Hngêi dêi rơpŏng nâ Ma Thị Dũng, kuăn ngo Mông, kot mâ hơnăm 2005, cho ối a mơ’nui lui thôn 4, cheăm Dak Som, tơring Dak Glong. Ối pakĭng  hơpiâp on kŭn, Dũng pa rŏng pôu dêi kuăn kŭn hâi teăm châ 1 khế, 1 pâ kŏng pin dêi kuăn ki hiăng kân nếo 1 hơnăm, 1 pâ kŏng dế lut dêi hdréa ‘mâi on pế hmê. O ăm ‘nâi, xua dế tung pơla pơlê ôh tá lăm pêi chiâk, ối a hngêi pế hmê ăm dêi mâu ngế tung rơpŏng hngêi. Klêi kơ’nâi mơhum kuăn ki má péa nếo bú péa khế, 3 kuăn nôu lăm a chiâk. Péa ngế kuăn lôi prế ối tung hơpăm, prếi on veăng po dêi nhâ, krí kơphế. Ma Thị Dũng hơ’muăn ‘na tơdroăng rêh ối dêi tơná:

“Á lo ing Cao Bằng troh a kố pêi cheăng ăm dêi nâ klêi mê á trâm dêi mâi kố, má vâ dêi rơpó klêi mê nôu pâ ăm thế  pơkoăng hlối. Klêi pơkoăng mơ-êa, klêi mê mơhum kuăn. Nôkố a hlo pá ‘nâng, tơdroăng rêh ối xơpá ó khât, la ‘nâi pro ti lâi’’.

Xo kơnốu drêng dế 15 hơnăm, Ra Chel, kuăn ngo Mạ, ối a ƀon B’dơng, cheăm Dăk Som hiăng pro nôu. O lo pơtê hriâm a hơnăm lâm 7 vâ lăm pêi cheăng vâi, klêi mê trâm dêi pú tung măng.

Klêi kơ’nâi to lâi khế tơpui tơno trâm dêi rơpó, prế brôk dêi rơpó lăm trâm nôu pâ  ƀă kơnhing pâ pơkoăng. Mơhé hiăng pro kơdrâi, pro nôu, la Ra Chel xuân ối môi tiah mơngế ối  hdrêng ôh tá ‘nâi tơchĕng tơmiât ki klâi, tơdroăng rêh ối kơnôm to dêi nôu pâ:

“Tơdroăng rêh ối  phái hmê nôu hbru pơtâi, muăn kố têa tôu ro ăm âu nôu hbru, tâng má on veăng ai má rôe, tâng ôh pâ dêi nôu ah nôu ăm. Á xuân hiăng hriâm há tơdroăng pro kơdrâi  pro nôu, la bú ‘nâi iâ tê, ki ê to nôu á tê păn chĕm’’.

Nâ Ma Bảo, nôu dêi Ra Chel tối, hâi kuăn djâ dêi dôh mơhno ăm nôu pâ klêi mê pâ pơkŏng hlối, nâ khéa hơ’nêng pa kâi tối, hnê tối ôh tá loi. Mơdât kơnhing xâu kuăn ‘nĕng lơ tơmiât troh tơdroăng ki ôh pá tro, nâ chiu ăm prế xo rêh ối ƀă dêi rơpó:

“Ngế nôu môi tiah á kố krôu xuân hên há. Xuân tôu heăng tung hiâm mơno, ti lâi há kuăn ối kŭn ‘nâng la ăm gá rĕng xo on veăng, ăm gá pơkoăng ti kố. Thăm nếo nôkố á ối păn tŭm péa ngế, á păn cháu á xuân krôu hên. Ngế pro nôu môi tiah á ăm dêi kuăn rĕng xo dôh pá ‘nâng’’.

A cheăm kơtiê xơpá Dak Som, tơdroăng rĕng xo on veăng hâi tro hơnăm xuân ối hlo hên mơhé mâu kăn pơlê cheăm tơring hiăng hnê tối hên tơdroăng mơdât. Pôa Trần Văn Đáp, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan cheăm Dak Som ăm ‘nâi:  Tơnêi tíu rơnâk hơngế hngo pá puât, ki hlê plĕng dêi kuăn pơlê akố ôh ‘nâng ƀă ôh tá hlê tung rak kuăn ‘nĕng klêi mơhum cho mâu tơdroăng ki xiâm xuân ối hên mơngế hâi tro hơnăm la hiăng xo on veăng:

“Ki xiâm xua ing pơreăng COVID-19 ton xuân tơdjâk troh mâu vâi o hok tro pơtê hriâm hên. Tơdroăng ki pêi pro tro tiô luât hâi teăm tŭm, ulâi mê ối ai ngế hlê plĕng dêi mơngế kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo malối cho kơpong ai mơngế Mông rêh ối.  Túa tơlá, tơdroăng hmâ pêi pro dêi vâi mê vâi hâi hlê ki tơdjâk dêi tơdroăng tro ‘mêi ivá xua rĕng xo on veăng tá hâi tro hơnăm tung cheăm, ối hlo hên ngế rĕng xo on on veăng tá hâi tro hơnăm.

Tơdroăng pôu hnê tơrêm rơpŏng hngêi,  ngin kố tơnêi kân rơdâ ngin hâi châ tăn ‘nâi plĕng nhên tơrêm rơpŏng mê tơdroăng hnê tối hâi tơniăn, hâi tơbrê’’.

Mê xuân cho mâu tơdroăng xua săm phoăng ‘na tơdroăng rĕng xo on veăng tá hâi tro hơnăm xuân ối hlo ai hên a tơring kơtiê Dak Glong.  Tâi tâng mâu ngế ki rĕng xo on veăng mâu kăn bú ‘nâi tơdroăng drêng hiăng klêi lôi.

Tiô pôa Đặng Văn Hướng, Ngế pơkuâ Ƀơrô hdroâng kuăn ngo tơring Dak Glong, bú krê to 9 khế dêi hơnăm 2022, tơring tối ai 14 khu rĕng xo dêi rơpó tá hâi tro hơnăm. Pôa Đặng Văn Hướng tối tiah kố, nôkố ai 30 hdroâng kuăn ngo rơtế rêh ối, tung mê ai hên hdroâng kuăn ngo lo ing peăng Kơnhŏng mot rêh ối, drô mâu kơpong hngế hngo mê chiâng pá vâ châ a chê, hnê tối.

 Tơdroăng hnê tối tung hlá tơbeăng, rơ’jíu, um tơvi mơhé châ tơbleăng tối đi đo la ôh tá hlo tơƀrê môi tiah púi vâ. Vâ tơkâ luâ tơdroăng mê, thế veăng tơrŭm dêi kơvâ cheăng khu râ pơ’lêh nếo tơdroăng hnê tối vâ  kuăn pơlê hlê plĕng:

“Vâ kơdroh mâu tơdoăng rĕng xo on veăng tá hâi tro hơnăm ƀă xo on veăng ối tơdjuôm môi mơheăm, môi hdrông hdrê ngin mơjiâng mâu tơdroăng  pơkâ nhên vâ xúa tiô tơdroăng Pơkâ 498 dêi Chin phuh tung pêi pro ‘na tơdroăng rĕng xo on veăng drêng tá hâi tro hơnăm lơ xo on veăng ki ối tơdjuôm môi hdroâng hdrê tung kơpong hdroâng kuăn ngo.

Mơdêk hnê tối ‘na xo on veăng ƀă pơ’lêh nếo tơdroăng hnê ăm tơtro ƀă mâu hdroâng kuăn ngo. Má pái cho mơdêk ki pơxúa tung rak ngăn tơnêi têa pêi pro kơtăng tro tiô luât ‘na on veăng mơjiâng rơpŏng hngêi ƀă hnê mâu tơdroăng mơdât rĕng xo on veăng drêng tá hâi tro hơnăm, mơdât xo on veăng ki tơdjuôm môi mơheăm môi hdroâng hdrê tung kơpong hdroâng kuăn ngo dêi tơring Dak Glong’’.

Tơdroăng rĕng xo on veăng hâi tro hơnăm cho tơdroăng ki ‘’pá kâi châ mơdât’’ dêi mâu tơring kơtiê ki ai krâm hdroâng kuăn ngo rêh ối môi tiah tơring Dak Glong, kong pơlê Dak Nông. Púi vâ kơdroh klêi mê chôa tah lôi tơdroăng mê, ôh tá xê tơdroăng ki thế lôi vâi lôi hlối, xuân ôh tá xê bú mơdêk hnê tối, mê thế kum mơnhông cheăng kâ, kum tăng cheăng, kơjo kum tung pêi chiâk, hnê ăm mâu kơdrâi kơnốu..., malối hnê ăm mâu rơxông nếo ki phô̆m xông kân.

Tơdroăng mê, kal thế kơdôu mơ-eăm dêi tá khu râ cheăng kal kí  ƀă tâi râng rêm ngế pơlê pơla ƀă hên tơdroăng pêi pro tơdrêng môi hdrôh.