Tâng pơrea\ng kơ-o lo mơheăm ki ôh tá kâi trâng [a\ pơkeăng pơlât prêi lối 90% mê pơrea\ng kơ-o lo mơheăm ki kâi trâng [a\ pơkeăng bu prêi dâng 50 – 60%. Pơrea\ng kố rế hía rế tâk [a\ cho pơloăng mơnúa kân tung tơdroăng hbrâ mơdât pơrea\ng kơ-o lo mơheăm. Việt Nam dế ối má 15/30 kong têa ai mơngế tro tâ pơrea\ng kơ-o lo mơheăm kâi trâng [a\ pơkeăng hên má môi lâp plâi tơnêi.

Pơkeăng pơlât mơngế tro tâ pơrea\ng kơ-o lo mơheăm, klâ 4 khu (I, II, III, IV). Pơrea\ng kơ-o ki kâi trâng pơkeăng cho vi khuân kơ-o lo mơheăm kâi trâng [a\ pơkeăng ki mơdât pơrea\ng a khu I cho Isoniazid [a\ Rifampicin. Kơ-o lo mơheăm kâi trâng [a\ hên pơkeăng pá vâ pơlât, pơlât kâi prêi cho iâ. Nôkố Việt Nam ối má 15/30 kong têa ai kơxo# mơngế kơ-o lo mơheăm ai pơrea\ng kâi trâng [a\ pơkeăng hên má môi lâp plâi tơnêi. Ki hlo, kố cho pơloăng kân dêi kơvâ khăm pơlât tung hbrâ mơdât pơrea\ng kơ-o lo mơheăm, la ngiâ kô hbrâ mơdât tâi pơrea\ng kơ-o lo mơheăm a Việt Nam a hơnăm 2030 tiô pơkâ ton xo\n ki Chin phuh hiăng k^.

Tiô tơbleăng dêi Hngêi pơkeăng pơlât mâu ngế kơ-o lo mơheăm [a\ châi xôu kong pơlê Dak Lak, sap hơnăm 2015 troh nôkố, kơxo# mơngế tro tâ pơrea\ng kơ-o lo mơheăm pơrea\ng kâi trâng hên pơkeăng a kong pơlê Dak Lak rế hía rế tâk hên. Ki nhên, hơnăm 2015 ai 20 ngế, hơnăm 2016 ai 25 ngế [a\ hơnăm 2017 cho 30 ngế. {ok thái pơkeăng Nguyễn Kim Mỹ, Pho\ pơkuâ hngêi pơkeăng pơlât mâu ngế kơ-o lo mơheăm [a\ châi xôu kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:

‘’Nôkố 63 kong pơlê, pơlê kong kơdrâm tung lâp tơnêi têa pơrá hiăng châ hlo mâu ngế kơ-o lo mơheăm ai pơrea\ng kâi trâng [a\ hên pơkeăng, ki rơhêng vâ tối cho a pơlê kong kơdrâm. {a\ xuân hiăng ai mơngế kơ-o lo mơheăm xua pơrea\ng kâi trâng tâi tâng pơkeăng, mê cho ôh tá ai pơkeăng ki lâi vâ pơlât. A Dak Lak, nôkố ngin hiăng châ hlo môi ngế kơ-o lo mơheăm ki pơrea\ng kâi trâng tâi tâng pơkeăng’’.

Tiô [ok thái pơkeăng Nguyễn Kim Mỹ, tâi tâng mâu ngế ki tro pơrea\ng kơ-o lo mơheăm kâi trâng hên pơkeăng hlo tâ tú a mơngế ki tro tâ pơrea\ng kơ-o lo mơheăm pơtối tro nếo. Xiâm kối cho xua mơngế kơ-o lo mơheăm ôh tá pơlât tro tiô hnê mơhno dêi [ok thái pơkeăng, ôu pơkeăng ôh tá tro chôu, ôh tá tu\m pơkeăng [a\ ôh tá tro tiô pơkâ, chiâng pơrea\ng pơtối chiâng râ hên xôh. Roh apoăng, vi khuân pơrea\ng kơ-o lo mơheăm kô kâi trâng [a\ pơkeăng ki pơlât. Kơdrâi dêi môi ngế kơ-o lo mơheăm pơtối tro nếo dế pơlât a hngêi pơkeăng pơlât kơ-o lo mơheăm [a\ châi xôu kong pơlê Dak Lak tối:

‘’Ga ai ôu pơkeăng tu\m laga ôh tá pro tu\m tiô hnê mơhno dêi [ok thái pơkeăng, ga xuân ối ôu hât xua mê vêh châi nếo. Hdrối [ok thái pơkeăng hiăng pơchân, ôh tá ăm ôu hât laga á pơchân tối ga ôh tá vâ tơmâng. Tro pơrea\ng roh má péa mê châ ga rơlâi rơlo tâ hdrối nah, tơngê hên, kơ-o hên, ôh tá hro, chu kâng’’.

Pơloăng mơnúa kân má môi tung pơlât kơ-o lo mơheăm ki kâi trâng hên pơkeăng ki vâ prêi le\m cho iâ, bu châ tơdế. Xiâm kối tâng pơchông [a\ pơlât kơ-o ki ôh tá râ, pơlât kơ-o pơrea\ng kâi trâng [a\ pơkeăng cho pá hên tâ. Má môi, pơkeăng ăm ôu tâk hên, ki tơdjâk ‘mêi dêi pơkeăng hên. Má péa, hâi khế pơlât ton, châ 3 xôh tâng pơchông [a\ kơ-o lo mơheăm ki ôh tá râ, dâng 20 khế, pro châ rơlâi rơlo.

Xua mâu xiâm kối kố mê hên mâu ngế kơ-o lo mơheăm lôi tơdroăng pơlât, ki rơhêng vâ tối cho mâu ngế kơ-o lo mơheăm ki tơdroăng rêh ối rơpo\ng pá puât, rêh a kơpong hơngế hơngo. Mê chiâng tơ’lêi hlâu, mâu ngế châi tamo kố ối cho xiâm kối tâ tú pơrea\ng tung pơlê pơla. Hơ’muăn tối mâu hâi pá puât drêng ôu pơkeăng pơlât kơ-o lo mơheăm, môi ngế dế pơlât a hngêi pơkeăng pơlât kơ-o lo mơheăm [a\ châi xôu kong pơlê Dak Lak tối:

‘’Drêng nếo ôu pơkeăng pơlât kơ-o lo mơheăm mê tâi tơngê. Châ dâng 3 hâi mê tơngê đi đo, tung châ rơlâi rơlo. Ai drêng tơngê plâ măng, troh kơxo má ôh tá kâi hiâm, thế hiâm [a\ kơ-[in oxy. Drêng mê á préa ‘nâng. Laga drêng kơ-êng [ok thái pơkeăng mê mâu [ok thái pơkeăng tối pôi tá xâo, hmiân tuăn pơlât. Kơ’nâi mê á tâ tơniăn’’.

Môi tung mâu xiâm kối pro mơngế kơ-o lo mơheăm pơrea\ng kâi trâng [a\ pơkeăng thăm rế tâk ing mâu hơnăm ki mê nôkố pơrea\ng kơ-o lo mơheăm xuân châ pơlê pơla pơrah mơngế tro pơrea\ng, mâu ngế tro pơrea\ng kơmêi lim, kơtôa dêi tơdroăng châi, ôh tá khăm pơlât [a\ rôe pơkeăng pơlât xêh. Drêng châ ôh tá pá hro. Tơdroăng kố tơdjâk kân troh mot pơlât a hngêi pơkeăng, ki rơhêng vâ tối pơrea\ng chiâng kâi trâng pơkeăng.

Hâi lơ 17/3/2014, Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh hiăng tơbleăng pơkâ kơxo# 374 pêi pro tiô tơdroăng hbrâ mơdât pơrea\ng kơ-o lo mơheăm troh hơnăm 2020 [a\ pơkâ cheăng troh hơnăm 2030, Việt Nam thế mơdât pơrea\ng kơ-o lo mơheăm. Laga, [a\ pơrea\ng kâi trâng pơkeăng tâk ing mâu hơnăm môi tiah nôkố, tơdroăng hbrâ mơdât pơrea\ng kâi trâng [a\ hên pơkeăng a Dak Lak dế trâm pơloăng kân.

Xua mê, vâ châ tơ-[rê tiô pơkâ ton xo\n, kal tơdjuôm ivá dêi tâi tâng mâu khu râ kăn, kơvâ cheăng [a\ pơlê pơla, ki rơhêng vâ tối tơdroăng mot pêi krâu khât dêi mâu khu râ kăn pơkuâ vâ mơdêk ki hlê ple\ng dêi pơlê pơla ‘na tơdroăng pơrea\ng kơ-o lo mơheăm, ví tơdroăng ki pơrah dêi pơlê pơla [a\ mâu ngế tro pơrea\ng, kơmêi lim. Pơlê pơla kal to\ng kum mâu ngế ki kơ-o lo mơheăm kâi tơkâ hluâ tơdroăng châi.

Drêng châ hlo pơrea\ng kal re\ng djâ khăm pơlât a hngêi pơkeăng râ tơring tơngi klêng lơ pơlât a hngêi pơkeăng ki pơlât kơ-o lo mơheăm [a\ châi xôu a Dak Lak, kơxo# 136 Nguyễn Thị Định, bêng Thành Nhất, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, hngêi pơkeăng a kơpong Tây Nguyên tơdah [a\ pơlât mâu ngế kơ-o lo mơheăm kâi trâng [a\ pơkeăng.

Vâ hlê ple\ng nhên tâ ‘na pơreăng kố xuân môi tiah mâu tơdroăng thế tơtro\ng tung pơla pơlât kơ-o, khu chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố hiăng trâm tơpui tơno [ă [ok thái pơkeăng chuyên khoa I (Một) Nguyễn Kim Mỹ, Kăn pho\ pơkuâ hngêi pơkeăng pơlât kơ-o êi xôu [ă châi xôu kong pơlê Dak Lak, pó vâi krâ  nho\ng o kô tơmâng.

-Ô [ok thái pơkeăng, ki xiâm ing lâi pơreăng kơ-o êi xô ôu hên túa pơkeăng la oh tá kâi prêi?

Bok thái pơkeăng Kim Mỹ:  Kơ-o êi xôu ki ôu hên túa pơkeăng la oh tá kâi prêi ai 2 tơdroăng, cho ôu pơkeăng kơ-o ki tâ tú ing ngế ki ê ki hiăng ôu pơkeăng la pơreăng oh tá kâi hlâ, kơ-o êi xôu tâ tú tung pơla pơlât. Pơxiâm tâ pơreăng cho vâ tối ngế ki tro kơ-o êi xôu ing ôu hên túa pơkeăng la pơreăng oh tá hlâ sap ing gá kơ-o rôh a poăng. Ki xiâm má môi gá tro tâ tú vi khuân ki pro êi xôu oh tá xâu pơkeăng xếo ing mơngế ki ê tung kuăn pơlê. Má péa nếo, maluâ ngế ki kơ-o êi xôu mê cho rôh a poăng lăm pơlât a hngêi pơkeăng xua hrá pơlât, drêng vi khuân êi xôu hiăng kâ ‘nhiê pro rong xôu hên, vi khuân pro êi xôu mê  hiăng ai mơjiâng gen ki oh tá xâu kơ pơkeăng. Mê vâi tối cho êi xôu ki oh tá xâu kơ pơkeăng.

- ‘Na kơ-o êi xôu ki ôu hên pơkeăng la oh tá kâi prêi. Ki kố ai péa tơdroăng. Má môi xua ing ngế kơ-o ôh tá vâ re\ng pơlât. Má péa nếo, xua [ok thái pơkeăng. Ki xua ing tơná ngế kơ-o, vâ tối ngế kơ-o hiăng châ rak ngăn tung pơlât la ôh tá vâ pêi pro tro tiô pơkâ thế ôu pơkeăng, ôh tá ôu pơkeăng tu\m hâi ki hiăng pơkâ thế ôu, oh tá ôu tro chôu drêng lâi hêng ôu ah ôu, drêng oh tá hêng ôu ah lôi. Ôu bú nếo péa pái hâi klêi mê lôi, ah ôu nếo. Mâu tơdroăng ăm hlo ing peăng thái pơkeăng. Tơkéa vâ tối, drêng klâ xoăng mâu ngế kơ-o êi xôu, [ok thái pơkeăng pơkâ ăm ôu pơkeăng ăm pơlât oh tá tro, chêh inâi pơkeăng oh tá tro ‘nâ hía ôh tá  hnê tối i nhên ăm mơngế kơ-o, oh tá séa ngăn ngế ki kơ-o râ, tơdroăng mê xuân chiâng pro pơkeăng ki ôu kơdê pơreăng oh tá kâi hlâ, pơreăng oh tá xâu xếo kơ pơkeăng.

-Ô [ok thái pơkeăng, tơdroăng pơlât kơ-o êi xôu ki ôu hên túa pơkeăng pơlât la oh tá kâi prêi nôkố ối hên ki xahpá. Tiah mê, ngế ki kơ-o tâng ôh tá vâ pơlât ăm prêi hlối kô pro chiâng ai tơdroăng châi klâi ki ê?

{ok thái pơkeăng Kim Mỹ: Tâng ngế kơ-o êi xôu mê ôu hên túa pơkeăng la pơreăng oh tá kâi hlâ mê pơlât ôh tá prêi le\m, ki rơ-iô má môi cho tâ tú pơreăng troh mâu kuăn pơlê, tâ tú ing vi khuân pro kơ-o êi xôu ki oh tá xâu pơkeăng mê. Tâng mâu kăn pơreăng kố tâ tú re\ng luâ râ, pơkeăng oh tá kâi kơdê mê kô oh tá kâi vâ pơlât prêi, môi tiah a mâu hơnăm hdrối mê hía nah drêng hâi teăm ai pơkeăng pơlât kơ-o êi xôu.

Môi tơdroăng rơ-iô ki ê nếo gá pro mơngế ki kơ-o êi xôu ối oh tá tơniăn, tơche\ng hên, oh tá kâi xếo vâ pơlât xua hlo pá kâi prêi, pro vâi chiâng tơche\ng tơmiât hên tơdroăng chiâng oh tá tơniăn tung on veăng rơpo\ng hngêi.

-Vâ kơdroh kơxo# mơngế kơ-o lo mơheăm ki ôu hên túa pơkeăng la oh tá kâi prêi mê hôm kal pơkâ pêi pro tơdroăng klâi há ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Kim Mỹ: Vâ ví pôi tá tro kơ-o êi xôu ki ôu hên túa pơkeăng la oh tá kâi prêi, ki hdrối [ă tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng kơ-o êi xôu, thế re\ng châ ‘nâi hên tâ mê nếo mâu ngế kơ-o êi xô tung kuăn pơlê. Pêi pro tro tiô tơdroăng pơlât ngăn krâu. Drêng rak ngăn tung pơlât mê thế pêi pro hên tơdroăng mơhnhôk mâu ngế kơ-o mot pơlât vâ kơdroh pơreăng tâ tú ăm mâu ki ê, malối cho ngế kơ-o êi xôu râ ki ai pơreăng oh tá xâu kô hên túa pơkeăng pơlât nôkố.

{ă ngế ki hmâ tro tơngê kơ-o êi xôu hmâ hlo thế mơ-eăm pơlât tro tiô [ok thái pơkeăng hiăng hnê. Drêng hiăng châ pơlât tu\m thế kơdroh kơ-o êi xôu ki ôu hên túa pơkeăng la oh tá kâi prêi.

{ă kuăn pơlê thế hlê tro ‘na pơreăng kơ-o êi xôu vâ tối ăm dêi rơpó, vâ drêng hiăng ‘nâi ngế ki kơ-o êi xôu, môi tiah kơ-o lo têa kơhêa kơpêng péa pơla măng t^ng, kâng châ rế hiâ, kơ-o lo mơheăm thế lăm troh a hngêi pơkeăng kơvâ pơlât kơ-o [ă [ok thái pơkeăng vâ khăm tối.

{ă mâu râ kăn, tơring cheăm thế tơru\m [ă kơvâ ngăn pơkeăng tung tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng kơ-o êi xôu. Pak^ng mê, kô hnê tối, hơlêm, kum tơmeăm ăm mâu ki kơ-o êi xô ôu pơkeăng pơlât tá kâi prêi ki dế pơlât a mâu pơlê xua hmâ hlo mâu ngế kơ-o êi xôu mê to mâu ngế kơtiê.

-Mơnê kô [ok thái pơkeăng!

Gương prếi A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng