Kuăn mơngế ai rôh huăn hne\ng, hu\n hne\ng ngá [ă hu\n hne\ng ki ton ta troh ah. Hne\ng ngá ai péa to, pơxiâm huăn drêng vâi ‘ne\ng nếo 6 khế troh 2 hơnăm. Troăng hne\ng kố ah klêi huăn gá tơlôe xêh drêng mâu vâi ‘ne\ng pơxiâm 5 hơnăm troh a 12 hơnăm [ă kô hu\n hne\ng ki nếo ton ta ah. Hne\ng ki huăn ton ta ah kố ai 32 to. Troăng hne\ng kố gá ối [ă kuăn mơngế ta troh krâ, oh tá tối hne\ng tơnhiê, tro tơlôe xêh klêi tơlôe tâ hne\ng tho#ng.

Xuân môi tiah mâu tíu ki ê tung châ, hne\ng dêi kuăn mơngế xuân tro hên pơreăng, ki hmâ hlo hên tâ cho pơreăng pro kơdruân kâ hne\ng. Kố cho xua ing vi khuân kâ pro hne\ng chiâng prăng, ai kơdruân kâ ‘nâ hía pro prăng rơmon tung dế hne\ng. Vâi ‘ne\ng cho mâu ngế ki tơ’lêi tro kơdruân kâ, xua vâi hâi hlê vâ mơgrúa dêi rơkong hne\ng ‘nâ hía hâi teăm hlê vâ rak ngăn mơgrúa dêi hne\ng ăm tro tơdroăng. Pak^ng mê, ai hên mâu nôu pâ hâi vâ tơmâng ngăn dêi kuăn ‘ne\ng krâu, hâi vâ tơmâng hnê thế vâi xêa dêi hne\ng, pro vâi chiâng tơ’lêi tro kơdruân kâ hne\ng. Nâ Nguyễn Thị Thúy Ngân ối a pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột tối:

‘’O ku\n kơdrâi á ai kơdruân kâ hne\ng drêng gá nếo 3 hơnăm. Ki xiâm cho xua o hmâ kâ ke\o [ă kâ kế ngeăm [ă drêng mê a xuân hnê thế o xêa dêi hne\ng. Drêng o tối kuăn châi hne#ng drêng mê á nếo tơmâng tâ’’.

Tiô [ok thái pơkeăng Trần Văn Thông, Kăn pho\ pơkuâ kơvâ Y hok lâm sàng, Hngêi trung Kao đăng Y te# Dak Lak tối, vâi ‘ne\ng ki ‘nâ hía re\ng tro kơdruân kâ hne\ng xăp ối tơx^n tâ, ing pơxiâm huăn hne\ng ngá. Malối pơla khế hơnăm hơ’lêh hne\ng ta troh hne\ng hiăng kân, sap ing 6-12 hơnăm mê kơxo# vâi ‘ne\ng tro kơdruân kâ hne\ng troh 90%.

Kơdruân kâ hne\ng hên xiâm kối gá. Tung mê ai 3 tơdroăng ki xiâm. Má môi cho xua ing hne\ng, chêng hne\ng ôh tá krá. Má péa, xua ing vi khuâ. Klêi kâ hmê lơ kâ kế, tâng ôh tá xêa hne\ng, vi khuân tung kế kâ kô krêa a hne\ng pro chiâng kế ki krêa hlối, pro chiâng ai kơdruân kâ hne\ng. Má pái nếo, xua ing kế kâ, malối cho kâ tơpoăng [ă kế kâ ki ai xik. Bok thái pơkeăng Trần Văn Thông ăm ‘nâi:

‘’Ki xiâm má môi dêi tơdroăng ki vâ chiâng dei hne\ng, tơkéa vâ tối cho ki krá lơ ôh dêi hne\ng, cho xua tung pơla ngế nôu dế mơ-êa ôh tá châ rak ngăn krâu, ôh tá châ kâ tơ’nôm calci [ă mâu vi lươ\ng chiâng hne\ng ôh tá kâi vâ mơdrá trếo kơhiâm. Ki xiâm ing kế kâ cho ki xiâm má môi pro chiâng ai kơdruân kâ hne#ng, malối [ă mâu vâi ‘ne\ng ki hmâ kâ kơ-[ăn, ke\o, mâu kế kâ ki ngeăm ai xik’’.

Kơdruân kâ hne\ng ai péa tơdroăng cho kơduân kâ chêng [ă kơdruân kâ tơpoăng hne\ng. {ă mâu vâi ne\ng ki hâi tro kơdruân kâ hne\ng la ngăn [ăng mâ kô hlo a ngâ hne\ng ai ki prăng ‘ngré ‘ngró, ‘nâ hía rơbông prâp. Kố cho xiâm kơdruân kâ hne\ng. Drêng kố tâng rak ngăn ôh tá krâu kô chiâng rôh ki má péa kơdruân kâ hne\ng. Vâi ‘ne\ng tâ châi hne\ng drêng mơdrá kế kâ [ă drêng mơdrá tâ hơki drêng kâ kế pro chô, kế ki lối tô lơ lối hngíu.

{ă mâu hne\ng tro kơdruân kâ oh tá râ, túa pơlât hmâ hlo [ă tơ-[rê má môi nôkố cho lăm me\n hne\ng (vâi ối tối hâng hne\ng). Kih thuât kố kum vâ pro krá le\m a tíu tro kơdruân kâ a ngâ hne\ng, mơdât tơdroăng kơdruân lơ kâ hne\ng.

Kơdruân kâ hne\ng pơla huăn hne\ng gá ôh tá xê to pro tơdroăng ôu kâ dêi vâi ‘ne\ng tro tơdjâk mê a kơlo ki râ ó thế ăm [ok thái pơkeăng re\ng lôe tah, tơdroăng ki vâ hne\ng krá ton ta ah kô ôh tá tơ’lêi hlâu. Nôkố, hên mâu nôu pâ tối hne\ng ngá kố cho hne\ng nôu [ă gá kô hu\n hne\ng ki ê, vâi nôu chiâng ôh tá vâ tơmâng to lâi tơdroăng rak ngăn hnê thế kuăn ‘ne\ng kơhnâ xêa dêi hne\ng tung pơla kố. Mê cho tơdroăng tơmiât ki ôh tá tro. Tung pơla hne\ng ngá u ối hâi tơlôe, mâu xiâm hne\ng ki vâ hu\n tá ah kô hbrâ pơxiâm vâ lo tung kơxêng keăng hne\ng tơdâng a tíu mâu xiâm hne\ng ngá hu\. Drêng mâu xiâm hne\ng ki mê pơxiâm vâ huăn, xiâm chêng hne\ng kô tro kơdê, ăm hlo cho hne\ng tơdro hiăng vâ tơlôe [ă châ lôe tah. A tíu ki mê, hne\ng ki huăn ton ta ah kô huăn vâ hơ’lêh teăng a hne\ng ngá ki hiăng tơlôe.

Hne\ng ngá tâng tro kơdruân kâ kô tro re\ng lôe tah, tung pơla mê, hne\ng ki vâ huăn ton ta ah teăng a mê hâi teăm huăn ‘nâ hía huăn hmâng vâ ngăn ôh tá le\m. Xua mê, vâ vâi ne\ng ai mâu hne\ng huăn le\m krá, nôu pâ thế kơhnâ hnê tối ăm vâi xêa hne\ng sap ing vâi pơxiâm huăn hne\ng ngá, pôi tá ăm vâi kâ hên mâu kế ki ngeăm. Malối thế hnê vâi kơhnâ xêa dêi hne\ng, pơtối rak tơdroăng ki hmâ kơhnâ xêa hne\ng rêm hâi klêi kâ hmê lơ kâ kế.

Hnê thế vâi hdrêng xêa hne\ng đi đo xuân cho môi tung mâu túa kum vâi hdrêng kâ kơhiâm, mo dâi, xông kân tơdâng ‘na châ [a\ ‘na hiâm mơno. Vâ ‘nâi rak dêi hne\ng tro tơdroăng, túa hbrâ châi hne\ng, ngế chêh hlá tơbeăng ai kơ-êng [ok thái pơkeăng Trần Văn Thông, Pho\ pơkuâ khoa Y hok lâm sàng, Hngêi trung Kao đăng Y te# Dak Lak, pó kô tơmâng!

(

Êng: Ô [ok thái pơkeăng! Tiah lâi kế kâ ai sik pro chiâng pơrea\ng a hne#ng?

{ok thái pơkeăng Thông: Tung rơkong lơ troăng hiêm tối tơdjuôm ai mâu vi khua#n, tung mê ai vi khua#n pro pơrea\ng chiâng châi hne#ng, ai inâi cho Streptococcus mutans. Pơrea\ng vi khuân kố tơ’lêi xông pló, ki rơhêng vâ tối drêng trâm [a\ kế kâ ai sik, gá kô chiâng axit mot [a\ ‘nhê pló a hne#ng. Ki rơhêng vâ tối a vâi hdrêng, ki má lối drêng hne#ng ngá, pló hne#ng kô pro rơpâ xua mê tơ’lêi tro pơrea\ng châi hne#ng.

Êng:Hôm cho tâi tâng vâi hdrêng a drêng hu\n hne#ng ngá lơ drêng hiăng troh hơnăm hu\n hne#ng ki krá troh tá krâ pơrá tro pơrea\ng châi hne#ng há?

{ok thái pơkeăng Thông: Không tá xê tâi tâng vâi hdrêng drêng hu\n hne#ng ngá pơrá tro pơrea\ng châi hne#ng. Tâng rơpo\ng, nôu pâ ‘nâi rak ngăn hne#ng tơtro ăm kuăn tơná mê hne#ng ngá xuân tơniăn le\m troh la lâi hne#ng ki krá troh tá krâ ah hu\n, mê hne#ng ngá gá kô kơlôe xêh. {a\ tâng rak ngăn hne#ng ôh tá tơtro mê kô pơrea\ng châi hne#ng. Hne#ng ngá xuân môi tiah hne#ng ki hu\n krá kâk troh tá krâ, gá xuân ai tu\ih, ai chêng hne#ng xua mê drêng tro pơrea\ng kâ kô tâ châi, tơdjâk troh kâ kế, ki rơhêng vâ tối tơdjâk troh troăng klêa [a\ tơdroăng hu\n hne#ng kơ’nâi mê.

Êng: Ô [ok thái pơkeăng! Xêa hne#ng cho môi túa ki châ tơ-[rê vâ kơdroh châi hne#ng. Laga tơdroăng xêa hne#ng [a\ vâi hdrêng ôh tá tơ’lêi hlâu. Tiah mê [ok thái pơkeăng hôm ai túa ki lâi vâ kum mâu nôu pâ nôkố pêi pro tơdroăng kố tơ’lêi hlâu tâ?

{ok thái pơkeăng Thông: A hneăng hne#ng ngá, ki hên vâi hdrêng hâk vâ pêi tiô dêi tơná. Nôu pâ thế tăng bro tơdroăng ki sôk drêng ăm dêi kuăn xêa hne#ng. Nôkố tung kơchơ tê mơdró ai tê hên loăng xêa hne#ng ki pro mơnâ vâi ngăn ăm vâi hdrêng xêa hne#ng. Ki xêa kô gá kơtâu [a\ pin, ki xêa ki kơtá tơdâng, pro vâi hdrêng hâk vâ. Xua mê nôu pâ thế rôe ăm dêi kuăn môi to, rôe loăng xêa hne#ng ki le\m lơ loăng xêa kơmăi ăm dêi kuăn. Ki rơhêng vâ tối cho pơkeăng xêa hne#ng. Nôu pâ tơtro\ng ai pơkeăng xêa hne#ng ki ăm vâi hdrêng. Tiah hmâ mâu pơkeăng xêa hne#ng ăm vâi hdrêng ôh tá hăng, drêng xêa vâi hdrêng tâ xú ho\m, ngeăm mê kô hâk, tâng xo pơkeăng xêa hne#ng mơngế kân mê mâu vâi hdrêng ôh tá hâk vâ xêa hne#ng, xua gá hăng.

Êng: Vâ hbrâ pơrea\ng châi hne#ng a vâi hdrêng, mâu nôu pâ kal tơtro\ng mâu tơdroăng klâi ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Thông: Túa pêi tơ’lêi hlâu má môi cho pơkuâ tơdroăng ôu kâ dêi kuăn ‘ne#ng, cháu chái, ki rơhêng vâ tối cho trếo sik, kế kâ ki ngeăm, têa ngeăm ai hyôh gá…Mâu kế kâ kố thế kơdroh kâ. Má péa nếo, vâ ai hne#ng dâi le\m sap apoăng mơngế nôu mơ-êa kal ôu kâ tu\m vi lươ\ng môi tiah canxi, flour [a\ hía hé, mâu trếo kô kum ăm hne#ng dêi vâi hdrêng la ngiâ kô xông kân le\m. Môi tơdroăng nếo thế khăm ngăn rêm hneăng sap 3 – 6 khế môi xôh. Tiah hmâ vâi hdrêng 3 khế djâ khăm ngăn môi xôh cho tơtro má môi. Drêng môi tiah mê kô teăm châ hlo pơrea\ng kâ hne#ng, hne#ng ki hoăng vâ ai túa pơlât sap apoăng. Môi tơdroăng nếo cho nôu pâ kal tơtro\ng troh tơdroăng xêa hne#ng ăm dêi kuăn ‘ne#ng, cháu chái. 90% mâu muăn xêa hne#ng ôh tá tro. Tung ôu kâ, nôu pâ thế rak kế kâ ki ai hên trếo calci, tơdroăng kố kô kum xông kân le\m ‘na châ [a\ tơniăn le\m ‘na hne#ng.

Mơnê kô [ok thái pơkeăng

A Sa Ly prế Gương tơplôu [a\ tơbleăng