Troăng 12, Luât {aoh hiêm khăm pơlât 2008 (‘mâi rơnêu, tơ’nôm dêi hơnăm 2014) hiăng pơkâ: Mâu ngế veăng rôe [aoh hiêm khăm pơlât xua liăn ngân tơnêi têa nâp, tung mê ai: mơngế ối tung rơpo\ng kơtiê; mơngế hdroâng kuăn ngo dế rêh ối a kơpong cheăng kâ - rêh ối pơlê pá puât; mơngế dế rêh ối a kơpong cheăm rơlố, tơring rơlố.

A kong pơlê Lào Cai kơnôm châ kum troăng hơlâ [aoh hiêm khăm pơlât tê kơtê [a\ vâi krâ hdroâng kuăn ngo kơtiê, mâu hơnăm achê kố vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo a mâu cheăm kơpong a’ngêi tơring Bắc Hà, kong pơlê Lào Cai hiăng châ khăm [a\ pơlât tê kơtê a Kơbong khăm pơlât hên tơdroăng châi kơpong Lùng Phình, u pá ai krếo pôa pơchâu troh tí tăng tôih, pơleh môi tiah hdrối nah.

Kơbong khăm pơlât hên tơdroăng châi kơpong cheăm Lùng Phình pro tung cheăm kơpong hơngế hơngo Lùng Phình, cho 1 tung 4 kơbong khăm pơlât hên tơdroăng châi kơpong tơring Bắc Hà, kong pơlê Lào Cai. Kơbong khăm pơlât kum tung tơdroăng khăm pơlât ăm vâi krâ kơpong cheăm: Tả Cù Tỷ - Bản Già, Lùng Cải, Tả Văn Chư, Lùng Phình – Lẩu Thí Ngài. Tâi tâng vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo a mâu cheăm kố pơrá châ ăm theh [aoh hiêm khăm pơlât tê kơtê tiô tơdroăng 30a.

Ngoh Sùng Seo Lềnh, ối a thôn Lả Gì Thàng, cheăm Tả Văn Chư tối ăm ‘nâi, sap hâi ai theh {aoh hiêm khăm pơlât xua Tơnêi têa ăm, ngoh [a\ vâi krâ tung thôn piu lôi tơdroăng ki ‘’krếo pôa pơchâu’’ troh tôih, pơleh:

‘’{aoh hiêm khăm pơlât hdroâng kuăn ngo ngin a kơpong kong ngo cho tơ’lêi hlâu. Drêng châi tamo mot pơlât a hngêi pơkeăng ối châ xing xoăng pơkeăng, khăm pơlât, rak ngăn. Mâu ngế hngêi a hơngế mê xuân châ to\ng kum liăn kâ [a\ prôk lăm. Nah drêng châi tamo mê thế ti tăng pơkeăng nhâ loăng, thế lăm ti tăng thái pơkeăng ki kố ki tá cho pá puât ăm kuăn pơlê, ai theh [aoh hiêm tâng pơchông hdrối mê nôkố cho tơ’lêi hên ‘nâng’’.

Jâ Sì Hồng Sến, 70 hơnăm, hdroâng kuăn ngo Phù Lá, ối a thôn Lùng Phình, cheăm Lùng Phình xuân tối, nôkố kuăn pơlê tâng châi tamo, tơngê pơrá ôh kơmêi kơxiâp troh a kơbong khăm pơlât châi tamo:

‘’Ai [aoh hiêm khăm pơlât dêi tơnêi têa ăm mâu ngế kơtiê, châi tamo mot a hngêi pơkeăng khăm pơlât, ai [aoh hiêm mê ôh tá tâi liăn. Má péa nếo, ối pơlât tung hngêi pơkeăng châ kum kế kâ hâi dế, xua mê hiăng kum ăm mơngế kơtiê ngin hên, tơkâ hluâ mâu tơdroăng pá puât, tơdroăng châi tamo hiăng ai pơkeăng pơlât’’.

Rơtế [a\ tơdroăng thăm xăm kơklêa kơdroh kơtiê, cheăm tơmâng rak ngăn tơdroăng rêh ối – pơlê pơla, tơdroăng khăm pơlât, rak ngăn ivá ăm kuăn pơlê, ki rơhêng vâ tối [ă rơpo\ng kơtiê, mơngế hdroâng kuăn ngo. Pôa Tẩn Seo Lừ, Kăn pho\ hnê ngăn Vi [an kuăn pơlê cheăm Lùng Phình tối ăm ‘nâi, cheăm Lùng Phình ai lối 600 rơpo\ng, 3.500 pơ’leăng mâ mơngế mê tâi tâng pơrá châ ăm theh [aoh hiêm khăm pơlât tro tiô  mơngế châ mơhá troăng hơlâ 30a:

‘’Pêi pro troăng hơlâ [aoh hiêm khăm pơlât ăm mâu ngế kơtiê [a\ hdroâng kuăn ngo tung cheăm, rêm hơnăm cheăm tơku\m tâi tâng inâi ki nhên [a\ k^ khăm pơlât a {ơrô khăm pơlât kơpong Lùng Phình, tơ’lêi prôk lăm ăm kuăn pơlê. ‘Na theh [aoh hiêm khăm pơlât, Đảng ủy khu râ kăn pơkuâ ai troăng hơlâ cho drêng hiăng ai theh [aoh hiêm khăm pơlât cho xing xoăng teăm tơdrêng ăm kuăn pơlê. Má péa, ngin xuân hnê mơhno kăn [o# pơkuâ thôn tơru\m [a\ kăn pơkuâ thôn pơlê hôp thôn pơkâ tung kuăn pơlê rak theh [aoh hiêm khăm pơlât i le\m xua [aoh hiêm khăm pơlât rak tung plâ hơnăm vâ khăm pơlât [a\ châ pơxúa ing khăm pơlât ôh tá tâi liăn, thăm nếo pơtroh khăm pơlât hngêi pơkeăng râ kơpêng xuân châ xúa há tiô pơkâ dêi theh [aoh hiêm khăm pơlât’’.

{a\ theh [aoh hiêm khăm pơlât a ko\ng tơná, vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo a mâu cheăm kơpong a’ngêi tơring Bắc Hà hiăng châ tơmâng rak ngăn ivá châ chăn. Rêm hơnăm ai sap ing 2.500 – 3.000 roh ngế troh khăm pơlât. {ok thái pơkeăng Trần Xuân Quý, Kăn pơkuâ kơ-bong khăm pơlât hên tơdroăng châi kơpong Lùng Phình mơnhên:

‘’Pêi pro tơdroăng khăm pơlât a kơbong pơlât tung hơnăm kố nah châ 2.000 troh 3.000 roh, hiăng châ tiô pơkâ pơcháu, pơrá cho [aoh hiêm dêi tơnêi têa to\ng kum vâi krâ hdroâng kuăn ngo, rơpo\ng vâ chê kơtiê; vâi krâ a 6 to cheăm kơpong, tơ’nôm mâu ngế tamo châi a cheăm Lưt Thẩn dêi tơring Si Ma Cai xuân troh khăm pơlât, đi đo châ tơkâ luâ tơdroăng pơcháu. Xing xoăng pơkeăng tu\m tro tiô pơkâ, xuân môi tiah xing xoăng pơkeăng tu\m tro mơngế tro tơdroăng châi, ôh tá ai pơkeăng ki hiăng tâi hâi khế ăm phêp xúa’’.

Kơnôm ai theh [aoh hiêm khăm pơlât, nôkố vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo a kơpong a’ngêi tơring Bắc Hà hiăng ai roh châ khăm pơlât, xuân môi tiah hmiân tuăn troh khăm [a\ pơlât a {ơrô khăm pơlât hên tơdroăng châi kơpong Lùng Phình.

Tung lâp tơnêi têa, sap hơnăm 2016 troh nôkố, tơdroăng ki xing xoăng theh [aoh hiêm khăm pơlât ăm vâi krâ hdroâng kuăn ngo mơdêk ing 91% (hơnăm 2016) tâk 93,5% ( hơnăm 2019) [a\ vâ chê 7 rơtuh 600 rơpâu ngế kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo châ xing xoăng ăm theh. Tâi tâng mơngế hdroâng kuăn ngo, mơngế kơtiê châ to\ng kum liăn khăm pơlât ing theh [aoh hiêm. Kơnôm mê, tơdroăng khăm pơlât ivá châ chăn [a\ vâi krâ hdroâng kuăn ngo châ hơ’leh nhên.

Tơdroăng pêi pro 122 dêi Chin phuh ‘na kum hdroâng kuăn ngo dêi Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh xuân hiăng k^ troăng hơlâ tơnêi têa kring vế, rak ngăn [a\ mơdêk ivá châ chăn kuăn pơlê hneăng hơnăm 2011 – 2020, la ngiâ troh hơnăm 2030. Kô hlo mâu troăng hơlâ [a\ hdroâng kuăn ngo hiăng mơnhên tơdroăng ki mơ-eăm dêi tơnêi têa pin pêi pro hnoăng tơdâng tơ’mô, mơdêk tơdroăng rêh ối ‘na kế tơmeăm khoăng, hiâm mơno, chôa ‘lâng kơdroh ki kơtăn kro – kơtiê pơla mâu hdroâng kuăn ngo. Kố cho xiâm kối vâ mơnhên tung tơniăn [a\ thăm mơnhông hnoăng dêi hdroâng kuăn ngo tối krê xêh [a\ hnoăng kuăn mơnngế tối tơdjuôm a Việt Nam.

            Giàng Seo Pùa rah chêh

A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng