Nâ Triệu Thị Tư, kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng a pơlê Cuôn 2 (cheăm Ngọc Phái, tơring Chợ Đồn, kong pơlê Bắc Kạn) hiăng lối 20 hơnăm. A kong ngo, troăng prôk pá puât, nâ Tư hiăng chiâng (tíu ki “tơngah nhoăm” dêi 80 ngế kuăn pơlê a pơlê hdroâng Dao kố. Hngêi pơkeăng cheăm hơngế ing hngêi ối, drêng ai mơngế châi tamo, tơdroăng cheăng rak ngăn vâi kơdrâi dế mơ-êa kuăn ‘nĕng lơ ai kuăn ối kŭn... xuân châ “ngế kơdrâi kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng dêi pơlê” troăng rơhlâ pêi nhên, tŭm tơdroăng mơhé vâ a kơmăng lơ drêng kơxo má.

Nâ Triệu Thị Tư tối ‘na tơdroăng tơná hâk vâ ƀă tơdroăng cheăng:

“Xuân xua á hâk vâ, hâi hdrối nah ôh tá ai liăn kum ki klâi la á vâ kum ăm kuăn pơlê mê a pêi tê. Ki khât gá pin hâk vâ tơdroăng cheăng, xuân châ kuăn pơlê loi tơngah, vâ môi tuăn”.

Kuăn pơlê hdroâng Dao ngăn nâ môi tiah nhŏng o tung pơlê tung hngêi. Nâ Triệu Thị Chung, mơngế kuăn pơlê Cuôn 2 ăm ‘nâi:

“Hdrối nah, mâu tơdroăng ‘na rak ngăn vâi kơdrâi mơ-êa kuăn ngá á ôh tá ‘nâi, thăm nếo, ôh tá hlê pin thế  khăm kuăn ngá tung klêa môi tiah lâi, kâ ôu ti lâi ăm ai tŭm trếo kơhiâm, sap mơ-êa kuăn ngá, á hiăng châ nâ Tư pêi cheăng ngăn pơkeăng a thôn hnê ăm rak ngăn kuăn ngá tung klêa xuân môi tiah pâk tŭm pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng.

A kố, kuăn pơlê ngin hmiân tuăn xua tơdroăng kơhnâ vâ dêi nâ, la lâi tâng hngêi ki lâi ai ngế tamo nâ lăm pôu a hngêi kơ-êng hơlêm, ai drêng ‘nâ nâ ối xo dêi liăn rôe pơkeăng pơlât ăm ngin ...” .

Xua a kong ngo, ai pơlê kơtăn cheăm bê môi péa chât km troăng prôk tung kong mâu ngế cheăng ngăn pơkeăng thôn ai hnoăng cheăng pêi kân tung tơdroăng hnê tối, hnê thế rak vế ivá, khăm pơlât ngăn ivá kuăn pơlê. ‘Na tơdroăng cheăng ngăn pơkeăng pơlât a thôn pơlê xuân cho mâu ngế ki djâ troăng a hdrối tung tơdroăng hnê ‘na rak ngăn hyôh kong prâi, rak tơniăn krúa lĕm kế kâ ƀă hbrâ mơdât pơreăng.

Ngoh Hoàng Văn Quỷ, ngế cheăng ngăn pơkeăng pơlât a pơlê Khấu Đấng, cheăm Bộc Bố, tơring Pác Nặm, kong pơlê Bắc Kạn, ăm ‘nâi: Tơdroăng troăng prôk tơkâ luâ chât km troăng kong a kơmăng vâ troh a hngêi ngế châi tamo vâ khăm hiăng chiâng tơdroăng ki hmâ ƀă mâu kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng thôn pơlê.

“Á pêi cheăng khăm pơlât a pơlê sap hơnăm 2021 nah, rôh apoăng hlo pá puât, la nôkố pêi hên, hriâm hên mê hiăng hmâ, pêi hlo hiăng tơ‘lêi tâ. A kố rôh apoăng ai ngế tối tơbleăng ai mơngế tamo châi, a kô lăm khăm, pơlât tơdrêng apoăng hdrối vâ lăm pơlât a hngêi pơkeăng’’.

Lâp tung kong pơlê Bắc Kạn nôkố ai lối 1.100 ngế cheăng ngăn pơkeăng pơlât a thôn, pơlê dế xúa liăn ăm tơ’nôm a kơlo 447.000 liăn/ngế/khế. Kơxô̆ liăn ăm kâ tơ’nôm mê iâ tê, thăm nếo ôh tá bê vâ rôe têa kơxăng ƀă ‘mâi rơnêu rơxế hon đa xua hên pơlê lối hơngế, mơngế cheăng ngăn pơkeăng khăm pơlât tơkâ luâ troăng prôk hơngế, hếo ngo, chu thông tơkâ têa kroăng, têa krông... vâ troh mâu rơpŏng ki ai  ngế châi ta mo.

Nâ Hoàng Thị Biên, pêi cheăng xuân hiăng ai lối 20 hơnăm rơtế hmâ ƀă tơdroăng cheăng khăm pơlât a Bản Nhài (cheăm Bản Thị, tơring Chợ Đồn) ăm ‘nâi: 

“Sap ing ối kŭn hiăng hmâ ƀă tơdroăng cheăng, xua pâ á cho ngế pro pơkeăng nhâ loăng. Troh drêng ai lâm hnê mâu ngế kơdrâi ngăn pơkeăng pơlât ngăn vâi kơdrâi mơhum kuăn tung pơlê. Hơnăm 2000 á ối châ kuăn pơlê rah xo lăm hriâm lâm hnê ngăn pơkeăng a thôn pơlê. Nôkố liăn ăm tơ’nôm bú iâ la a xuân mơ-eăm tơkâ luâ tơdroăng pá, bú púi vâ kuăn pơlê mo lĕm, ai tơdroăng rêh ối tơniăn”.

Tung rôh COVID -19 tâ tú pơla hdrối kố nah, khu ngăn pơkeăng thôn pơlê hiăng veăng tung tôh hbrâ mơdât pơreăng COVID-19 tung kuăn pơlê. Vâi cho mâu ngế “Prôk tơrêm hơlâ troăng, tơgôu péa tơrêm hơngế’’ vâ hnê kuăn pơlê pêi mâu tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng, hbrâ hdró kơpong, mơdât pơreăng tâ tú drêng ai ngế tâ pơreăng.

Kố xuân cho tơdroăng ki kal kum Bắc Kạn cho kong pơlê mơ’nui lui tung lâp tơnêi têa ai tâ tú pơreăng tung kuăn pơlê. Pôa Triệu Đình Tiệp, ngế pơkuâ hngêi pơkeăng cheăm Ngọc Phái, tơring Chợ Đồn, kong pơ lê Bắc Kạn ăm ‘nâi: Kơnôm veăng kum dêi khu ngăn pơkeăng thôn pơlê mê cheăm Ngọc Phái ai 100% kơxô̆ vâi hdrêng tung hơnăm châ pâk pơkeăng mơdât pơreăng, 100% kơxô̆ rơpŏng châ xúa têa krúa, tâi tâng mâu jâ nôu ki dế mơ-êa châ khăm ngăn, hnê rak ngăn ivá, tơdroăng pêi mơgrúa hyôh kong prâi châ pro tơniăn:

“Tung pơla hdrối kố nah, mơngế ngăn pơkeăng thôn pơlê hiăng veăng ‘no hên tơdroăng kal tung rak ngăn ivá rôh apoăng ăm kuăn pơlê.  Mơhé ối trâm hên xơpá, liăn ăm tơ’nôm bú iâ la ƀă hiâm tuăn ‘nâi nhên hnoăng cheăng tơná pêi, vâ ƀă tơdroăng cheăng mê mâu ngế ngăn pơkeăng a pơlê xuân ối pleăng hnoăng tơná ‘na tơdroăng khăm pơlât ivá ăm kuăn pơlê, malối a mâu thôn ai krâm hdroâng kuăn ngo rêh ối.

Ing mê xuân kum ăm Hngêi pơkeăng cheăm ‘nâi plĕng ‘na ivá kuăn pơlê, ing mê ai tơdroăng pêi pro teăm tơdrêng ôh tá ăm pơreăng châ tâ tú troh lâp lu’’.

Xua tơnêi tơníu, kuăn pơlê, pơlê pơla, mơngế cheăng khăm pơlât a thôn pơlê ai hnoăng cheăng pêi kal khât tung hnê tối, hnê kuăn pơlê rak ngăn ivá, kum kuăn pơlê ki rêh ối a kơpong hơngế hơngo kơtiê xơpá pơtối châ xúa hnoăng ki pơxúa ‘na rak ngăn ivá. Mâu ngế ngăn pơkeăng a thôn pơlê pêi pro tro 9 tơdroăng cheăng dêi tơná ƀă vâ khât ƀă hnoăng cheăng tơná, kuăn ăm tơdroăng tơbleăng pêi mâu tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa ‘na khăm pơlât xuân môi tiah hbrâ mơdât pơreăng; mơdât tro krĭn ôh tá păng kân ăm vâi hdrêng, vâ pôi tá ai ngế hâi teăm tro hơnăm xo on veăng, lơ xo dêi rơpó ối pơdjuôm môi mơheăm môi hdrông hdrê... veăng ‘no hnoăng rak tơniăn pơkâ ngăn pơkeăng tung mơjiâng thôn pơlê nếo a mâu kơpong hdroâng kuăn ngo, kơpong ối hên xơpá ‘na cheăng kâ rêh ối ƀă hía hé.