Mơ-êa roh má 3, nâ Tống Thị Thùy Dương ối a pơlê kân Bát Xát, tơring Bát Xát, Lào Cai tơmâng  troh ivá dêi tơná ƀă kuăn ngá. Pakĭng rak ôu kâ tơtro, nâ lăm khăm tro hâi khế tiah hneăng. Ki rơhêng vâ tối cho mâu tơdroăng séa ngăn mơheăm inhên vâ rĕng châ hlo pơreăng, tơdroăng chó a vâi hdrêng.

‘’Pakĭng siêu âm rêm hneăng, á ối pêi pro tơdroăng khăm ngăn mơheăm, khăm ngăn têa nŭm kuăn ngá. Kơnôm tơdroăng khăm ngăn, á hmiân tuăn tâ, tơmâng troh tơdroăng ôu kâ tơtro tŭm trếo piê kơhiâm’’.

Tiô riân, rêm hơnăm Hngêi pơkeăng mơhum kuăn ngá kong pơlê Lào Cai  tơdah ƀă pơlât ăm lối 100 ngế vâi hdrêng tro tâ pơreăng pro mơheăm tiah têa lăng sap ing pơxiâm kot mâ ki râ; khăm ƀă châ hlo hên vâi hdrêng tro chó sap ing pơxiâm kot mâ môi tiah: Down, chó kŏng, hveăn, châi troăng têa hế ƀă hía hé ƀă mâu pơreăng tâ tú, chó sap ing pơxiâm kot mâ ki ê.

Xua mê, rak khăm ngăn hdrối mơhum, kuăn ngá pơxiâm kot mâ cho kal khât vâ mâu vâi kuăn ngá châ kot mâ mo lĕm, mơdêk dâi lĕm pơ’leăng mâ kuăn mơngế. Ƀok thái pơkeăng Phạm Thu Hằng, Khoa tŏng kum mơhum kuăn ngá, Hngêi pơkeăng kân mơhum kuăn ngá kong pơlê Lào Cai tối ăm ‘nâi:

‘’Pakĭng rah khăm i nhên hdrối mơhum, ing khăm siêu âm cho vâ châ hlo tơdroăng ki ôh tá tơniăn ‘na châ chăn dêi kuăn ngá mê mâu ngế nôu kô pro tơ’nôm mâu tơdroăng rah khăm nhên vâ châ hlo mâu tơdroăng ki ôh tá tơniăn ‘na châ kuăn ngá. Tơdroăng ki châ hlo mâu kuăn ngá hôm ôh tá tơniăn kô châ hlo rĕng. Ing mê mâu ƀok thái pơkeăng ai troăng hnê mơhno kơ’nâi’’.

Kong pơlê Lào Cai pơkâ mơ-eăm troh hơnăm 2025, kơxô̆ ngế nôu mơ-êa kuăn ngá châ khăm ahdrối vâ mơhum ki  4 tơdroăng châi  ki hiăng ai xêh châ lối 60% ƀă tâk lối 70%  a hơnăm 2030.

Vâ châ tiô pơkâ mơ’no, mâu kơ koan cheăng tơrŭm ƀă khu râ kăn pơkuâ pơtối thăm pêi pro tơdroăng pơtâng tối ‘na mơdêk ki dâi lĕm pơ’leăng mâ mơngế; pêi pro mâu tơdroăng tơkêa bro mơdêk ki dâi lĕm pơ’leăng mâ mơngế ƀă tơdroăng po rơdâ pơlê vâ pêi pro, thăm châ achê dêi kuăn pơlê ƀă tơdroăng khăm ngăn: Khăm vâ rĕng châ hlo pơreăng, tơdroăng chó ahdrối kot mâ, ối kuăn ngá ƀă hía hé.

Pơtâng tối vâ ngế nôu mơ-êa pêi pro khăm tiah hmâ ki vâ iâ 3 khế 1 xôh. Ki rơhêng vâ tối pơtối séa ngăn, hriăn plĕng séa ngăn vâ pêi kêi đeăng ƀă pêi pro châ tơƀrê mâu troăng hơlâ, troăng pơkâ pêi; rak tơniăn kơxô̆ mơngế  khăm vâ mơdêk ki dâi lĕm pơ’leăng mâ kuăn mơngế.

Rơtế ƀă Lào Cai, a mâu kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo, tơdroăng pro tơniăn tơdroăng rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá ăm vâi kơdrâi ƀă vâi droh xuân châ tơtrŏng.

Krê môi tiah kong pơlê Dak Nông, vâi kơdrâi hdroâng kuăn ngo a kơpong hơhngế hơhngo môi tiah Čư̆ Pui, Yang Mao, Čư̆ Drăm, Hòa Phong hdrối nah hmâ mơhum a hngêi laga nôkố hiăng hlê plĕng ti tăng troh hngêi pơkeăng vâ châ khăm, hnê mơhno ƀă xúa mâu troăng mơhum tơniăn. Châ tiah kố kơnôm tŏng kum ing Tơdroăng tơkêa bro ‘’Khu tơrŭm pêi cheăng pơlê pơla thăm rak tơniăn tŭm tơdroăng rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá ăm vâi kơdrâi ƀă droh hdroâng kuăn ngo’’.

Kơbong khăm mơ-êa kuăn ngá châ hbrâ mâu kơmăi khăm ki rơkê, rơxông nếo môi tiah kơmăi siêu âm 4D, kơmăi séa ngăn mơngế mơ-êa ƀă kuăn ngá  ƀă hiá hé, mơdêk ki châ tơƀrê khăm ƀă pơlât. Kuăn pơlê hiăng loi tơngah, ti tăng troh kơbong khăm hên tâ. Rêm hơnăm tơdah lối 1.000 ngế kơdrâi mơ-êa troh khăm ƀă mơhum kuăn ngá, hdrối bu 500 – 700 ngế. Pakĭng mê, tơdroăng pơtâng tối ‘na rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá ƀă ivá ti tiô ăm vâi kơdrâi ƀă droh hdroâng kuăn ngo a mâu cheăm kơpong hơngế hơngo tung tơring xuân châ  ƀơrro khăm tơtrŏng khât.

A kong pơlê Hà Giang, kơvâ khăm pơlât hiăng tơtrŏng mơ’no kơmăi kơmok khăm pơlât rơxông nếo, rơnêu dâi lĕm tâ ƀă po rơdâ mâu tơdroăng rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá a mâu hngêi pơkeăng cheăm; tơkŭm po khăm mâu ngế kơdrâi mơ-êa a pơlê pơla; pêi pro mâu tơdroăng ai kuăn preăng kuăn iâ ƀă hiá hé.

Pêi pro troăng pêi “Ngế ngăn mơhum kuăn ngá’” a mâu thôn, pơlê pá puât vâ tơxâng tơdroăng rak ngăn ƀă hnê mơhno ‘na ivá mơhum kuăn ngá ăm mâu ngế nôu tung plâ mơ-êa, mơhum kuăn. Pakĭng mê, kăn ƀô̆ ƀok thái pơkeăng đi đo troh mâu rơpŏng kuăn pơlê, xing xoang pơkeăng, pâk pơkeăng hbrâ mơdât mâu pơreăng hmâ trâm tung hơnăm chiâng mơhum kuăn ngá; hnê mơhno, tiâ mâu tơdroăng vâ ‘nâi dêi ngế mơ-ê kuăn ngá; thăm rak ngăn ivá drêng mơ-êa, tơkŭm po khăm pơlât rêm hneăng ăm mâu ngế nôu dế mơ-êa a mâu thôn ối kơtăn hơngế tíu xiâm.

Kong pơlê Hòa Bình nếo achê kố hiăng tơbleăng pơkâ pêi tơnêi têa ‘na rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá, ivá ki tiô ăm droh phô̆m xông kân, vâi droh hneăng hơnăm 2021 – 2025. Pơkâ pêi tối nhên hên pơkâ pêi kal mơ-eăm châ tơƀrê môi tiah: ki vâ iâ má môi 80% ngế droh phô̆m xông kân, vâi droh ai hlê plĕng ‘na mâu tơdroăng xiâm tung rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá, ivá ti tiô. Ki vâ iâ 80% mâu thái cô, nôu pâ tối ăm ‘nâi ‘na tơdroăng rak ngăn ivá mơhum  kuăn ngá, ivá ti tiô ăm droh phô̆m vâ xông kân, vâi droh.

Ki vâ iâ 80% vâi droh hơnăm ối nếo cho mơngế pêi cheăng tung mâu kơpong kơmăi kơmok hlê plĕng ‘na mâu troăng pơkâ pêi, troăng hơlâ dêi Tơnêi têa tơdjâk troh tơdroăng rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá, hơnăm ki tro vâ mơhum kuăn ‘nĕng ƀă hía hé.