Pơkâ kơxo# 24 – NQ/TW hâi lơ 12/3/2003 dêi Hneăng hôp Tơnêi têa roh má 7 hneăng má IX hiăng pơkâ hên troăng pêi pro troăng hơlâ to\ng kum hdroâng mơngế vâ tơniăn mâu hnoăng cheăng dêi vâi krâ hdroâng kuăn ngo, mê cho: ‘’Mơnhông mơdêk tu\m têk tơdroăng kal kí, cheăng kâ, mơhno túa le\m tro, rêh ối pơlê pơla [a\ kring vế cheăng lêng tung kơpong hdroâng kuăn ngo [a\ kơpong kong ngo; hlối mơnhông mơdêk cheăng kâ [a\ tơleăng mơnhên vâ to\ng kum mâu tơdroăng tung pơlê pơla, pêi pro tro troăng hơlâ to\ng kum hdroâng kuăn ngo; tơmâng mơnhông mơdêk, hnê mơjiâng tơ’nôm mâu ngế pêi cheăng; rak ngăn mơjiâng khu kăn [o# mâu hdroâng kuăn ngo; rak vế [a\ mơnhông ki kơnía, khôi túa le\m dêi mâu hdroâng kuăn ngo tung mơnhông mơdêk tơdjuôm dêi pơlê pơla mâu hdroâng kuăn ngo Việt Nam ru\m môi tuăn’’.

Laga, nôkố, ki dâi khât tung hnê hriâm, ki rơkê ple\ng mâu ngế pêi cheăng tung kơpong kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ối iâ, mâu ngế pêi cheăng châ hnê mơjiâng ối iâ, bu châ 5 – 20% (tiô hdroâng mơngế). Xuân ối ai tơdroăng kuăn pơlê tá ‘nâi chư lơ nah ‘nâi chư mê nôkố hiăng piu lôi chu, [a\ hriâm iâ hiăng kơdroh tơdroăng ki châ achê [a\ châ pơxúa mâu tơdroăng ki mơnhông mơdêk [a\ troăng pơkâ pêi ‘na hnoăng pơkuâ ki xiâm. Tơdrêng amê, ki rơkê dêi ngế krê châ luât mơnhên xuân kơdroh xua mâu tơdroăng ối tơvâ tơvân, hên h^n dêi tơdroăng rêh ối pơlê pơla.

Tung ‘’Tơdroăng pêi pro xua hnoăng rêh ối kuăn mơngế’’ hâi kố, ngin pâ tối troh tơdroăng mơngế pêi cheăng hdroâng kuăn ngo a kơpong Tây Nguyên [a\ Tây Bắc. Kố cho 2 kơpong ai kơdrâm vâi krâ hdroâng kuăn ngo rêh ối.

Tiô pôa Điểu Mưu, Kăn pho\ pơkuâ tơdroăng a kong pơlê II (Vi [an hdroâng mơngế), a Tây Nguyên, tơdroăng khu thái pơkeăng, [ok thái pơkeăng, kơvâ khăm pơlât mâu kong pơlê tung kơpong Tây Nguyên nôkố rế iâ, ôh tá tu\m mơngế pêi cheăng [a\ tá hâi rơkê khât tung pêi cheăng. Ai mâu pơlê kơpong hơngế hơngo, vâi krâ vâ khăm pơlât mê thế prôk troăng plâ hâi nếo troh tíu khăm pơlât ki achê má môi.

Vâ tah lôi tơdroăng pá puât kố, pôa Điểu Mưu tối, kơvâ khăm pơlât mâu kong pơlê Tây Nguyên kal hbrâ tơru\m [a\ mâu khu râ kăn pơkuâ, khu râ po rơdâ châ tơ-[rê tung cheăng po rơdâ tơdroăng hnê mơhno khăm pơlât, khăm pơlât ahdrối xo on veăng tê kơtê ăm droh rơtăm hdroâng kuăn ngo, rak ngăn drêng vâi kơdrâi dế mơ-êa, pôu hngăm kuăn ‘ne\ng, tơ’nôm trếo ki kal tung châ ăm ngế nôu hdroâng kuăn ngo drêng dế mơ-êa.

Pak^ng mê, Chin phuh kal hriăn ple\ng, rơnêu tiô troăng mơdêk kơlo to\ng kum khu [ok thái pơkeăng, ngế ki mơhum kuăn ngá lơ ngế mơhum kuăn ngá a thôn, pơlê, kơtâu, pơlê mơngế hdroâng kuăn ngo, mơhnhôk rơpo\ng mơngế hdroâng kuăn ngo veăng rôe [aoh hiêm ki ôh tá pơklât [a\ ki ê hía.

‘Na tơdroăng hnê hriâm, [a\ tơdroăng xo hnoăng liăn ngân tơnêi têa a mâu kong pơlê kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo tâi tâng tá hâi tu\m vâ chiâng tơdâng, rêm hơnăm xuân kal to\ng kum ing Chin phuh, jâ Lê Thị Thanh Xuân, kăn Kuo#k ho#i kong pơlê Dak Lak tối, mâu khu xiâm, kơvâ cheăng [a\ mâu kong pơlê mâu kơpong dêi Tây Nguyên kal pêi pro tơ-[rê troăng hơlâ pơkâ pêi, túa pơkâ mơjiâng, po rơdâ mâu Hngêi trung phôh thong hdroâng kuăn ngo ai tíu kâ koi ối pơtê hlối tung hngêi trung, kâ koi ối pơtê kơhâi dế dêi mâu tơring kơtiê, [a\ tơdroăng tơku\m po chiâng môi hngêi trung râ má péa, hngêi trung râ má pái a mâu hngêi trung kố.

‘’Á pâ thế Chin phuh séa ngăn pơkâ mơdêk kơxo# liăn mơ’no ăm tơdroăng hnê hriâm hnê mơjiâng, xua mâu pơlê a kơpong hdroâng kuăn ngo [a\ kơpong kong ngo tá hâi chiâng tơdâng xêh ‘na liăn ngân xo hnoăng, mơ’no liăn xua mê kô trâm pá puât, ki má lối tung tơdroăng mơ’no liăn rôe tơmeăm khoăng ăm hnê hriâm – hnê mơjiâng tơxâng hơ’leh nếo tơdroăng pro kơxôp mơ-éa hriâm. Tiô Pơkâ 88 dêi Kuo#k ho#i mơnhên pơkâ xiâm troh 2025 mê tâi tâng mâu hngêi trung, lâm hriâm châ mơjiâng krá kâk, tơdrêng amê ki krá kâk a kơpong kố ối iâ tâng pơchông tơdjuôm dêi lâp tơnêi têa. Tâng Chin phuh ôh tá tơku\m mơ’no liăn mơjiâng mơngế pêi cheăng mê kô pá vâ châ tiô pơkâ. Xua mê, á pâ thế mâu tơmeăm kum ăm hnê hriâm, kơxo# liăn mơ’no cheăng châ tâi tâng 100% ing kơxo# liăn mơ’no cheăng mơnhông mơdêk dêi liăn ngân tơnêi têa’’.

A kơpong Tây bắc, [a\ ki phá tơ-ê ‘na tơnêi tíu, kuăn pơlê rêh ối ôh tá tơku\m môi tíu, tơdroăng cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla ôh tá iâ mê mơngế ki pêi cheăng rơkê xuân iâ má môi lâp tơnêi têa.

Tiô pôa Đinh Văn Thơ, Kăn pho\ pơkuâ Cheăng pêi – Mô đo#i rong râ – rêh ối pơlê pơla kong pơlê Lào Cai, vâ ai troăng mơdêk mơngế pêi cheăng rơkê a kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo a Lào Cai, sap apoăng hơnăm troh nôkố, lâp kong pơlê Lào Cai hiăng hnê mơjiâng cheăng pêi ăm lối 3 rơpâu ngế pêi cheăng cho hdroâng kuăn ngo. Xêo tâi tâng hneăng sap ing 2016 – 2020 hiăng ai vâ chê 46 rơpâu ngế hdroâng kuăn ngo hiăng châ hnê cheăng pêi. Mâu hdroâng kuăn ngo ai mơngế pêi cheăng veăng hriâm cheăng pêi ki hên cho hdroâng kuăn ngo Mông, Tày, Dao, Dáy, Nùng [a\ hía hé.

Laga, môi tơdroăng ki tá hâi hôm dêi mơngế pêi cheăng kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo châ mơnhên, mê cho tơdroăng ki tơniăn, hlê ple\ng tung tơku\m pêi [a\ pơxâu phak tung pêi cheăng tá hâi kơtăng. Pôa Đinh Văn Thơ tối:

‘’Tung tơdroăng pêi cheăng mê tơdroăng ki đi đo, tơdroăng ki tơniăn vâi krâ hdroâng kuăn ngo tá hâi rơdêi ‘na kơvâ kố. Ngin tiô troăng mê cho, môi cho tơdroăng ngin hnê hriâm phôh thong a mâu hngêi trung, klêi mê a mâu tíu hnê hriâm cheăng pêi thế mơdêk tơdroăng hnê hriâm ‘na pơxâu tung pêi cheăng vâ mơngế hdroâng kuăn ngo châ ‘nâi, pêi tiô [a\ chôa ‘lâng thế hơ’leh troăng pêi cheăng. Mơngế pêi cheăng tâng pâ pơtê hên hâi mê cho tơdjâk troh tơdroăng tê mơdró dêi mâu khu pêi cheăng kâ’’.

Vâ mơdêk ki dâi le\m mơngế pêi cheăng mâu hdroâng kuăn ngo tối tơdjuôm, khế 6/2020 Kuo#k ho#i hiăng tơbleăng ăm pêi pro Pơkâ k^ ăm pêi pro tiô troăng hơlâ tung pơkâ xiâm tơnêi têa mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla, mơdêk ki rơkê mâu ngế pêi cheăng kơpong hdroâng kuăn ngo, kơpong kong ngo.

Tiô jâ Hoàng Thị Hạnh, Ngế xiâm pho\, Pho\ pơkuâ Vi [an hdroâng kuăn ngo, tơdroăng hnê mơjiâng cheăng pêi [a\ tăng cheăng pêi ăm mơngế pêi cheăng a mâu kơpong Tây Bắc, Tây Nguyên [a\ mâu kơpong hdroâng kuăn ngo lâp tơnêi têa hiăng kum hên tung mơnhông mơdêk cheăng kâ, rêh ối pơlê pơla dêi mâu kong pơlê. Ing tơdroăng hnê mơjiâng cheăng pêi hiăng kum kơdroh mơngế ôh tá ai cheăng pêi, mơdêk pêi lo liăn, kơdroh kơtiê krá tơniăn, rak vế tơdroăng rêh ối pơlê pơla dêi kong pơlê.

‘’Tơdroăng pơkâ 88 châ mâu kăn Kuo#k ho#i tơbleăng ăm pêi pro hiăng mơnhên hnoăng pơkuâ kuăn mơngế dêi mơngế hdroâng kuăn ngo, tơdroăng rak ngăn dêi Đảng, Tơnêi têa troh vâi krâ hdroâng kuăn ngo. {a\ ki kơnía git tâ, mê cho roh apoăng Kuo#k ho#i pơkâ troăng hơlâ kum hdroâng kuăn ngo tiô Luât hơnăm 2013. Sap ing hdrối nah troh nôkố mê bu ai Chin phuh pơkâ môi tiah: Pêi pro tơdroăng 134, 135, 2085, 2086 [a\ hía hé, laga nôkố pin mơni Kuo#k ho#i hiăng tơbleăng ăm pêi pro tiô Pơkâ’’.

Jâ Hoàng Thị Hạnh, Ngế xiâm pho\, Kăn pho\ pơkuâ Vi [an hdroâng kuăn ngo xuân pơkâ thế mâu kơvâ cheăng, kong pơlê péa kơpong Tây Bắc, Tây Nguyên tơtro\ng thăm pêi pro châ tơ-[rê tơdroăng rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá, ivá kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo [a\ pơkâ xiâm, ki rơkê mâu ngế pêi cheăng mâu hdroâng kuăn ngo. A ngiâ, tơniăn pơ’leăng mâ mơngế tung kong pơlê, ai troăng kơdroh xe\n ối kơpong kố troh kơpong tá dêi môi kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo kum mơnhông cheăng kâ, rêh ối pơlê pơla kơpong hdroâng kuăn ngo ăm i krá tơniăn.

Hoàng Thái – VOV4 chêh

Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng