Dak Tô: Ai mô đo#i, thôn pơlê hơ’lêh rơdêi

{a\ troăng pêi ‘’Nhua#m kuăn pơlê, achê kuăn pơlê, hlê ple\ng kuăn pơlê, hriâm a kuăn pơlê, ai hnoăng [a\ kuăn pơlê’’, mơhnhôk tơdroăng ‘’Khu lêng tơchuâm ivá mơjiâng thôn pơlê nếo’’, mâu hơnăm hiăng hluâ, kăn [o#, mô đo#i Sư đoân 10 – Kuân đoân 3 hiăng ai veăng kum châ tơ-[rê, pơxúa kum mâu cheăm dêi tơring Đak Tô, kong pơlê Kon Tum hơ’lêh ngiâ méa thôn pơlê châ khu kăn pơkuâ [a\ kuăn pơlê khe\n kơdeăn. Ngế chêh hlá tơbeăng ai chêh ‘na tơdroăng kố!

Hiăng to lâi măng pôa A ‘Djo\n, krâ pơlê Đak Lung, cheăm Kon Đào, tơring Đak Tô ôh tá châ koi, tơmiât túa pêi vâ re\ng kêi troăng kân thôn pơlê nếo, tơtro tiô pơkâ ki cheăm pơkâ mơ’no. Tiô tơmiât dêi krâ pơlê, vâ mơjiâng pro kân [ê-tông xo\n 600 met, kân rơdâ 3 met, thế kal ai hên ngế veăng pêi. Tơdrêng amê, kuăn pơlê tung pơlê ôh tá chiâng pêi, ki ê nếo hmâ râng to tơkâ, drê, ‘nêk, nôkố pêi troh prêi, hmốu, xơmong mơni kô ôh tá chiâng. Ki tô tuăn dêi pôa A ‘Djo\n, krâ pơlê châ pêi pro drêng thươ\ng u\i Lê Khắc Hoa, pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ối tung {ơrô kum paro\ng Sư đoân 10 hbrâ to\ng kum. Klêi kơ’nâi môi roh tơpui tơno, hâi kơ’nâi mê, 25 ngế kăn [o#, mô đo#i hiăng chu a pơlê kum kuăn pơlê mơjiâng pro troăng kân. Cho pá ‘nâng vâ tối tâi tơdroăng sôk ro dêi pôa A ‘Djo\n, krâ pơlê:

‘’Vâi krâ nho\ng o ôh tá ai liăn vâ rôe xơmong, rôe hmốu, prêi. Tơnêi têa kum liăn rôe mê pin thế mơdoh dêi hâi pêi cheăng lăm mơjiâng pro. Ai mô đo#i veăng kum, pơtih pin pêi 2 hâi mê nôkố ai tá mô đo#i, tá kuăn pơlê rơtế pêi mê môi hâi tê pêi kêi tâi tâng. Ki mê cho sôk ro ‘nâng. Mơnê mô đo#i kum kuăn pơlê’’.

Tung 2 to cheăm ki tơtro tiô pơkâ thôn pơlê nếo cho Tân Cảnh [a\ Diên Bình dêi tơring Đak Tô cho ai hnoăng dêi kăn [o#, mô đo#i Sư đoân 10 – Kuân đoân 3. Mâu ngoh ai mâ, veăng kum kuăn pơlê, kum khu kăn pơkuâ cheăm tung rêm kơvâ cheăng. Ing tơdroăng pơtâng tối, hnê mơhno dêi vâi krâ ôu kâ, rêh ối krúa le\m, tah lôi mâu khôi túa ki ôh tá le\m tro [a\ hía hé. Troh kum kuăn pơlê muih pơchoh tơnêi pêt báu hlâng, rơnêu hngêi trăng, mơjiâng pro troăng kân, thăm gâk kring tơniăn [a\ hía hé. Kơnôm tiah mê mâu cheăm hiăng pêi re\ng kêi đeăng hdrối 19 hnoăng pơkâ mơjiâng thôn pơlê nếo. Ki hâk má môi, tơtro\ng má môi cho chu a pơlê, tâi tâng mâu kăn [o#, mô đo#i sư đoân 10 pơrá mơhno tơdroăng ‘’nhua#m kuăn pơlê, achê kuăn pơlê, hlê kuăn pơlê, hriâm a kuăn pơlê [a\ ai hnoăng [a\ kuăn pơlê’’, ngăn kum kuăn pơlê cho tơdroăng sôk ro dêi mơngế lêng. Ngoh Lao Tiến, mơngế mô đo#i, tối ăm ‘nâi:

‘’{a\ á lăm kum kuăn pơlê cho tơdroăng pro á sôk ro. Kum kuăn pơlê á sôk ro ‘nâng. Á hbrâ tơnáu pêi cheăng hngăm ăm kuăn pơlê a kơpong pá puât kố. Á kô kum vâ vâi krâ tơkâ hluâ pá puât tung tơdroăng rêh ối’’.

Ai môi tơdroăng re\ng hlo, mê cho tíu ki lâi ai mâu kăn [o#, mô đo#i Sư đoân 10, tíu mê ai thôn pơlê hơ’lêh ó rơdêi. Môi tiah a cheăm Kon Đào, sư đoân hiăng to\ng kum rơpâu hâi pêi cheăng kum thăm re\ng kêi đeăng mơjiâng troăng tôh [ê-tong tung thôn xo\n 12 km; mơjiâng 2 to kông pơtân [a\ kum kuăn pơlê tung cheăm hên tơdroăng cheăng ki ê vâ mơdêk tơdroăng rêh ối, môi tiah pơchoh klâng; to\ng kum hdrê, liăn, kih thua#t; rơnêu hngêi trung, hngêi trăng [a\ hía hé. ‘Na mâu tơdroăng veăng kum mê, pôa Lê Văn Quân, Kăn hnê ngăn Măt tra#n Tơnêi têa Việt Nam cheăm Kon Đào, tối ăm ‘nâi:

‘’Khu mô đo#i Sư đoân 10, Kuân đoân 3 veăng cho kơdrâm ‘nâng. Kố cho môi tung mâu khu ki kal kum kuăn pơlê hên tơdroăng cheăng. Ôh tá xê to troăng kân, kông mê ối kum kuăn pơlê mâu tơdroăng mơnhông cheăng kâ’’.

Veăng kum hên, pêi re\ng kêi đeăng, châ tơ-[rê pơxúa, mê cho tơdroăng ki sôk ro ki tơdroăng ‘’Khu lêng tơchuâm ivá mơjiâng thôn pơlê nếo’’, hiăng [a\ dế mơjiâng a kong pơlê Kontum. Tung mê, kăn [o#, mô đo#i Sư đoân 10 – Kuân đoân 3 hiăng chiâng tíu ki kơnôm tơngah dêi khu kăn pơkuâ [a\ kuăn pơlê tung cheăm.

Hdroâng Rơmâm thăm krâm mơngế thăm ai hên tơmeăm

{ă hên túa cheăng phá tơ-ê dêi pó, kăn [o#, lêng mâu khu râng pháu hơnêa a kong pơlê Kon Tum dế kum hên h^n ăm kuăn pơlê kơpong kong ngo hơ’lêh rế hía rế phái tơtô, re\ng pêi pro klêi hnoăng cheăng tung mơjiâng thôn pơlê nếo, kum vâi krâ-nho\ng o hdroâng kuăn ngo Rơmâm, cheăm tíu tơkăng kong Măng Mrai, tơring Sa Thầy châ hơ’lêh ngiâ méa rêm hâi.

Cho môi tung mâu hdroâng kuăn ngo iâ mơngế, vâi krâ-nho\ng o hdroâng Rơmâm a pơlê Le, cheăm Mang Mrai, tơring Sa Thầy hdrối nah ai tơdroăng rêh ối kơptiê xơpá [ă ti ‘nâi tơdroăng klâi tung mơnhông cheăng kâ. Pôa A Glă, cho Kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng ủy cheăm Mang Mrai chôu vế: Hdrối hơnăm 1980, xua kuăn pơlê hmâ lăm rêh ối ukố umê plâ hơnăm plâ rơnó, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê pá ai kế ki klâi niân, môi hdroâng hdrê, môi mơheăm chhá, hên kuăn ‘ne\ng cháu chái xo dêi pó, thăm ôh tí tơniăn ‘na mơjiâng on veăng rơpo\ng hngêi, hdroâng hdrê rế hía rế plong, rế vâ hía long lôi.

Hvái ngăn [ă tơdroăng rêh ối păng ‘nâng dế nôkố, pôa A Glă hâk phiu, sôk ro tối tiah kố: Kơnôm châ xúa ing mâu tơdroăng to\ng kum dêi Đảng, Tơnêi têa; kơnôm kăn [o#, lêng mô đo#i gak tíu tơkăng kong, kăn [o# lêng Ko\ng ti 78 troh akố pêi cheăng kâ hnê tối, kuăn pơlê Le khoh chiâng ai tơdroăng rêh kâ ối tơniăn [ă phâi tơtô. Djâ troăng ahdrối tung mâu tơdroăng cheăng a pơlê cheăm, rơpo\ng pôa A Glă dế kố ai vâ chê 7 ha loăng kơxu, lối 6 ha loăng ‘mốu, báu klâng, báu chiâk, [ă pôm loăng. Tối ‘na hnoăng cheăng tơná [ă kuăn pơlê, pôa A Glă tối ăm ‘nâi:

‘’Vâ kơdroh tah kơ klêa kơtiê pin athế djâ troăng ahdrối tung rơpo\ng hngêi [ă pơlê pơla. Vâi krâ-nho\ng o ôh tá lăm hơngế tung kong, ko treăm, muih chiâk, mê nôkố pêt loăng kơxu hiăng châ 30 ha, châ kúa xo chhá tơniăn vâ tê mơdró’’.

{ă tơdroăng cheăng ki achê kuăn pơlê, hmâ lăm pôu ôm a mâu rơpo\ng hngêi nho\ng o, plâ hâi plâ măng ôh tá kho [ă tơdroăng cheăng, klêi kơ’nâi hên hơnăm kơhnâ hnê mơhnhôk, mơhno khe\n kuăn pơlê pêi cheăng kâ, kum kuăn pơlê, mê mâu kăn [o# lêng dêi mâu đông gak tơkăng kong [ă khu lêng pêi cheăng kâ ki pro đông a cheăm Mang Mrai hiăng hnê tối kuăn pơlê Le tơniăn tung mơjiâng pơlê, hngêi trăng, [ă chôa ‘lâng kơdroh tah lôi khôi túa, vêa vong cheăng kâ, rêh ối ton nah ki pá u tro. Pôa A Yo\i, Kăn pơlê Le, cheăm Mang Mrái, tơring Sa Thầy tối ăm ‘nâi : Ki hơ’lêh ki pin hiăng hlo nhên tung rêh ối dêi hdroâng kuăn ngo Rơmâm, mê kuăn pơlê hiăng ‘nâi xúa khoa hok kih thuât tung pêi chiâk pêi deăng, păn mơnăn mơnôa :

‘’Pơlê Le hơniâp ro păng ‘nâng. Vâi krâ-nho\ng o hiăng ‘nâi pêt loăng kơxu, pêt loăng plâi. Mơdâ pêt báu klâng dế kố cho ‘nâi pơchoh, ‘nâi rơblâk rơbliê, ‘nâi xế, mơdâ, pêt, tơ’lêi hlâu tung pôe xo dêi báu, ai rơpo\ng ki ‘nâi châ sap ing 1 ta#n troh 3 ta#n’’.

Troh nôkố hdroâng Rơmâm a pơlê Le, cheăm Mang Mrai, tơring Sa Thầy hiăng kêi pêt lối 30 ha loăng kơxu, 20 ha loăng ‘mốu, [ă mâu hdrê loăng pêt ki kơnâ. Kuăn pơlê xuân hiăng ‘nâi xut tah lôi tơdroăng ki sêa hôu sap ing to lâi rơxông hdrối nah vâ mơnhông mơdêk, păn kơpôu, ro hên h^n. Tơdrêng [ă tơdroăng ‘no liăn to\ng kum dêi tơnêi têa, hnoăng cheăng dêi mâu kăn [o#, mâu lêng, kuăn pơlê a pơlê Le dế nôkố hiăng ai 2 rơchôa, hno têa vâ kum ăm tơdroăng pêi chiâk pêi deăng, vâ chê 4 km troăng thôn pơlê, 1 toăng kuât vâ pro tíu tơku\m hôp, tơpui tơno, 2 to lâm mâm non păn roăng, rak ngăn kuăn muăn-cháu chái. Tối ‘na tơdroăng ki hơniâp ro dêi hdroâng Rơmâm hâi kố, ngo Nguyễn Văn Them, kăn [o# ngăn ‘na Mơhno mơjjiâng túa le\m tro dêi cheăm Mang Mrai, tơring Sa Thầy tối ăm ‘nâi :

‘’Hdroâng kuăn ngo Rơmâm dế nokố hiăng hơ’lêh hên, mâu túa ki pá tro hiăng châ xut tah lôi. La mâu khôi túa, vêa vong ki le\m tro ối pơtối châ rak vế. Vâi krâ-nho\ng o hiăng ‘nâi pêt báu klâng, ôh ti xê to pêi ôh tá bê kâ tiah hdrối nah, mê hiăng ai báu vâ mơ’no tê ăm khu ki ê’’.

Tơdroăng cheăng kâ hiăng châ tơtêk, mơngế Rơmâm chôu phut kố hiăng to\ng kum hên tâ troh tơdroăng ki mơhriâm dêi kuăn ‘ne\ng [ă ivá dêi tơná. 100% kuăn ‘ne\ng cháu chái a pơlê Le tro hơnăm pơrá hiăng lăm troh a hngêi trung hriâm. 10 hơnăm hdrối nah, tâng vâ ngăn vâi krâ rêh ton vâ hên ó bu châ 60 hơăm, la nốkố hiăng ai hên ngế rêh troh 65 hơnăm. Pơ’leăng mâ mơngế Rơmâm xuân hiăng tâk sap ing 332 ngế tâk troh 500 ngế. Tơdroăng ki kal luâ tâ mê, vâi krâ-nho\ng o hdroâng Rơmâm chôu phut kố hiăng hlê ple\ng nhên, [ă loi tơngah khât drêng pêi pro mâu hnoăng cheăng xua khu kăn pơkuâ pơlê cheăm hnê tơdjâ. ‘Na tơdroăng pêi pro hnoăng cheăng kân dêi tơnêi têa ‘na mơjiâng thôn pơlê nếo, hên tơdroăng cheăng hiăng châ chiâng pêi pro re\ng tâ hdrối nah tâng vâ ngăn [ă mâu thôn pơlê. Khoh chiâng ai mâu tơdroăng kố, vâi krâ-nho\ng o tơno tối kơnôm ai mâu ngế lêng mô đo#i Pôa Hồ hnê mơhno, chông djâ, to\ng kum.       

Ô vâi krâ-nho\ng o [ă pú hmâ! Pó nếo klêi tâng tơdroăng ‘’Mô đo#i Pôa Hồ Tây Nguyên’’. Xua Grup ngăn ‘na hyôh phôn Viettel to\ng kum ‘na tơdroăng chêh tối kố.

Khoa Điềm chêh

Nhat Lisa prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng