VOV4.Sêdang - Tơnêi têa pin nôkố u ối vâ chê 70% pơ’leăng mâ mơngế dế rêh ối a mâu kơpong thôn pơlê, mâu ngế hriăn  rơkê tối, vâ troăng hơlâ mơnhông pêi chiâk deăng, thôn pơlê mơnhông mơdêk krá tơniăn tung la ngiâ, kơxop mơ-éa ki kal Hneăng hôp Đảng roh má 13 kal ai troăng pêi kum mơnhông pêi chiâk deăng [a\ mơdêk pêi lo liăn ăm kuăn pơlê pêi chiâk deăng.

Mâu hơnăm hdrối, Đảng [ă Tơnêi têa hiăng ai hên tơdroăng pơkâ vâ mơnhông pêi chiâk, kuăn pơlê pêi chiâk [ă thôn pơlê. Mâu tơdroăng pơkâ mơnhông mơdêk thôn pơlê xúa khoa hok ko\ng nge# tung pêi chiâk châ tơ-[rê hên chiâng tơdroăng ki kal, veăng pro hơ’leh ngiâ méa thôn pơlê, ‘mâi hơ’leh tơdroăng rêh ối ‘na tơmeăm khoăng, tuăn ngoâ kuăn pơlê ki pêi chiâk [ă mơnhông cheăng kâ tơnêi têa.

Laga, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê nôkố dế trâm pá [ă hên tơdroăng pơloăng mơnúa [ă ki ôh tá mơhúa ‘na hyôh kong prâi hơ’leh, têa lân lu, kong tô mơdrăng… Mê cho tơdroăng pơkâ vâ mơnhông krá tơniăn ton kal ai troăng hơlâ [ă tơdroăng pơkâ pêi nhên vâ mơnhông tung la ngiâ.

Tiô Yăo sư Nguyễn Lân Hùng, Ngế xiâm chêh tôm xo rơkong Khu mâu kơvâ cheăng ‘na sinh hok Việt Nam, tung Hlá mơ-éa chêh mâu tơdroăng dêi hneăng hôp má 13 ‘na tơdroăng kal ‘na kuăn pơlê pêi chiâk kal tơmâng troh tơdroăng po troăng hơlâ hlối mơnhông cheăng kâ ăm tơtro [ă hlối pơxúa ăm kuăn pơlê ki pro kơdroh ki tơdjâk troh ‘na kong kế:

‘’Pro ti lâi vâ kuăn pơlê ai tơdroăng rêh ối le\m tro tâ, mơ-eăm tung rêh ối, hlối kơdroh mâu tơdroăng xía vâ ‘na kong prâi pro ôh tá tơniăn… Tơdroăng kố kal thế ai tung pơkâ roh kố kal pro xiâm nếo vâ kum thôn pơlê mơ-eăm mơnhông rơdêi tâ. Klêi kơ’nâi mâu kơ koan xiâm, mâu kơ koan, khu grup thế kum ăm kơpong thôn pơlê… mơ-eăm mơnhông rơdêi, [ă ngin mâu ngế cheăng khoa hok kô veăng hnê tối vâ tung tơdroăng pơkâ tối mê châ troăng hơlâ, hnê kum ăm kơpong thôn pơlê mơ-nhông tơ-[rê  tâ nếo’’.

Nôkố pêi chiâk deăng a thôn pơlê dế trâm hên pơloăng mơnúa [ă ôh tă mơhúa ‘na hyôh kong prâi, têa lân lu, kong tô mơdrăng khăng khoăng

Rơtế [ă tơdroăng mê, pôa Hà Văn Thắng, Kăn pho\ hnê ngăn Khu mơdró kong pơlê Hòa Bình tối tiah kố, [ă tơdroăng pơkâ ki kân dêi tơdroăng mơnhông cho tơ-[rê tung cheăng kâ, tơniăn tung rêh ối hlối rak vế hyôh kong prâi, mê mâu tơdroăng tơmiât hdrối ‘na cheăng kâ nếo thế châ hên kuăn pơlê môi tuăn. Khu mơdró tơdah vâ mơhnhôk hriăn ple\ng a mâu tơdroăng pêi pro, tê mơdró. Ing mê, veăng mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla krá tơniăn ton tung mâu hơnăm la ngiâ. Pôa Hà Văn Thắng tối troăng hơlâ tơná:

‘’Vâ ai tiô 3 pơkâ mê ôh tá ai troăng hơlâ ki lâi ê nếo cho thế xúa môi túa cheăng kâ tơngah kô nếo la ki khât gá hiăng ai sap nah tung rêh ối mê cho túa cheăng kâ  ki hơ’leh. Túa pro kơdrum pêt loăng plâi, chiâng long păn ká, pro kơdroăng păn mơnăn í pêap cho túa pêi cheăng ki hơ’leh klêng tê la túa pêi cheăng mê nôkố cho ing tơdroăng cheăng xúa ko\ng nge# kơxo# [ă ko\ng nge# sinh hok…

Tâi tâng mâu tơdroăng mê kal thế châ mơnhên tung hlá mơ-éa vâ mâu khu mơdró [ă kuăn pơlê ai rôh châ pêi pro re\ng tu\m tơdroăng, tơ’lêi má môi. A tơmiât tiah kố cho mâu tơdroăng pơkâ ki mâu hlá mơ-éa chêh châ mơjiâng ing rôh po hneăng hôp kal kí kân má môi dêi tơnêi têa, thế ngăn a tơdroăng rêh ối [ă ki ki tơtro [ă troh lâp lu. Xua mê, thế mơnhên tơdroăng pơkâ krá tơniăn ton mê ti lâi?

{ă mâu ngế pêi chiâk deăng tối tiah kố, xuân u ối tơdroăng pêi chiâk iâ, pêi ku\n, ôh tá tơku\m môi tíu, hâi châ tơku\m krá nhên. Xua mê, tơmeăm pêi lo ôh tá tơdâng tơ’mô mê chiâng pá vâ veăng tơbleăng ki pơxúa. Pôa Nguyễn Văn Sinh, cheăm Tiền Phong, tơring Ân Thi, kong pơlê Hưng Yên  thế:

‘’Hlá mơ-éa vâ chêh pơtroh ăm hneăng hôp Đảng thế đi đo hnê tối ăm hên ngế kuăn pơlê vâ hlê tơdroăng pêi cheăng tơchoâm pú hên, pêi mơjiâng pro hên tơku\m pêi hlối ai luât pơkâ tơtro mê nếo tơniăn. Nôkố kum pêi ahdrối cho tơdroăng pêi cheăng tơru\m troh tơdroăng pêi chiâk deăng pêi lo tơmeăm tro tiô pơkâ vâ pro pơxúa tơ-[rê hên ăm mơngế ki pêi chiâk’’.

Hlá mơ-éa chêh pơtroh ăm Hneăng hôp Đảng roh má 13 kal thế pơkâ troăng hơlâ pêi pro vâ veăng mơnhông pêi chiâk tơ-[rê

A môi tơdroăng ki ê, tiô Tie#n sih Đào Thế Anh, Kăn pho\ Vie#n khoa hok ngăn ‘na pêi chiâk deăng Việt Nam, lối 30 hơnăm hơ’leh nếo, tơdroăng cheăng kâ mâu rơpo\ng kuăn pơlê hiăng tơlo hên kế kâ vâ rơnêu pro tơ-[rê dêi tơdroăng pêi chiâk xuân môi tiah mơnhông thôn pơlê. Tung mâu hơnăm la ngiâ, cheăng kâ mâu rơpo\ng kuăn pơlê xuân hên ngế ki pêi chiâk pêi lo tơmeăm. Xua mê, thế pơtối rak vế hnoăng cheăng dêi tơdroăng cheăng kâ rơpo\ng hngêi la rơtế [ă cheăng kâ tơru\m. Tâng tơdroăng cheăng kâ rơpo\ng hngêi ôh tá rơkê ple\ng kô ôh tá ai hên khu pêi cheăng tơru\m:            

‘’Tung la ngiâ, tung pơla tơdroăng cheăng xúa kơmăi kơmok tiô túa nếo, cheăng kâ kơxo#, cheăng kâ ki rơkê [ă tơdroăng tơru\m cheăng lâp plâi tơnêi, kal thế mơjiâng ăm tơdroăng cheăng kâ tiô troăng hơlâ. Tơdroăng cheăng kâ rơpo\ng hngêi kuăn pơlê tung la ngiâ kal thế pêi tiô túa nếo [ă rơkê ple\ng, kô ‘măn iâ mâu tơnêi klâng, kal kơdroh kơxo# mơngế pêi cheăng lo ing khu pêi chiâk deăng vâ pơtroh môi iâ kơmăi kơmok [ă tơdroăng mơdró.

Mơhé ti mê, tơdroăng ‘na mơngế pêi cheăng ối kal thế rơkê vâ mơnhông pêi chiâk, pêi lo tơmeăm [ă tơ-[rê hlối tơru\m cho kal khât. Ing mê vâ tơniăn ki mơnhông mơdêk ăm kơvâ pêi chiâk’’.

Hên mâu ngế rơkê xuân hiăn tối thế, vâ kuăn pơlê ai tơdroăng rêh ối tơtro tâ, mơ-eăm mơnhông tung rêh ối, hlối kơdroh [ă tơdroăng hyôh kong prâi hơ’leh… kal thế tung pơkâ dêi Hneăng hôp Đảng rôh má 13 pro xiâm rơdêi ki nếo kum thôn pơlê mơ-eăm mơnhông rơdêi tâ. Tơdrêng amê, tơmâng khât troh tơdroăng mơnhông pêi chiâk xúa kơmăi ki dâi le\m kơdroh xúa trếo pơkeăng, mơdât tơnêi hiu tiu têa plông, ăm loăng tơbêng tơnêi, ngiât ngo l^ng. Mơdêk xúa khoa hok ko\ng nghe# ki nếo veăng ‘no hnoăng pêi tơtro tâ ăm pơxúa pêi chiâk deăng [ă tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê a kơpong tung thôn.

Pak^ng mê, tơbâ tơdroăng púi vâ dêi mâu hơnăm ối nếo ki pơxiâm pêi cheăng vâ mơnhông mơdêk kơvâ pêi chiâk pêt loăng plâi kơchâi krá tơniăn tung la ngiâ.

Nguyễn Hằng chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng