Tiô Khu xiâm ngăn pơkeăng lâp plâi tơnêi riân ngăn, Việt Nam ai dâng 4% kơxo# pơ’leăng mâ mơngế (tơ’mô 3 rơtuh 600 rơpâu ngế) chiâng pou pr^ng tơche\ng hên ah chiâng kơmlom. A hngêi pơkeăng pơlât mâu ki kôk rơxôk kong pơlê Dak Lak, rêm hơnăm, Kơvâ khăm [ă tơdah xo pơlât dâng 1.400 ngế ki klâi tơpui, kơmlom. Tung 6 khế apoăng hơnăm 2018 hiăng ai 596 ngế kơmlom mot pơlât a hngêi pơkeăng, hâi riân kơxo# mơngế ki kơmlom dế pơlât a mâu pơlê.

Jâ Lại Thị T (57 hơnăm) ối a bêng Tân Thành, pơlê kong kơdrâm {uôn ma Thuột dế pơlât xua kơmlom a hngêi pơkeăng pơlât mâu ngế kôk rơxok kong pơlê Dak Lak. Châ ‘nâi kơmlom [ă pơlât kơtăn kố 2 hơnăm la xua ôh tá ôu pơkeăng tro tơdroăng [ok thái pơkeăng hnê, mê apoăng hơnăm 2018, tơdroăng kơmlom, klâi tơpui dêi jâ pơtối rế ó nếo. Jâ Lại Thị T tối:

‘’Xiâm tơdroăng ki chiâng kơmlom apoăng xua hơkăng tung tuăn ngôa.  Hên drêng ‘nâ pin ôh tá ‘nâi dêi châ ti lâi. Ối hmôu pơ khéa kho, hmôu pơ tơche\ng tơmiât hên tơdroăng [ă ôh tá ‘nâi koi’’.

Tơdroăng chiâng kơmlom kô hlo ai a vâi kơdrâi [ă kơnốu, mơhé vâ ối nếo lơ hơnăm hiăng hên xuân hmôu pơ chiâng kơmlom. Drêng pơxiâm kơmlom, pin kô hlo ngế ki mê ối, môi tiah khéa kho, khíu hơ’nêng, tá hêng tơpui bê to lâi khế ‘nâ hía châ lối hơnăm, ki kơmlom mê ga pro ối hmôu pơ rơlâi rơlo ôh tá ‘nâi xiâm ung lâi. Ngế ki mê ôh tá hêng vâ [ă mâu tơdroăng cheăng pêi dêi tơná, châ rế hiâ, ôh tá ‘nâi tơmâng pêi pro mâu tơdroăng. Ai drêng ki ‘nâ ó tâ, ngế ki kơmlom mê hmôu pơ chiâng tơche\ng tơ-ê xêh, ôh tá tơmâng ki klâi. Troh drêng hiăng râ tâ, ngế ki kơmlom hmôu pơ tơche\ng tơdroăng ki ôh tá xâo, môi tiah hmôu pơ xâu, mơdrốu, kơmêi dêi châ, ngăn tơná môi tiah ai xôi, hvái ngăn tơmiât tơdroăng tung la ngiâ ôh tơmiât ki tơtro, hmôu pơ tơmiât tơdroăng ki ôh tá xê, rơhêng vâ  tơdroăng ki rơ-iô, ‘nâ hía chiâng kơdê dêi tơná.

{ok thái pơkeăng Nguyễn Thị Bé, Kăn pơkuâ kơvâ khăm, cheăng tung hngêi pơkeăng pơlât mâu ngế ki kôk rơxok dêi hngêi pơkeăng kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi:

‘’Ai hên xiâm pro chiâng kơmlom mê cho: tâ tú ing hơmeăm dêi hdrông hdrê jâ pôa, ‘nâ hía xua ing hơ’lêh mơheăm klêa kliâm tung châ, ‘nâ hía ing (Hoóc-môn) Hormone, ‘nâ hía ing tơdroăng ki tơmiât hên pro ôh tá tơniăn tung tuăn ngôa. Hmâ hlo mâu ngế ki chiâng kơmlom troh pơlât a kố xiâm vâi kơxiâp dêi châ, hmôu pơ xâu ôh tá khên, tơmiât vâ kơdê dêi châ, ‘mêi tung tuăn ngôa’’. 

Xuân tiô [ok thái pơkeăng tối, tơdroăng kơmlom ôh tá ‘nâi tơpui kô pro chiâng rơ-iô la tâng re\ng châ ‘nâi [ă pơlât teăm tơdrêng, pơlât tro tiô [ok thái pơkeăng hnê, ki kơmlom mê kô prêi hlối pơlât tung 6 khế. Laga, nôkố, ki vâi hlê tơ-ê xêh, hlê ki oh tá tro tơdrêng [ă tơdroăng ki kuăn pơlê tơpui tối hên, ôh tá vâ ối [ă, [ă tơdroăng ki nôu pâ nho\ng o xiâm tung rơpo\ng hngêi ôh tá vâ tơpui [ă, ôh tá mơhnhôk, hnê khe\n, thăm pro ngế ki kơmlom mê ôh tá vâ, chiâng ôh tá ai rôh vâ re\ng châ pơlât. Xua mê, vâ kơdroh tơdroăng kố, nôu pâ nho\ng o xiâm tung rơpo\ng hngêi thế đi đo tơmâng ngăn khât, hơ-ui pâ dêi rơpó. Tâng châ ‘nâi ai ngế ki lâi tung rơpo\ng hngêi chiâng kơmlom thế djâ gá lăm pơlât a hngêi pơkeăng, hlối tơru\m [ă mâu [ok thái pơkeăng vâ tí tăng ‘nâi ple\ng mâu tơdroăng [ă tăng tơdroăng ki vâ tah xiâm ki pro chiâng kơmlom. {ok thái pơkeăng Nguyễn Thị Bé ăm ‘nâi tơ’nôm:

‘’{ă ngế ki kơmlom pơlât a hngêi pơkeăng ki hdrối thế pêi pro tro [ok thái pơkeăng hnê pơlât [ă mơni ki kơmlom mê kô re\ng  prêi. La klêi hiăng lo vêh ing hngêi pơkeăng pơlât ah troh drêng pơlât a hngêi, ngế ki kơmlom thế ôu pơkeăng tiô [ok thái pơkeăng hnê, pôi tá ăm vêh kơmlom xếo. A mâu ngế ki tiah mê tâng vêh kơmlom nếo kô thăm rế ó tâ’’.

Mâu [ok thái pơkeăng ki ngăn pơlât ‘na kơvâ kố ai hnê tối, vâ hbrâ mơdât tơdroăng ki kơmlom rêm ngế kal thế rêh ối le\m ro tung tuăn ngôa, pôi tá tơche\ng tơmiât tơdroăng ki ‘mêi, ki ôh tá tro, thế kơhnâ pơtâp ivá rêm hâi, pôi tá pêi cheăng luâ kô ivá, pôi tá rơhăm tơmeăm, thế ‘nâi pêi pro mâu tơdroăng lơ pêi cheăng tro kơ ivá tơná. Pôi tá tơche\ng tơmiât hên luâ râ mâu tơdroăng cheăng ah lơ chiâng hơkăng tung tuăn ngôa. Pak^ng mê, rêm ngế thế hbrâ rơnáu ăm tơná mâu tơdroăng ki tro [ă thế hlê tơdroăng ki lơ pro chiâng kơmlom vâ ai túa rak ngăn ivá tơná, lơ nôu pâ nho\ng o xiâm tung rơpo\ng hngêi tơná ivá mo le\m tâ.

Gương tơplôu [ă tơbleăng