Ai mâ ai Kơbong tơdah pơlât tơdrêng, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tung mâu hâi Têt Ất Tỵ 2025, ngin châ hlo hên mâu ngế ki pơlât tơdrêng xua tơklâm rơxế a troăng ki hên tâ tung kơxô̆ ki kố cho mâu ngế ki ôu drôu ƀiê̆r pro ăm mâu ƀok thái pơkeăng ƀă mâu ngế cheăng ‘na khăm pơlât athế pêi cheăng pơtối hlối, ôh tá ai môi phut môi yâi pơtê. Rế troh a kong măng, malối cho tung mâu hâi leh, Têt mê tíu kố rế hên mâu ngế ki troh pơlât, ki hên tâ cho mâu ngế ki tro rong xua tơklâm rơxế tung châ hiăng ôu drôu ƀiê̆r.

Tiô riân ngăn dêi Kơbong pơlât tơdrêng, tơdâng môi hâi a kơbong kố tơdah pơlât ing 20 troh 30 ngế tro kơtong, tơklâm rơxế a troăng tơdjâk troh hiăng ôu drôu ƀiê̆r. Hâi leh, Têt rế tâk hên tâ troh 60, 70 chât ngế. Hên ngế mot pơlât tung hngêi pơkeăng xua ôu drôu ƀiê̆r hên tíu tro rong, hiăng vâ hlâ, pro ăm tơdroăng cheăng pơlât tơdrêng trâm hên xơpá, athế tơkŭm séa mơnhên tối hên kơbong vâ pơlât. Ngế ki ôh tá râ xuân tơdjâk troh tuăn ngoâ, ôh tá chiâng riu, chiâng pro pá ăm tơdroăng pơlât. Thăm nếo ai mâu ngế ki ‘nâ lơ ngế ki prôk ƀă xua pôu, ôh tá ‘nâi klâi xếo, hôu mâu ngế cheăng khăm pơlât ƀă hên ki ê. Tâi tâng mâu tơdroăng kố rế pro hrá tơdroăng pơlât tơdrêng ăm mâu ngế ki tro rong, chiâng tơdjâk troh tơdroăng ki hlâ rêh. Tối ‘na mâu xơpá drêng tơdah xo pơlât mâu ngế ki tro kơtong rơxế a troăng tơdjâk troh drôu ƀiê̆r, nâ Trần Thị Anh, điều dưỡng Kơvâ tơdah pơlât tơdrêng tối ăm ‘nâi:

“Hên ngế ki tro rong pôu pŏng xua ôu drôu mot hôu, tơpui ‘mêi kơ mâu ngế ki cheăng ‘na khăm pơlât lơ pro pá tơpui ‘mêi, tơpui tro ôh tá tro tơdroăng chiâng tơdjâk troh hiâm mơno. Trâm mâu ngế ki mê ngin mơhnhôk dêi tơná xua vâi pôu, ôu drôu, ôh tá chiâng tơniăn xếo ‘na tuăn ngoâ gá chiâng ai tơdroăng tiah mê vâ pơtối pêi klêi tơdroăng cheăng. Hên ngế ối râng hơkê tăng rơdât mâu ngế ki cheăng ‘na khăm pơlât. Klêi kơ’nâi ngế ki mê hiăng tơniăn ngin pơtối pơlât ăm vâi. Ngin xua hâk vâ kơ tơdroăng cheăng, chiâng ôh tá chiâng hôu vâi, tơmiât xua hiâm mơno ôh tá tơniăn mê nếo ai tơdroăng tiah mê”.

Rơtế tơdjuôm ƀă hiâm mơno môi tiah mâu ngoh nâ, nâ Nguyễn Thị Châu, Điều dưỡng Kơvâ tơdah pơlât tơdrêng, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên xuân tối:

“Á pêi cheăng akố hiăng châ 17 hơnăm. Ing hâi ki á pêi cheăng akố mâu ngế ki tro kơtong, tơklâm rơxế a troăng tơdjâk troh ôu drôu ƀiê̆r gá hên. Tơklâm rơxế mê ai drôu ƀiê̆r mê vâi ai hên tơdroăng ki pro ôh tá tro, hôu, tơpui ‘mêi, pro chiâng pơtê tơdroăng ki khăm pơlât. Vâi chiâng ai tơdroăng ki tiah mê athế tơpui tối ôh tá tro ƀă mâu ngế cheăng. Hôu, tơpui ‘mêi, pro pá ăm mâu ngế cheăng. La ki khât gá tung 17 hơnăm pêi cheăng ai hên mâu ngế mot pơlât tung hngêi pơkeăng vâi châi heăng, tơpui ‘mêi, tơpui ôh tá tro, xua hiăng pêi cheăng ton chiâng ôh ti ‘nâi pro tiah lâi xếo, chiâng hmâ. Nếo apoăng á khéa, hên rôh ôh tá vâ pêi cheăng xếo, la tơmiât troh xua kố cho tơdroăng cheăng, cho hnoăng cheăng mê athế tơkâ luâ, mơ-eăm yoh”.

Tơdroăng pơkâ tung pơlât cho ƀok thái pơkeăng, mâu ngế cheăng kô kơjo ăm mâu ngế ki râ vâ tơkŭm pơlât, klêi mê nếo troh mâu ngế ki ôh tá râ to lâi ƀă iâ ƀă tơdroăng cheăng mơnhên râ iâ bu ai to khu cheăng, ƀok thái pơkeăng khăm nếo ‘nâi. Ai mâu ngế ki ‘nâ pa gong ôh tá hlo râ la tung dế gá râ. Ai mâu ngế ki ‘nâ pa gong hlo gá râ, lo hơmeăm, pin ngăn môi tiah râ la cho khât gá bu pa gong tê, ôh tá râ. Laga, hên ngế, nhŏng o vâi tô tuăn, rơhêng vâ rĕng châ pơlât hiăng tơpui ôh tá tro, thăm nếo ai ngế ki ‘nâ vâi xiê̆n mâu ngế cheăng khăm pơlât hlối.

Tiô ƀok thái pơkeăng Chuyên khoa II Nguyễn Doãn Sơn, phŏ kăn pơkuâ Kơbong pơlât tơdrêng, tơdroăng ki pá dêi mâu ƀok thái pơkeăng drêng pơlât tơdrêng ăm mâu ngế ki tro rong xua tơklâm rơxế cho mâu ngế ki hiăng ôu drôu ƀiê̆r lơ ôh tá chiâng riu xua tro rong. Tung pơla tơdroăng pơlât cho mâu ƀok thái pơkeăng athế ngăn, athế pêi ngăn tung tơdroăng ki ai khât ƀă êng ngế ki tro rong mê. La ƀă mâu ngế ki tro rong drêng mot pơlât a hngêi pơkeăng xua tơklâm rơxế ki hiăng ôu drôu ƀiê̆r mê mâu túa ki kố pơrá ôh tá chiâng pêi pro, tơdjâk troh chiâng ôh tá pơlât mâu ngế ki mê. Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Doãn Sơn ăm ‘nâi:

“Mâu ngế ki ôu drôu ƀiê̆r mot pơlât xua kơtong, tơklâm rơxế ki ai hên tơdroăng rong. Ôh tá chiâng mơnhên ôh tá riu xua tro rong a ngoâ lơ xua pôu ôu drôu. Drêng ôu drôu tung pơla lo mơheăm kô ton, kơxô̆ mơheăm lo gá hên mê tung pơla pơlât, pơrâng vâ pôi tá ăm mơheăm lo, pân tíu ki tro rong kô xơpá tâ. Mâu ngế ki ôu drôu ƀiê̆r tro tơklâm kơtong rơxế ai hên tíu tro rong ki râ, tro rong a hên tíu tung châ tung môi xôh. Ki pá cho chiâng tơ’lêi ôh tá hlo nhên mâu tơdroăng mơhno. Malối cho ‘na tơdroăng ki tro rong a ngoâ”.

Ki khât gá ăm hlo ôu hên luâ drôu ƀiê̆r, chiâng tơdjâk troh tơdroăng ôh ti ‘nâi klâi gá chiâng pro rế râ ‘na ivá, ai hên ngế ivá ôh tá kâi lĕm, ôh tá kâi pêi cheăng, hlối troh tá ah ôh tá chiâng riu chiâng hlâ. Xua mê, mâu ƀok thái pơkeăng kơbong pơlât tơdrêng hnê pơchân kuăn pơlê ôu iâ drôu ƀiê̆r. Tâng hiăng ôu drôu ƀiê̆r mê pôi tá kơto rơxế a troăng xếo athế krếo rơxế thế vâi chơ vâ rak dêi châ chăn ăm tơná ƀă ăm pơlê pơla.

Phá ƀă mâu kơvâ tơdah pơlât tơdrêng ki hmâ, mâu thái pơkeăng, ƀok thái pơkeăng a Kơvâ tơdah pơlât tơdrêng pêi cheăng ôh tá ai chôu phut ki châ pơtê. Kố cho môi tung mâu tơdroăng cheăng pêi tơbrêi tơbrêh, rơ-iô má môi tung hngêi pơkeăng. Vâ tăng ‘nâi plĕng tơ’nôm ‘na mâu tơdroăng xơpá, tơvâ tơvân dêi khu ƀok thái pơkeăng pêi cheăng pơlât tơdrêng, Khu ƀok thái pơkeăng pơlât kơvâ ki mê hiăng tơpui tơno tơ’nôm ƀă ƀok thái pơkeăng Chuyên khoa II Nguyễn Doãn Sơn, Phŏ pơkuâ Kơvâ tơdah pơlât tơdrêng Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, ing mê vâ hlê tơ’nôm, ‘nâi hơ-ui tâ ƀă mâu kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng a kô!

Ô ƀok thái pơkeăng, pêi cheăng a Kơvâ tơdah pơlât tơdrêng xơpá môi tiah lâi?

-Ƀok thái pơkeăng Sơn: Pêi cheăng a Kơvâ tơdah pơlât tơdrêng pá puât, tŭm tơdroăng to a kơvâ cấp cứu. A hiăng pêi cheăng a kố châ 7 hơnăm, la tâng chiâng rah á kô rah xo cheăng a kơvâ ki ê. Xua kơvâ tơdah pơlât tơdrêng tơbrêi khât, rơ-iô tơdroâng cheăng hên há mê mâu ƀok thái pơkeăng la lâi xuân hơkăng, tơchĕng hên tung tuăn ngôa. Laga kố cho tơdroăng cheăng châ xing xoăng ki kơpêng mê ngin xuân thế pêi mơhnhôk dêi rơpó mơ-eăm tơkâ luâ tŭm tơdroăng xơpá. Bố ai môi ngế tê mot pơlât  a khoa cấp cứu mê kô hluăn ing rơ-iô, vêh prêi lĕm mê tŭm tơdroăng rơlâi rơlo, hngăm hngo kô tơkâ luâ. Tơxâng pâ môi ngế trâm xía vâ troăng prôk oh tá râ, ngin hiăng xo pơlât ƀă pôu ngăn bú djâ lăm xet nghiê̆m vâ ngăn la hâi pro ti lâi la ngế ki hiăng ai têa drôu tung châ, tơpui têi hơ-eh, ôh tá ai luât phêp, tối ngin pôa ki kố ki tá. Klêi khăm ăm ngế ki mê, hlo hiăng chía, kơvâ pro hlá mơ-éa chêh tối mâu tơdroăng ki gá tơpui ‘mêi, mơnhâu, tối vâ ’nêk mâu ngế cheăng khăm pơlât. Drêng kố on veăng nhŏng o nếo pâ pôi tá ’nhó ƀă tơná ngế ki mê nếo pâ pôi tá ‘nhó. Tơdroăng mơnhâu vâ ‘nêk mâu kăn bô̆ ngăn pơkeăng ki ê cho môi ngế ki pơlât châi tamo rong kliâm. Kơvâ pơlât hiăng krếo mâu ƀok thái pơkeăng a khoa ki ê troh khăm ngăn, pâ chêp klêi tơniăn troh hâi kơ’nâi vâi vêh ngăn ƀă hlối mơnê ƀă pâ pôi ta ‘nhó xua tro tơpui ôh tá ai phêp kơ mâu ƀok thái pơkeăng”.

-Tơdroăng mơngế châi tamo, mơngế rơpŏng hngêi pro pá ăm mâu ngăn pơkeăng, ƀok thái pơkeăng kô tơdjâk ti lâi troh tơdroăng cheăng pơlât tơdrêng kơ mơngế ki châi, ô ƀok thái pơkeăng?

-Ƀok thái pơkeăng Sơn: Mot a kơvâ tơdah pơlât tơdrêng vâ tối iâ hên kô ai rong râ, châi ó ‘na ivá la ai ngế ki ‘nâ ôh tá râ la vâi pro dêi môi tiah râ, hôu tơpui mơdêi pơ’lok pơ’lâ, tối kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng ôh tá vâ rĕng hmâng ngăn,  tung pơla mê ngin dế pơlât, séa ngăn pơlât ăm mâu ngế ki ê ki râ ó tâ. Tiô hmâ, mâu ngế ki hâi lăm khăm tơmiât tối ngin tăng pâ liăn, vâi tơpui ‘mêi, tơpui ôh tá nhoăm hlối veăng tơmâng hlối a tơdroăng cheăng pêi ngin. Vâi xo phôn tơpui tơdrêng dêi hngêi pơkeăng krếo  tơdrăng hlối ăm kăn pơkuâ hngêi pơkeăng. Khi khât ngin thế xing xoăng  mơngế ki pơlât, ngăn ngế ki lâi râ pơlât hdrối, ngế ki ôh tá râ to lâi pơlât kơ’nâi, ôh tá xê ngế ki lâi troh hdrối pơlât tơdrêng hdrối. Tâng mơngế ki pơlât ƀă nhŏng o mơngế tiô pơlât hlê tơdroăng mê, pro hlâu ăm ngin gá tro ‘nâng. Tâng ôh, ngin xuân thế pêi cheăng tro tiô luât pơkâ, pêi tiô luât pơkâ dêi Ngế xiâm pơkuâ ngăn pơkeăng pơlât vâ pơlât ngăn mâu ngế châi tamo  ôh tá pêi cheăng tiô ngế châi tamo thế. Tơdroăng ngế châi tamo, on veăng lơ rơpŏng hngêi ngế ki châi tamo hôu, hơ-êh ngin, tôu pâm tơmeăm tơdjâk kân troh tuăn ngôa dêi mơngế cheăng khăm pơlât, ƀok thái pơkeăng. Tâng tơdroăng mê ai khât ing apoăng hâi ki pêi cheăng pơlât ngăn ngế châi tamo mê mơngế ki cheăng khăm pơlât kơ ôh tá tơniăn pêi cheăng, hơkăng tuăn ngôa tung plâ pơla chôu cheăng pơlât.

-Tiah mê, ƀok thái pơkeăng ai tơdroăng hnê ki klâi ƀă mơngế ki pơlât, mơngế tung rơpŏng hngêi drêng troh pơlât tơdrêng a hngêi pơkeăng?

-Ƀok thái pơkeăng Sơn: Drêng ngế tung rơpŏng hngêi, ngế ki châi tamo rah hngêi pơkeăng pơlât tơdrêng tơkéa vâ tối hiăng loi khât kơ mơngế kăn bô̆ cheăng khăm pơlât a hngêi pơkeăng ki mê. Ngin cho mâu ƀok thái pơkeăng, mơngế cheăng khăm pơlât pêi cheăng a tíu xiâm trâm hên tŭm tơdroăng xơpá, la troh nôkố xuân dế hmâ ƀă kơvâ tơdah pơlât tơdrêng, tơkéa vâ tối ngin cho mâu ngế pêi cheăng tâi ta hiâm mơno. Ngế ki châi tamo hiăng loi mê tơrŭm ƀă mơngế cheăng khăm pơlât, nhoăm hnoăng cheăng pêi ki rơkê dêi ngin vâ ngế ngế ki châi tamo châ pơlât prêi. Ngin hiăng châ hriâm tŭm tơdroăng, châ hriâm tơdroăng pơlât tơdrêng, châ hriâm tŭm tơdroăng vâ ‘nâi klâ túa pơreăng, tơdroăng châi ki râ ki ôh, mâu ngế ki lâi ki râ kal pơlât tơdrêng ngin pêi a hdrối, ôh tá xâu tơdroăng pá puât, ôh tá pơrah kơdrâi lơ kơnốu krâ lơ ối nếo. Kố cho mâu tơdroăng ki á tối khât ăm rêm ngế ki châi tamo, ropŏng hngêi, nhŏng o mơngế ki troh pơlât tơdrêng a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên.

-Mơnê mâu tơdroăng hiăng tối ăm ‘nâi dêi ƀok thái pơkeăng!