Pơlê ki nếo pro a Đăk Long hiăng châ mơjiâng pro a kơdung ngo ki a ‘nâi, ối tung klong ki pái pâ to ngo kân. Nâ Y Mít rơtế [ă dêi rơpo\ng hngêi dế rêh ối akố, tung hngêi ki mơjiâng, mơnât tá hâi teăm me\n pro ki klâi ối hlo to gât khêi, tâ tá cho to lâi chât xiâm kơphế ki ôh pá dâi, preăng preh. Hngêi rơpo\ng dêi nâ Y Mít tiah mê la chía tơniăn tâ iâ tâng vâ ngăn [ăng mâu rơpo\ng ki ê tung pơlê nếo kố, xua ối ai hên hngêi trăng ki ê tá hâi teăm pro péa, to nhâ êa rơtôh.

Nâ Y Mít tối, nâ cho môi tung mâu rơpo\ng ki kơdo mơ-eăm ối akố. Mâu rơpo\ng tâ tá hiăng vêh ối a pơlê ton xua tơdroăng pêi cheăng kâ [ă tơdroăng xúa kế tơmeăm akố pơrá ôh tá ai klâi.

‘’Akố, ôh tá ai tơnêi pêt báu. Pêi chiâk pêi deăng mê hên rơpo\ng hiăng lăm tăng tơnêi ki kân rơdâ vâ pêt tơmeăm. Hên ngế tí tăng pêi cheăng ăm vâi, vâi bu mơhá iâ êt, thăm nếo ối iâ tâ a pơlê ton. Kơnôm tơngah, pâ thế tơnêi têa kum tơ’nôm tơnêi pêi chiâk pêi deăng vâ vâi krâ-nho\ng o pêi chiâk pêi deăng’’.

Tơdroăng tơkêa bro ki ‘mâi xe\n pro pơlê nếo a cheăm Đăk Long hiăng châ Khu hnê mơhno mâu tơdroăng tơkêa bro dêi tơring Đăk Hà mơ’no pro sap ing hơnăm 2009 nah, tâi tâng kơxo# liăn ki mơ’no pro mê vâ chê 150 rơtal liăn ing kơxo# liăn dêi tơnêi têa [ă kơxo# liăn ki chêl thiăn, veăng kum dêi Grup ngăn on tơhrik Việt Nam. Ki xiâm dêi tơdroăng tơkêa bro kố, mê kô xing xoăng 580 ha tơnêi pêi chiâk pêi deăng, 110 ha tơnêi ối [ă tơnêi kơdrum, bê tơniăn vâ ăm 300 rơpo\ng [ă 1.500 pơ’leăng mâ mơngế ki ối tung kơpong ki xe\n pơlê châ hơngế ing long têa Plei Krông.

Maluâ ti mê, hiăng vâ tâi tơdroăng pơkâ dêi tơkêa bro a hơnăm 2015, ki xiâm dêi tơdroăng kố pêi pro tá hâi teăm klêi, mê Vi [an hnê ngăn kong pơlê Kon Tum hiăng athế ‘mâi pơkâ ton troh a hơnăm 2018. La troh nôkố, tơ’nôm pá 2 hơnăm  nếo hiăng luâ, khu hnê mơhno hiăng mơ’no tâi 133 rơtal liăn, tơ’mô lối 89% kơxo# liăn ki pơkâ pêi pro, laga, bu xiâm bê kum ăm 126 rơpo\ng tê. Tung pơla mê, bu ai 60 rơpo\ng ki pro pơlê nếo châ rêh ối chía tơniăn, 66 rơpo\ng ki ê xuân athế prôk lăm, prôk vêh pơla pơlê ton [ă pơlê nếo hơngế bê lối 20km.

Ki păng ‘nâng a môi kơpong tung pơlê ki nếo bu châ mơjiâng pro pơtân

Tiô pôa Kiều Đức Dân, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Đăk Long, ối a kơpong ki pro pơlê nếo kố, rơpo\ng ki lâi ki châ bruô kum hên má môi ai lối 6 sào tơnêi chiâk deăng; rơpo\ng ki iâ bu lối 4 sào. Kơxo# [ăng tơnêi kố châ xing xoăng pro 2 kơpong pơrá phá dêi pó, xua mê, tơdroăng pêi chiâk pêi deăng ôh tá xêi tơ’lêi hlâu. Têa ăm kuăn pơlê ôu hum roh jíu a pơlê nếo kố xuân ối trâm hên tơdroăng ki pá, tung pơla mê, mâu rơpo\ng athế xúa têa klôh tơdjuôm, mâu têa klôh mê bú bê tung rơnó mêi tê, rơnó tô mơdrăng tơkéa vâ tối xiâ tâi tâng.

Pôa Kiều Đức Dân tối, tơdrêng [ă mâu tơdroăng ki ối trâm pá ‘na tơdroăng rêh ối – cheăng kâ, mâu tơdroăng ki tá hâi tơtro tung tơdroăng pro pơlê nếo a cheăm, mê ối ai hên ‘na tơdroăng pơlê pơla:

‘’Ki xiâm dêi tơdroăng cheăng akố ôh tá ai tơnêi pêi chiâk deăng. Tơdroăng pêi pro ối ‘ro, xua mê, kơxo# rơpo\ng ki kơtiê rêm hơnăm pơrá pá puât. Klêi mê, ối ai hên mâu tơdroăng ki pro xôi tung pơlê pơla, xua ôh tá ai cheăng pêi, mê vâi tơku\m dêi pó ôu drôu, klâi ‘lông. Kuăn pơlê lăm troh akố xo tơnêi, la athế prôk kơxo má kơmăng nếo prếo ngi hngêi, xua mê, tơdroăng hriâm tâp dêi kuăn ‘ne\ng ôh tá châ pơkuâ ngăn krâu. Cheăm ngin pâ thế re\ng pêi pro klêi tơdroăng tơkêa pêi pro mê vâ kum ăm kuăn pơlê tơniăn tung tơdroăng rêh kâ ối’’.

Môi toăng hngêi tá hâi teăm châ pro mơjiâng klêi – nhâ eâ rơtôh

Kơxo# liăn ki kum ăm tơdroăng tơkêa bro mê hiăng mơ’no vâ chê 90%, la ôh tá ai hnoăng cheăng ki lâi ki châ chiâng pêi pro klêi. Tung mê, kơxo# pơ’leăng mâ mơngế ki rêh ối tung pơlê nếo bú ai 126 rơpo\ng, tơ’mô [ă 42% [ă ôh tá ai rơpo\ng ki lâi châ rêh kâ ối tơniăn khât. Ki xiâm dêi tơdroăng pro pơlê nếo dêi tơdroăng tơkêa bro dế ối hơngế ó khât, xua têa vâ ô hum roh jíu akố xuân tá hâi teăm bê ăm kuăn pơlê, tơnêi pêi chiâk deăng bu ai 1/3 troh ¼ kơlo pơcháu, hngêi trăng bu pơxiâm pro pơtân tê.

Tiô pôa Hà Tiến, Kăn hnê ngăn Vi [an tơring Đăk Hà tối, vâ khoh châ chiâng pêi pro tiô tơdroăng ki hiăng mơ’no ăm tơdroăng tơkêa bro kố, ôh tá ai túa ki lâi mê kal athế ai liăn ngân:

‘’Peăng dêi tơring, la ngiâ kố ah kô pâ phep kong pơlê ‘no pêi pro tơdroăng tơkêa bro ki nếo, pơtối dêi pó [ă tơdroăng tơkêa bro kố, ai liăn ngân, chôa ‘lâng kô ‘mâi rơnêu mâu tơdroăng tá hâi teăm chiâng pêi pro’’.

Lối 10 hơnăm pơkâ pêi pro, mơ’no tâi 133 rơtal liăn, tơdroăng tơkêa bro pơlê nếo a cheăm Đăk Krông, tơring Đăk Hà, kong pơlê Kon Tum xuân tá hâi teăm troh drăng lâi. Mâu rơpo\ng kuăn pơlê ki ối tung kơpong ki tơkêa bro a cheăm Đăk Long xuân dế ối rêm hâi, rêm khế tơ’nôm tơdroăng veăng kum, tơdroăng rêh ối pá puât, ối pơtân tơprâ tơpru\ng ukố umê.

Khoa Điềm chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng