Việt Nam cho tơnêi têa ai 54 hdroâng mơngế rơtế rêh ối. {a\ pơ’leăng mâ mơngế ôh tá tơdâng tơ’mô (tung tâi tâng kơxo# lối 96 rơtuh pơ’leăng mâ kuăn pơlê Việt Nam, vâi krâ hdroâng kuăn ngo bu châ 14,7% pơ’leăng mâ kuăn pơlê, dâng 14 rơtuh ngế, ối tung 53 hdroâng kuăn ngo).

Ple\ng trâu hơngế rơkong hnê tối dêi Pôa Hồ Chí Minh, Kăn xiâm hnê ngăn tơnêi têa hneăng apoăng ki dế ối rêh nah, Pôa tối: ‘’Vâi krâ Xuăn lơ Thổ, Mường lơ Mán, Jarai lơ Rơđế, Rơteăng lơ Bơhnéa [a\ mâu hdroâng kuăn ngo iâ pơ’leăng mâ ki ê, pơrá cho kuăn cháu Việt Nam, pơrá cho nho\ng o môi klêa kliâm’’, mâu hơnăm kố nah, Đảng, Tơnêi têa Việt Nam nhuo#m troăng hơlâ hdroâng mơngế, ki rơhêng vâ tối cho tơniăn hnoăng tơdâng pơla mâu hdroâng mơngế; tơmâng rak ngăn, pro tơ’lêi má môi vâ vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo rak vế khôi túa le\m tro, mơnhông tu\m têk [a\ châ xúa mâu hnoăng ki ê hiăng châ luât mơnhên tối.

Tung hlá mơ-éa Luât dêi Việt Nam ing mâu rơxông pơrá pâ vế [a\ mơnhên hnoăng tơdâng tơ’mô dêi mâu hdroâng kuăn ngo. Luât hơnăm 2013 – Luât hiăng mơdêk ‘na hnoăng kuăn mơngế, hnoăng kuăn pơlê, drêng tối troh hnoăng tơdâng pơla mâu hdroâng mơngế, hiăng mơnhên tiah kố:

‘’Tơnêi têa Ko\ng hoa Xah ho#i chuh ngiah Việt Nam cho tơnêi têa môi tuăn hiâm dêi rêm hdroâng kuăn ngo rơtế rêh ối tung tơnêi têa Việt Nam. Mâu hdroâng mơngế tơdâng tơ’mô, tơru\m môi tuăn, nhuo#m pâ [a\ kum dêi pó rơtế mơnhông mơdêk; mơdât tâi tâng tơdroăng ki pơrah, klâ krê hdroâng mơngế. Nâl tơpui tơdjuôm cho nâl Xuăn. Mâu hdroâng mơngế ai hnoăng tơpui dêi nâl, chêh dêi chư, rak dêi khôi túa hdroâng kuăn ngo tơná, mơnhông mâu khôi túa le\m tro, khôi túa vâi krâ nah [a\ khôi túa le\m nôkố dêi tơná. Tơnêi têa ăm thế pêi pro tiô troăng hơlâ mơnhông tu\m têk [a\ pro tơ’lêi hlâu vâ tâi tâng mâu hdroâng kuăn ngo mơnhông tơdroăng rêh ối, rơtế mơnhông mơdêk [a\ tơnêi têa’’ (Troăng má 5). ‘’Rêm ngế pơrá tơdâng tơ’mô a ngiâ luât. Ôh tá kơbố pơrah, klâ krê tung tơdroăng rêh ối kal kí, tơdroăng xivil, cheăng kâ, mơhno túa le\m tro, rêh ối pơlê pơla’’ (Troăng má 16).

Pơkâ tơdâng tơ’mô dêi Luât hiăng mơhno tâi tung khu luât Việt Nam, châ chêh nhên tung mâu mơ-éa luât: Luât Tâ ph^u rah xo Kuo#k ho#i, Luât mơnhên kuăn pơlê dêi môi tơnêi têa, Khu luât pơxâu phak mơngế xôi kân; Khu luât săm tối mâu ngế xôi kân; Khu luât Xivil; Khu luât săm tối ‘na Xivil; Luât pêi cheăng; Luât hnê hriâm; Luât kring vế, rak ngăn ivá châ chăn kuăn pơlê; Luât pôu râng hnoăng cheăng chêl thie#n dêi Tơnêi têa [a\ hên hlá mơ-éa pơkâ luât ki ê.

Pak^ng mê, mâu pơkâ ‘na hnoăng tơdâng tơ’mô pơla mâu hdroâng mơngế ối châ pơkâ ‘na Ho#i đong hnê ngăn Hdroâng mơngế, [a\ hnoăng cheăng hriăn ple\ng [a\ pâ thế [a\ Kuo#k ho#i ‘na tơdroăng pơkuâ hdroâng kuăn ngo vâ kum mơnhông mơdêk; pêi pro hnoăng séa ngăn tơdroăng pêi pro troăng hơlâ kum hdroâng kuăn ngo, mâu tơdroăng pêi, pơkâ mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla kơpong kong ngo [a\ kơpong ai vâi krâ – nho\ng o hdroâng kuăn ngo rêh ối. Tung Chin phuh ai môi kơ koan râ xiâm cho Vi [an hnê ngăn ‘na Hdroâng kuăn ngo, pơkuâ tơdroăng rêh ối, cheăng kâ dêi hdroâng kuăn ngo, kum mơnhông mơdêk tơdroăng rêh ối dêi tâi tâng rêm kuăn ngo.

{a\ hlê ple\ng pêi pro trâu hơngế rêm ngế mê kuăn pơlê pơrá châ tơniăn hnoăng veăng tung khu cheăng pơkuâ, cheăng kal kí, veăng pơkuâ Tơnêi têa [a\ pơlê pơla, châ to pêi cheăng tung khu Kuo#k ho#i [a\ Ho#i đong kuăn pơlê a mâu râ, mâu hơnăm achê kố, kơxo# mơngế hdroâng kuăn ngo veăng mot cheăng tung khu pơkuâ, tung cheăng kal kí rế hía rế tâk hên. Kơxo# mâu ngế kăn Kuo#k ho#i cho mơngế hdroâng kuăn ngo cho hên tâng pơchông [a\ pơ’leăng mâ mơngế. Tung 4 hneăng cheăng Kuo#k ho#i pơtối, kơxo# mâu kăn Kuo#k ho#i cho mơngế hdroâng kuăn ngo châ sap ing 15,6% troh 17,27%, hên tâ kơxo# mơngế hdroâng kuăn ngo tung tâi tâng kơxo# kuăn pơlê cho 14,35%.

Pơlê pơla mâu hdroâng kuăn ngo rêh ối tơprâ tơpru\ng, tơvât tơdjôam, tơku\m ki hên a mâu kơpong kong ngo, ki rơhêng vâ tối cho kơpong Tây Bắc, Tây Nguyên [a\ Tây Nam Bộ, tơdroăng ki hlê ple\ng ối iâ tâng pơchông tơdjuôm lâp tơnêi têa. Vâ to\ng kum vâi krâ - nho\ng o  mâu hdroâng kuăn ngo pêi pro hnoăng tơdâng tơ’mô, mơdêk tơdroăng rêh ối ‘na kế tơmeăm khoăng, hiâm mơno, chôa ‘lâng kơdroh kơtăn mơnhông mơdêk pơla mâu hdroâng kuăn ngo, mâu hơnăm kố nah, Tơnêi têa Việt Nam hiăng kơjo hên tung pêi pro troăng hơlâ kum mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo.

Hên tơdroăng pêi hiăng châ tơ-[rê hên [a\ pơxúa môi tiah: Tơdroăng pêi pro 122 dêi Chin phuh ‘na Tơdroăng cheăng kum hdroâng kuăn ngo; Pơkâ 30a dêi Chin phuh ‘na Kơdroh kơtiê krá tơniăn; Tơdroăng pêi 135 ‘na Mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla mâu cheăm ki pá puât kơpong vâi krâ – nho\ng o hdroâng kuăn ngo, kơpong kong ngo, kơpong hơngế hơngo; mâu troăng hơlâ [a\ tơdroăng kơjo mơ’no liăn mơjiâng pro hngêi trăng, troăng klông, tăng tơnêi pêi chiâk deăng [a\ tơnêi ối (Pơkâ 132); to\ng kum tơnêi pêi chiâk deăng, hngêi ối [a\ mâu tơdroăng ki kal kum tung mơjiâng pro kế tơmeăm khoăng [a\ tơdroăng rêh ối ăm vâi krâ  kơtiê ối tung hdroâng kuăn ngo (Pơkâ 134); kơdroh xo hnoăng liăn tung pêi chiâk deăng [a\ xo hnoăng liăn tơmeăm khoăng, to\ng kum liăn ăm khu tê mơdró, to\ng kum yă mâu kế tơmeăm ki xúa rêm hâi ăm vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo, môi tiah po kâ, pơkeăng pơlât, phon rơvât, hlá mơ-éa chêh, troăng hơlâ kum mơnhông pêt kong, rak vế kong prâi, tơnêi tíu rêh ối a kơpong kong ngo (Tơdroăng pơkâ pêi 327); troăng hơlâ to\ng kum hngêi ối ăm rơpo\ng kơtiê; troăng hơlâ kơjo hnê mơjiâng, hnê tơ’nôm [a\ xúa mâu kăn [o# mơngế hdroâng kuăn ngo [a\ ki ê hía.

Ki rơhêng vâ tối, Pơkâ pêi troăng hơlâ mơ’no liăn cheăng Tơdroăng pơkâ xiâm tơnêi têa mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối pơlê pơla kơpong kong ngo [a\ kơpong hdroâng kuăn ngo hneăng hơnăm 2021 – 2030 nếo châ Kuo#k ho#i têk ko\ng vâ môi tuăn. Pơkâ dêi Tơdroăng pêi pro vâ kơdroh kơtăn hơngế ‘na rêh ối, pêi lo liăn dêi kơpong hdroâng kuăn ngo [a\ kơpong kong ngo tâng pơchông tơdjuôm [ă tung lâp tơnêi têa; troh hơnăm 2025 kơdroh tơdế kơxo# cheăm, thôn, pơlê ki pá puât; troh hơnăm 2030 mê hiăng ôh tá ai xêo cheăm, thôn, pơlê ki pá puât.

Tơdroăng Pơkâ ối tối nhên, po rơdâ tơdroăng pêi cheăng thế tơniăn tiô pơkâ mơ’no ai xiâm kối, tro tơdroăng [a\ krá tơniăn, tơku\m ăm mâu cheăm, thôn, pơlê ki pá puât má môi; tơleăng mâu tơdroăng ki ối tô tuăn, thâ má môi; kơjo to\ng kum rơpo\ng kơtiê, mâu khu hdroâng kuăn ngo ki pá puât má môi; rak tơniăn tơbleăng tơdrăng, kuăn pơlê pơkuâ dêi hnoăng, mơnhông hnoăng pơkuâ [a\ tơdroăng ki veăng hên, hbrâ xêh dêi pơlê pơla [a\ kuăn pơlê; mơnhông hiâm mơno mơ-eăm dêi vâi krâ hdroâng kuăn ngo; pêi tiô troăng: ‘’Kuăn pơlê kal, kuăn pơlê ‘nâi, kuăn pơlê tơpui tơno, kuăn pơlê pêi, kuăn pơlê séa ngăn, kuăn pơlê châ xúa’’.

Pôa Đỗ Văn Chiến – Ngế xiâm, Kăn pơkuâ Vi [an Hdroâng kuăn ngo dêi Kuo#k ho#i tối ăm ‘nâi:

            ‘’Tung tơdroăng pêi cheăng hdroâng kuăn ngo mê kố cho tơdroăng ki mơhno cho tơxâng khât. Tơdroăng hnê mơhno Khu xiâm Đảng, Kuo#k ho#i, Chin phuh, mâu kơ koan, kơvâ cheăng, mâu râ tung khu cheăng kal kí dêi tơnêi têa. Ngin pói tơngah châ mơjiâng chiâng môi tơdroăng nếo krá tơniăn. {a\ mâu tơdroăng xiâm ki kal tung rêh ối dêi kuăn pơlê kô châ tơleăng. {a\ ngin loi tơngah khât, tơdroăng kố kô mot tung tơdroăng rêh ối cho kal thâ re\ng’’.

Rak tơniăn hnoăng tơdâng tơ’mô pơla mâu hdroâng mơngế cho xiâm kối vâ Việt Nam châ tơ-[rê le\m tung mơjiâng ru\m môi tuăn pơla mâu hdroâng mơngế [a\ tơru\m kân hdroâng mơngế, [a\ xiâm kối cho mơjiâng tơnêi têa rơkê, kro mơdro\ng.

VOV4 rah chêh

Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng