VOV4.Sêdang - Châ mung kơxo# liăn bu iâ la kơnôm kơhnâ mơ-eăm pêi cheăng kâ mê châ hluăn kơtiê [ă ai tơdroăng rêh ối tơniăn. Kố cho ki păng ‘nâng ‘ló hâk phiu a hên pơlê cheăm dêi hdroâng mơngế kuăn ngo ki iâ mơngế a kong pơlê Kon Tum. Tơdroăng ki châ mung liăn [ă xúa tơtro kơxo# liăn cho tơ’ló kân khât vâ kuăn pơlê châ mơnhông tung pêi cheăng kâ, pêi chiâk pêi deăng vâ tơdroăng rêh kâ ối rế hía rế tơniăn.

Tơdah tơmối tung môi toăng hngêi kân le\m rơdâ, krúa le\m [a\ ai tu\m tơmeăm xúa tung hngêi iâ mơngế ôh tá [e\ng ê kơtăn kố 3 hơnăm rơpo\ng nâ A Hiếu, Y Kum ối a thôn 4, cheăm Đăk La, tơring Đăk Hà ối tung rơpo\ng kơtiê. Nâ Y Kum tối ăm ‘nâi hơnăm 2013 nâ châ Khu pơkuâ vâi kơdrâi cheăm Đăk La hnê mơhno mung châ 20 rơtuh liăn ing Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla vâ păn kơpôu kăn.

Kơnôm tơdroăng păn mơnăn mơnôa tơ’lêi hlâu [a\ hlối kơhnâ pêi cheăng, troh hơnăm 2016 rơpo\ng hiăng kâi chêl tâi kơxo# liăn mung. Pơtối mung tơ’nôm 50 rơtuh liăn ing hngêi arak liăn, on veăng A Hiếu, Y Kum mơ’no liăn pêt nếo 1 rơpâu xiâm kơphế [a\ vêh rak ngăn le\m 1 ha 5 sao kơphế hiăng ai ing hdrối.

Nâ Y Kum tối ‘na tơdroăng mung liăn hluăn ing kơtiê dêi rơpo\ng:

‘’Hdrối nah rơpo\ng á kơtiê ‘nâng. Kơnôm kơxo# liăn mung dêi Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla pro tơ’lêi hlâu ăm hngêi á châ môi tiah hâi kố. Hngêi á xúa kơxo# liăn kố dêi Hngêi arak liăn vâ păn kơpôu. Rak ngăn dêi khât kơphế. Rôe kơmăi kơmok, klo\ng vâ tôh. Hngêi á châ hluăn  ing kơtiê hơnăm 2017 [a\ châ mơjiâng pro hngêi 200 rơtuh liăn. Nôkố rơpo\ng hiăng ai tu\m tơmeăm tâng pơchông [a\ hdrối nah’’.

Hngêi kân rơdâ dêi on veăng A Hiếu, Y Kum

Cheăm Đăk La, tơring Đăk Hà, kong pơlê Kon Tum ai 57% pơ’leăng mâ kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo, rêh ối a 6/10 thôn dêi cheăm. Mâu hơnăm hiăng hluâ, ing kơxo# liăn mung kum rêh ối pơlê pơla rơtế tơdroăng veăng dêi mâu Khu, khu râ tung tơdroăng mơhnhôk, hnê mơhno kuăn pơlê mung liăn, xúa kơxo# liăn châ tơ-[rê xua mê, hên rơpo\ng hiăng châ hluăn kơtiê [a\ ai tơdroăng rêh ối hôm tâ.

Nôkố, tung 2 rơpâu rơpo\ng kuăn pơlê dêi cheăm mê ai lối 1 rơpâu rơpo\ng mung dêi Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla, [a\ tâi tâng kơxo# liăn che\n vâ chê 40 rơtal liăn. Tung mê, ai 7 rơtal 700 rơtuh mung tiô khu rơpo\ng kơtiê, 2,7 rơtal liăn mung tiô rơpo\ng vâ chê kơtiê [a\ lối 400 rơtuh liăn ăm rơpo\ng hluăn ing kơtiê. Pôa Nguyễn Quang Thịnh, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Dak Lak tối ‘na ki châ tơ-[rê dêi kơxo# liăn mung [a\ tơdroăng xăm kơklêa kơdroh kơtiê dêi cheăm.

‘’Ing kơxo# liăn mung a Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla ngin hiăng po rơdâ ăm kuăn pơlê ki pá puât khât cho rơpo\ng kơtiê [a\ vâ chê kơtiê. Po rơdâ troăng prôk vâ rơpo\ng kơtiê, vâ chê kơtiê pơtối châ mung kơxo# liăn kố vâ tơku\m mơnhông mơdêk cheăng kâ. Hơnăm 2016 kơxo# rơpo\ng kơtiê 16,1% troh nôkố kơxo# rơpo\ng kơtiê u ối 8,97%. Ngin dế tơku\m mơhnhôk kuăn pơlê xúa châ tơ-[rê kơxo# liăn vâ hluăn ing kơtiê [a\ tiô tối hdrối a mơ’nui hơnăm 2020 pá kơdâm 5% châ tiô pơkâ ‘na mơjiâng thôn pơlê nếo pá kơdâm 7%’’.

Kăn [o# hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla kong pơlê Kon Tum tơpui tơno [a\ nâ Y

Tiô xêo ngăn dêi Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla kong pơlê Kon Tum ăm hlo, nôkố tíu cheăng dế pêi pro 14 tơdroăng mung liăn. Xêo troh tâi khế 8 kố nah tâi tâng kơxo# liăn che\n châ vâ chê 3 rơpâu rơtal liăn. Krê [a\ mâu ngế mung cho rơpo\ng kơtiê, rơpo\ng vâ chê kơtiê [a\ mâu ngế ai troăng hơlâ tơnêi têa to\ng kum ki ê, tíu cheăng hiăng mơ’no châ 620 rơtal liăn ăm lối 15 rơpâu 500 roh mung.

Pôa Nguyễn Văn Chung, Kăn pho\ pơkuâ hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla tối ăm ‘nâi, sap ing kố troh mơ’nui hơnăm Hngêi arak liăn pơtối xing xoăng kơxo# liăn ăm rơpo\ng kơtiê mung mơnhông pêi kâ:

‘’Vâ pêi tiô tơdroăng pói vâ mung liăn dêi vâi krâ, Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla kong pơlê tơbleăng [a\ Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla Việt Nam tơ’nôm dâng 150 rơtal liăn, tơdrêng amê tiô tối hdrối kô xo liăn che\n troh hâi khế pơkâ dâng 100 rơtal liăn. Péa kơxo# liăn kố châ 250 rơtal liăn vâ ăm rơpo\ng kơtiê, vâ chê kơtiê [a\ mâu ngế ai troăng hơlâ tơnêi têa to\ng kum vâ mung pêi kâ, tê mơdró. Môi tơdroăng nếo cho pêi tơtro tơdroăng pêi tơdrêng mâu túa pêi to\ng kum, hnê mơhno khoa hok kih thuât vâ pro ăm mâu túa pêi kố [a\ tơdroăng ăm mung liăn kum rêh ối pơlê pơla vâ mơnhông châ tơ-[rê má môi’’.

Túa păn ro kăn vâ hluăn ing kơtiê dêi môi rơpo\ng kuăn pơlê a pơlê kong kơdrâm Kon Tum

            Tung 5 hơnăm kố nah kơxo# rơpo\ng kơtiê dêi kong pơlê Kon Tum rêm hơnăm kơdroh châ 4,05%, tung mê, ki hên cho mơngế hluăn ing kơtiê cho rơpo\ng hdroâng kuăn ngo. Ki nhên khât ăm hlo ai hên rơpo\ng bu kơnôm to mung liăn mơhé ôh tá hên ing Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla laga xúa châ tơ-[rê xuân mơnhông mơdêk cheăng kâ rơpo\ng mơ-eăm hluăn ing kơtiê. Xua mê, [a\ 17 rơpâu 600 rơpo\ng hdroâng kuăn ngo ối tung rơpo\ng kơtiê ki ê, khu râ kăn pơkuâ kong pơlê Kon Tum dế rơtế Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla thăm kum mâu rơpo\ng kuăn pơlê kố tơ’lêi châ mung liăn vâ mơnhông cheăng kâ hlu\n ing kơtiê krá tơniăn.

Khoa Điềm chêh

Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng