơdroăng ôu pơkeăng pơlât. Nôkố lâp tung tơnêi têa dế mơ-eăm pơlât prêi ‘na pơreăng êi xôu lo mơheăm ki ôu hên túa pơkeăng la pơreăng êi xôu oh tá kâi hlâ sap ing 60-75%.

Êng: Ô [ok thái pơkeăng, kuăn pơlê kal thế hlê tro ‘na pơreăng êi xôu lo mơheăm môi tiah lâi vâ kơdroh ki tâ tú tung kuăn pơlê?

{ok thái pơkeăng Nguyễn Kim Mỹ: Kuăn pơlê thế kơhnâ pơchuât ngăn hlá mơ-éa, ngăn um tơvi hnê tối ‘na pơreăng êi xôu lo mơheăm cho pơreăng ki tiah lâi, tâ tú gá ti lâi. Ki hdrối thế hlê tiah kố, êi xôu lo mơheăm cho pơreăng tâ tú ing rơkong [ă bú êi xôu lo mơheăm mê tê ki tâ tú, tâng êi xôu tê kơtê ôh tá tâ tú. Má péa nếo, êi xôu cho pơreăng ki kâi pơlât prêi. Má pái, pơkeăng pơlât êi xôu châ tơnêi têa ăm pơlât tê kơtê. Drêng tâ hiăng kơ-o êi xôu thế lăm troh a mâu hngêi pơkeăng khăm vâ châ [ok thái pơkeăng hnê tối tơdroăng pơlât.

Mơnê kơ [ok thái pơkeăng!

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng