VOV4.Sêdang - Mâu hơnăm achê kố, hơnăm ki lâi a kong pơlê Dak Lak xuân ai ngế ki hlâ xua chó rơxok kâ. Maluâ pơreăng rơxok chiâng vâ hbrâ mơdât tâng ngế ki tro mê châ hbrâ mơdât ƀă tơdroăng ki pâk vaccine, huyết thanh tŭm klêi kơ’nâi tro chó kâ la nôkố, xuân ối ai hên ngế ôh tá vâ hmâng lơ ai mâu tơdroăng tơmiât phá tơ-ê ‘na pơreăng rơxok mê ôh tá vâ pâk hbrâ mơdât. Klêi mê, tâi tâng mâu ngế ki cho pơreăng rơxok mê pơrá hlâ.

Tiô Viện Vệ sinh dịch tễ Tây Nguyên, nôkố, Tây Nguyên cho kơpong ki ai kơxô̆ ngế hlâ xua pơreăng kôk rơxok hên má môi tung lâp tơnêi têa. Tung mê, tơkŭm hên a péa kong pơlê Dak Lak ƀă Gia Lai. Riân ngăn dêi kơbong Hbrâ mơdât pơreăng tâ tú, Tíu xiâm Séa ngăn pơlât châi tamo Dak Lak sap ing hơnăm 2017 troh nôkố, lâp kong pơlê ai 26 ngế hlâ xua pơreăng kôk rơxok.

Tung khế 3 pơla kố nah, kong pơlê pơtối ai tơ’nôm péa ngế. Tá péa ngế ki kố pơrá ôh tá pâk vaccine hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok klêi kơ’nâi tro chó kâ. Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc, kăn phŏ pơkuâ Tíu xiâm Séa ngăn châi tamo kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi:

“Chiâng vâ tối, pơreăng kôk rơxok a kong pơlê Dak Lak tung mâu hơnăm achê kố gá ôh tá tơniăn. Ki hên môi tiah tung mâu hơnăm achê kố, sap ing hơnăm 2016 troh nôkố, rêm hơnăm pin pơrá ‘nâi kơxô̆ ngế ki tâ pơreăng ƀă hlâ xua pơreăng kôk rơxok. Rêm hơnăm ai sap ing 5 troh 6 ngế, malối, tung hơnăm 2020 ai 7 ngế ƀă bu tung 3 khế apoăng hơnăm 2021 hiăng ai 3 ngế tro pơreăng kôk rơxok ƀă hlâ.

Kơxô̆ ngế ki chía hên hơnăm a mâu tơring, cheăm môi tiah: M’Drak, Ea Hleo, Krông Ƀuk, Krông Bông. Bu nếo 3 khế mê hiăng ai 3 ngế tro pơreăng kôk rơxok kố cho môi tơdroăng ki rơ-iô”.

Nôkố, khôi túa ki păn chó vâ rak hngêi dêi kuăn pơlê, malối cho kơpong thôn pơlê xuân ối ai hên, ai mâu rơpŏng ki ‘nâ păn hên chó la kơ’nêi hmâng vâ, ôh tá truâ, trong a mông ăm chó drêng lo a troăng. Hên rơpŏng a kơpong hngế hngo, ôh tá hlê plĕng hên ‘na pơreăng kôk rơxok, xua mê, vâi xuân ôh tá chiâng vâ tŏng kum khu ki pơlât mơnăn tung tơdroăng rak ngăn ƀă pâk vaccine hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok ăm chó, miếo rêm hơnăm.

Tiô mâu khu kơ koan ki ai tơdjâk troh, xiâm kối chiâng tâ tú mâu ngế ki tâ pơreăng ƀă tro pơreăng kôk rơxok tung mâu hơnăm achê kố cho xua ing khu chó, miếo a mâu rơpŏng ki păn tâk hên la kơxô̆ kế tơmeăm păn châ rak ngăn, pâk vaccine hbrâ mơdât kôk rơxok iâ. Tối ‘na tơdroăng ki pâk vaccine mơdât pơreăng kôk rơxok a tơring Čư̆ Mgar, jâ Phạm Thị Hồng Phượng, kăn phŏ pơkuâ Tíu khăm pơlât tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi.

“Tâi tâng mâu khu chó, miếo a tơring nôkố dâng 22 rơpâu to. Kơxô̆ ki châ pâk vaccine bu dâng 25 troh 26%. Ƀă chó, miếo, tơdroăng ki pâk vaccine trâm hên xơpá, ai hên xiâm kối la ki hên khu chó dêi mâu kuăn pơlê păn ki hên cho păn kơ’nêi hmâng vâ, drêng kăn ƀô̆ ngăn mơnăn troh pâk vaccine ôh tá châ rup.

Ai mâu kuăn pơlê ki ‘nâ ôh tá hlê plĕng tung tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok, vâi tối, chó hngêi păn ôh tá rơxok, mê chiâng pro kơxô̆ ki châ pâk gá iâ”.

Pơreăng kôk rơxok cho pơreăng ki tâ tú sap ing kuăn kiâ troh mơngế, hmâ trâm má môi cho chó, miếo kâ, kơ‘viêu. Virus kôk rơxok mot tung châ tơkâ luâ ing mâu tíu ki kâ, chéa, tíu ki kơ‘viêu kéa, tíu ki heăn. Tung pơla pơreăng mot tung châ sap ing 1 troh 3 khế, thăm nếo ai drêng ‘nâ plâ hơnăm nếo chiâng pơreăng khât. Pơreăng pơxiâm ƀă mâu tơdroăng ki mơhno apoăng, môi tiah tơngê, xâu, châi ko, tơbrêi, hêng hôu ƀă hên ki ê. Pakĭng mê ối ai mâu tơdroăng ki môi tiah rơlâi mâ, lo têa hế, lo têa kơxô, kơtêi kơtâu hrá. Nôkố, pơreăng rơxok tá hâi ai pơkeăng pơlât tơƀrê. Drêng hiăng kôk rơxok, ngế ki tro pơreăng mê kô hlâ.

Vâ hbrâ mơdât tro pơreăng rơxok drêng tro chó kâ, tơdroăng ki má môi nôkố cho pâk vaccine ƀă huyết thanh hbrâ mơdât pơreăng rơxok tro hâi khế pơkâ, tŭm klŏng tiô pơkâ dêi kơvâ ngăn pơkeăng. Pakĭng mê, vâ kơdroh kơxô̆ mơngế tro pơreăng kôk rơxok, Khu xiâm ngăn pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng, ối tung khu xiâm ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât hnê tối ăm kuăn pơlê kal pêi pro tro mâu tơdroăng pơkâ a kơ’nâi kố: pâk vaccine hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok tŭm ăm chó miếo ki păn ƀă vêh pâk nếo rêm hơnăm tiô tơdroăng ki hnê pơchân dêi kơvâ pơlât mơnăn; pôi tá kơ’nêi hmâng vâ chó, miếo drêng lo a troăng a thế truâ kế ki klup a mông; pôi tá ‘nêk chó, miếo; drêng tro chó, miếo, kuăn kiâ kong kâ, kơ‘viêu, chéa ƀă hên ki ê kal xếo a tíu ki tro tro heăn mê ƀă têa ƀă kơ-ƀŏng pơtối tung pơla 15 phut.

Tâng ôh tá ai kơ-ƀŏng athế xếo tíu ki chó kâ mê ƀă têa krúa. Kố cho tơdroăng ki pơlât tơƀrê vâ tah lôi mâu virus kôk rơxok, kơdroh tơdroăng ki mơni kô tro pơreăng kôk. Klêi mê, xếo tíu ki tro heăn mê ƀă al-kôl iod, pôi tá klup lơ pik mâu ki klâi ki ê a tíu ki heăn xua tơ’lêi ôu. Klêi mê, troh a tíu khăm pơlât ki achê má môi vâ châ tiâ mơnhên ƀă pâk vaccine hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok rế rĕng rế tro.

Pakĭng mê, mâu khu râ kơvâ cheăng, kơ koan ki ai tơdjâk troh kal séa ngăn mâu khu chó, miếo ƀă hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok a chó, miếo, ing tơdroăng ki pâk vaccine. Tơdrêng amê hnối kal ai troăng hơlâ hnê khĕn, pơkâ tơleăng mâu ngế ki ôh tá pêi pro tơdroăng ki pâk vaccine hbrâ mơdât kôk rơxok ăm chó, miếo rêm hơnăm.

Vâ hlê plĕng nhên tâ ‘na hbrâ mơdât pơreăng rơxok, ví tơdroăng ki hlâ môi tiah hdrối kô hía nah, pin hmâng tơdroăng tơpui tơno kơ’nâi kố pơla ƀok thái pơkeăng Lê Phúc, Ngế pơkuâ Tíu xiâm séa ngăn mơdât pơreăng kong pơlê Dak Lak.

-Ô ƀok thái pơkeăng, ƀok thái pơkeăng tối ăm ngin ‘nâi nhên tâ tơdroăng ‘na pơreăng kôk ƀă kơlo ki rơ-iô ?

Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc: Pơreăng kôk rơxok xua virus. Drêng pin tro kuăn kiâ kâ, môi tiah chó kâ, miếo kơ’viêu lơ kâ lơ tế mê virus ki rơxok tung chó miếo kô mot troh tung kế ki vâ mơjiâng chiâng mơheăm ngôa ƀă kô prôk troh a ngôa. Pơreăng kôk rơxok tâng hiăng kâ gá hiăng troh dêi ki kôk kô pro hlâ mơngế. Xua mê, kô cho tơdroăng ki rơ-iô troh ivá mơngế. Vâ hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok, pin thế pêi pro mâu tơdroăng xếo tíu ki tro chó miếo kâ, kơ’viêu lơ rơpê chó miếo chéa mê ƀă têa krúa ƀă kơƀŏng xếo a têa kơneăng.

Tâng pro ti mê kô kơdroh ki virus ối krêa a tíu ki chó miếo kâ lơ miếo kơ’viêu, kơdroh virus mot tung kế ki vâ mơjiâng chiâng mơheăm mot tung troăng mơheăm ngôa.

Drêng tro chó, miếo ki rơxok kâ, kơ’viêu, chéa, ngăn tiô kơ hâi khế pơreăng ối  tung châ, hmâ hlo ki rĕng gá 10 hâi, laga xuân ai ngế ki ‘nâ 1 hơnăm nếo hlo troh dêi kôk. Kố cho tơdroăng ki hlo hên kuăn pơlê tơngôu, ôh tá vâ tơmâng, pro dêi tơná ôh tá xâu. 

Thăm nếo drêng ngế ki tro chó miếo rơxok kâ tâk troh dêi rơxok la ôh tá ‘nâi xúa tro chó miếo kâ la lâi nah. Drêng ngế ki mê troh dêi rơxok ăm hlo ngế ki mê gá xâu kơ têa, xâu kong khía, ai ngế ki pê rơxôh ăm ‘nâ hía drêng ai khiá pêi luâ gá hmôu pơxâu. Pakĭng mê, tung pơreăng kôk ai hên túa, ki ‘nâ pro khăng kơbrê̆n mê ngế ki tro chó rơxôk kâ kô chiâng khăng kơbrê̆n, ‘nâ hía  kô pro ngế ki mê chiâng hêng hôu, ‘nâ hiá krâ ‘mêi luâ râ.

-Ô ƀok thái pơkeăng, drêng tro chó miếo rơxok kâ lơ kơ’viêu thế pro ti lâi gá tro vâ kơdroh virus kôk rơxok mot tung châ?

Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc: Tơdroăng ki thế hbrâ má môi tung hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok mê pin thế rak ngăn krâu mâu chó ƀă mâu chó ki păn thế pâk vaccine mơdât pơreăng kôk rơxok. Drêng chó ki păn châ pâk vaccine mê chó kô ôh tá krâ ôh tá tro dêi ki kôk ƀă drêng mê tâng chó miếo ki păn mê tro kâ vâi ngế ki tro chó kâ mê ôh tá tro pơreăng kôk rơxok. Tâng hiăng tro chó kâ, ôh tá ‘nâi chó ki mê hôm kôk lơ ôh khŏm thế pêi pro apoăng xếo tơdrêng hlối tíu tro chó kâ. la thế xếo tro tơdroăng, tơkéa vâ tối pin ôh tá xo kơpeăng kŏng blâi a tíu tro cho kâ. Pin bú kơtrâ tiú ki tro chó kâ a têa kơneăng, klêi mê blâi kơƀŏng a tiú tro rong klêi mê xếo tah kơƀŏng xếo hrâ lĕm ah mâu virus ki pro kôk rơxok kô hiu xêh, tơdroăng mê thế rĕng pro klêi chó kâ.

Klêi xếo mê thế lăm pôu a hngêi pơkeăng vâ pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok. Pâk pơkeăng kôk rơxok tro hâi pơkâ, thế pâk 5 rôh tro tiô pơkâ.

-Ô ƀok thái pơkeăng, riân ki tơniăn ƀă ki tơƀrê dêi vaccine kôk rơxok nôkố gá ti lâi  ƀă mâu kuăn pơlê ki păn chó, miếo thế tơtrŏng tơdroăng tơdroăng klâi?

-Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc: Nôkố, vaccine kôk rơxok gá lĕm, ôh tá tơdjâk pro ‘mêi troh ivá kuăn mơngế. Hdrối nah, kơmăi kơmok mơjiâng pro vaccine mơdât kôk rơxok tơ ê, nôkố kơmăi mơjiâng pro vaccine mơdât kôk rơxok vâi pro ƀă tế bào mê ôh tá tơdjâk ‘mêi troh ivá. Xua mê, kuăn pơlê thế pâk vaccine mơdât pơreăng kôk rơxok tâng tro chó, miếo kâ lơ miếo kơ’viêu vâ ai kế ki mơjiâng chiâng mơheăm lĕm ƀă ôh tá tro kôk rơxok.

Ai ngế ki ‘nâ păn chó, miếo tung hngêi, ôh tá vâ pâk pơkeăng vaccine mơdât pơreăng mê virus kô tâ mot tung châ mơngế pin. Malối pôi tá xah pơxôh ƀă chó miếo, pôi tá ăm rơpê chó miếo chéa a tơná a tíu ki ai hbáu tơlêa a kéa ah virus chó miếo ki mot tung châ mơngế. malối tơdroăng pêi pro ki kal hdrối cho thế pâk pơkeăng vaccine drêng tro chó miếo kâ mơhé ki kâ mê rong kŭn lơ kân.

Mâu tíu hbáu a ko, a rơnŏng, a ngiâ, a tiú vâ nŭm thế hlối pâk vaccine hlối pâk ‘mot (huyết thanh) cho kế mơjiâng mơheăm, xua tâng pâk to vaccine gá ôh tá pơxúa klâi, ôh tá kơdê virus ƀă tiah mê ngế ki mê ah xuân ối tro kôk rơxok.

Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng !

Mỹ Hạnh - Quang Nhật chêh

Gương - Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng