VOV4.Sêdang - Ƀă hnoăng cheăng dêi mâu ngế tung khu dêi mâu tơdroăng púi vâ lâp plâi tơnêi, ngế ki cheăng tung khu Hô̆i đong hnê ngăn hnoăng rêh ối Khu lâp kong têa, Việt Nam đi đo mơhno ai hnoăng cheăng tơná tung rak ngăn rak tơniăn mâu hnoăng rêh ối kuăn mơngế. Tung mê, hnoăng rêh ối dêi mâu hdroâng kuăn ngo đi đo châ nhoăm pâ ƀă kum tơniăn.

Luât hơnăm 2013 pơkâ: “Tơnêi têa Kŏng hoa xah hô̆i chuh ngiah Việt Nam cho tơnêi têa môi tuăn dêi mâu hdroâng mơngế rơtế rêh ối tung tơnêi têa Việt Nam; mâu hdroâng mơngế tơdâng tơmô, rŭm môi tuăn, nhuô̆m ƀă kum dêi pó rơtế mơnhông mơdêk; mơdât mâu tơdroăng ki pơrah, klâ hdroâng mơngế; nâl tơpui tơnêi têa cho nâl Xuăn. Mâu hdroâng mơngế ai hnoăng chiâng tơpui, chêh chư, rak vế khôi túa lĕm tro hdroâng mơngế, mơnhông khôi túa vâi krâ ƀă khôi túa lĕm dêi tơná; Tơnêi têa pêi pro troăng hơlâ mơnhông tŭm têk ƀă pro tơ’lêi hlâu vâ mâu hdroâng kuăn ngo mơnhông tơdroăng pêi ki rơkê, rơtế mơnhông mơdêk ƀă tơnêi têa” (Troăng 5).

Rơtế ƀă tơdroăng tơnêi têa mơnhên ‘na hnoăng dêi mâu hdroâng kuăn ngo, Việt Nam hiăng ƀă dế pêi pro châ tơƀrê mâu troăng hơlâ, luât ‘na hnoăng dêi mâu hdroâng kuăn ngo, pro tơdroăng rêh ối, ‘na kế tơmeăm khoăng, hiâm mơno dêi mâu hdroâng kuăn ngo rế hía rế mơdêk. Pakĭng mê, mâu hnoăng ki phá tơ-ê dêi mâu hdroâng kuăn ngo, môi tiah: hnoăng châ rak ƀă mơnhông khôi túa lĕm tro, hnoăng châ Tơnêi têa tŏng kum mơnhông mơdêk ƀă hía hiăng pro tơdroăng ki tơdâng tơmô ăm mâu hdroâng kuăn ngo drêng veăng mâu tơdroăng tơrŭm kal kí, cheăng kâ, khôi túa lĕm tro, rêh ối pơlê pơla.

Laga, mâu hơnăm hiăng hluâ, pêi pro troăng pêi ton xŏn “ti tăng pro ‘mêi  tơdroăng hơniâp lĕm”, môi tung mâu troăng pêi ki ‘mêi châ mâu ngế ki hêng hôu tơnêi têa vâ pro pơxúa mơhnhôk, toi djâ mơngế hdroâng kuăn ngo, khoh vâ pro tơklâ tơdroăng rŭm môi tuăn hdroâng mơngế, pro ôh tá tơniăn kal kí, tơniăn pơlê pơla ƀă hía hé.

Plĕng tro ‘na hnoăng hdroâng kuăn ngo ƀă hlê plĕng troăng pơkâ pêi, troăng hơlâ dêi Đảng ƀă Tơnêi têa Việt Nam tung rak tơniăn pêi pro hnoăng kố cho kum mơdât tơdroăng pro ‘mêi dêi mâu ngế ki pro tơrôu ƀă kuăn pơlê, ‘nhê tơnêi têa. Kố cho tơdroăng ki kal khât tung tơdroăng hlê plĕng dêi rêm ngế vâi krâ hdroâng kuăn ngo, ƀă rêm ngế kăn ƀô̆ pêi cheăng a kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo.

Pôa Đỗ Văn Chiến – Ngế xiâm, Kăn pơkuâ Vi ƀan hdroâng mơngế hiăng mơnhên tơdroăng mơ-eăm dêi lối 14 rơtuh ngế vâi krâ hdroâng kuăn ngo tung lâp tơnêi têa:

“54 hdroâng mơngế nhŏng o môi tiah môi xiâm loăng, môi tiah kuăn môi toăng hngêi, đi đo achê dêi pó kum dêi pó tung tơdroăng tơplâ xâ pro tơleăng lĕm hdroâng mơngế, mơjiâng ƀă kring vế Tơnêi têa. Mâu ngế ki ‘mêi, mơhé vâ ƀeăn ƀĕng tơkéa lâi xuân ôh tá kâi vâ tơklâ tơdroăng rŭm môi tuăn dêi pin. Vâi krâ mâu hdroâng mơngế môi hiâm mơno tiô Đảng, pâ rơkong hnê krih tơviah dêi Pôa Hồ pêng păm tơdroăng pâ nhuô̆m: ‘’Vâi krâ nhŏng o Xuăn lơ Thổ, Mường lơ Mán, Jarai lơ Rơđế, Rơteăng lơ Bơhnéa, ƀă mâu hdroâng kuăn ngo ki ê, pơrá cho kuăn cháu Việt Nam, pơrá cho nhŏng o xiâm. Pin rêh hlâ ai dêi pó, phiu ro pá puât rơtế dêi pó, phâi kơklêa kum dêi pó. Pin thế pâ nhuô̆m dêi pó, mơnê dêi pó, thế kum dêi pó vâ tăng tơdroăng ki hơniâp lĕm’’.

Pôa Nguyễn Xuân Phúc, Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh hneăng hdrối xuân hiăng tối nhên tơdroăng ki kố a Hneăng hôp mâu kăn teăng mâ lâp tơnêi têa mâu hdroâng kuăn ngo roh má 2 châ tơkŭm po mơ’nui hơnăm nah:

“Tâng krê xêh, rêm ngế pin bu môi kơto têa, rơtế dêi pó pin cho têa kơxĭ. Bu drêng rup kŏng dêi pó xông prôk, 54 hdroâng mơngế nhŏng o kuăn cháu Hồng, pin kô mơjiâng chiâng môi tơnêi têa ó rơdêi”.

Hnoăng kuăn mơngế cho mâu hnoăng ki hiăng ai xêh, châ mơnhên ƀă gak kring tung luât tơnêi têa ƀă mâu tơdroăng môi tuăn tro luât lâp plâi tơnêi. A Việt Nam, hnoăng kuăn mơngế, hnoăng ƀă hnoăng xiâm dêi kuăn pơlê đi đo châ nhuô̆m ƀă tơniăn. Rơtế ƀă  tơdroăng mơnhên hnoăng kuăn mơngế, hnoăng ƀă hnoăng xiâm dêi kuăn pơlê tung mâu hlá mơ-éa Luât hơnăm 1946, 1959, 1980, 1992, Đảng ƀă Tơnêi têa pin hiăng pêi pro hên troăng hơlâ rak tơniăn hnoăng kuăn mơngế, hnoăng ƀă hnoăng xiâm dêi kuăn pơlê ƀă veăng tâi tâng mâu tơdroăng tơkêa lâp plâi tơnêi ‘na hnoăng kuăn mơngế.

Pơtối pêi tiô troăng ton ƀă mơnhông mâu pơkâ dêi mâu hlá mơ-éa luât hdrối nah ‘na hnoăng kuăn mơngế, hnoăng ƀă hnoăng xiâm dêi kuăn pơlê, Luât hơnăm 2013 hiăng ai mâu tơdroăng hơ’leh nếo, kal tung tơdroăng chêh pro ƀă tơdroăng xiâm. Pơchông, séa ngăn ƀă mâu mơ-éa Luât hdrối nah, ki rơhêng vâ tối cho Luât hơnăm 1992, pin hlo nhên tơdroăng ki mê.

Luât lâp plâi tơnêi xuân môi tiah Việt Nam mơnhên ƀă rak tơniăn pêi pro păng ‘nâng hnoăng dêi mơngế hdroâng kuăn ngo. Laga, hvái vêh tơrôu, rêm ngế vâi krâ hdroâng kuăn ngo ƀă cho kuăn pơlê, thế hlê plĕng pêi pro hnoăng dêi tơná. Rŭm môi tuăn hdroâng mơngế kô mơjiâng ivá ó rơdêi hdroâng mơngế. Ai tiah mê, pin nếo mơjiâng châ tơƀrê môi tơnêi têa Việt Nam ó rơdêi tŭm kơvâ cheăng.

Thanh Tâm chêh

A Sa Ly tơplôu ƀă tơbleăng