VOV4.Sêdang - Tơdrêng ƀă Khu rak ngăn nhâ loăng kuăn kiâ kong Kon Chư Răng, kơdrum kong ilâng kân Kon Ka King ƀă kơpong klong tung kí dêi Khu rak ngăn nhâ loăng kuăn kiâ Kong ngo Kon Hà Nừng, kong pơlê Gia Lai. Akố, kơnôm pơtối rak vế hnoăng cheăng mâu kuăn pơlê mơngế Bơhnéa rêh ối achê kong, mâu khu râ pơkuâ cheăng  mâu kuăn pơlê dế rak ngăn kong ki chiâng chêh hiăng ton mê ai tơ-ƀrê.

Hmâ to lâi hâi, mâu kuăn pơlê a pơlê Đê Kjiêng, cheăm Ayun, tơring ‘Mang Yang pơtroh môi khu sap ing 5 troh 6 ngế rơtế ƀă mâu kăn ƀô̆ Tíu gak kong kơxô̆ 1 dêi Kơdrum kong ilâng Tơnêi têa Kon Ka King, kong pơlê Gia Lai pơtrui, séa ngăn a tíu ki ai kong châ pơcháu xo rak ngăn. Ngoh Lơi, ngế ki ối a pơlê Đê Kjiêng, ăm ‘nâi, kế tơmeăm djâ tơvế ăm rôh lăm pơtrui ngăn 2 hâi 1 măng tung kong, rơtế ƀă mâu kế kâ, ôh tá chiâng lôi loăng trá ki xŏn lối 1 met, rế vâ séa ngăn troăng, rế tơ’lêi ăm tơdroăng ki pâm ‘nhiê mâu kơtro ki bê mâu kuăn kiâ kong.

Kuăn pơlê a pơlê Đê Kjiêng rơtế ƀă kăn ƀô̆ rak ngăn Kơdrum kong ilâng Tơnêi têa lăm pơtrui rak ngăn kong

Rak vế kong, rêm hơnăm, kuăn pơlê Đê Kjiêng xo kơxô̆ liăn ‘no dâng 250 rơtuh. Kơxô̆ liăn ki kố xoăng tơ’mô ăm mâu rơpŏng ƀă xo môi iâ vâ roê kơmăi pơchoh, kơmăi hrik têa gum ăm tơdroăng ki pêi cheăng kâ tơdjuôm; tŏng kum liăn ăm rơpŏng kơtiê. Vâi krâ nhŏng o xuân châ hnê mơhno kếo ko mâu loăng ki ôh tá kal vâ ai tơ’nôm liăn. Pakĭng khu ki lăm pơtrui, kuăn pơlê Đê Kjiêng drêng mot tung kong đôu tơpăng, kiê kơchâi ƀă hên ki ê, tâng châ hlo mâu tơdroăng ki tơviah mê pơrá tơbleăng ăm khu ki pơkuâ. Kơnôm mê, hên hơnăm kố, a tíu kong vâ chê 2 rơpâu ha a pơlê Đê Kjiêng xo rak ngăn, kong châ rak vế krâu. Vâi krâ nhŏng o hiăng hlê plĕng rak ngăn kong rak ngăn tơdroăng rêh ối, tơdroăng mơhno túa lĕm tro dêi pơlê cheăm.

“Khu ki rak ngăn loăng pơlái kuăn kiâ kong pơcháu hnoăng cheăng ăm Kuăn pơlê ngin rak ngăn kơpong kong ki kố vâ rak ngăn mâu loăng kong ki kơnía, tơdrêng amê hnối rak vế xiâm têa ăm pơlê cheăm. Kố cho kơpong kong tơdjuôm, cho Kơdrum kong ilâng Tơnêi têa Kon Ka King ki rơdâ kân, athế rak vế krâu, pôi tá châ kếo ko loăng kong, athế rak ngăn kong, kơbố muih pro chiâk deăng, ko ‘nhiê kong mê kô tro pơxâu phak tiô kơlo ki xôi ƀă hên ki ê”.

Kong cho kế tơmeăm tơdjuôm dêi kuăn pơlê kơpong xiâm Kơdrum kong ilâng Tơnêi têa Kon Ka King

Ngoh A Mưm tối, nôkố kong hiăng cho kế tơmeăm ki kơnía git dêi kuăn pơlê Đê Kjiêng

“Hdrối nah, pơlê tá hâi hlê, kơnôm kăn ƀô̆ dêi kơdrum hnê tối ăm kuăn pơlê, pôi tá ko kếo loăng, pôi tá muih kong pro chiâk deăng, pôi tá kếo ko xo loăng. Tâi pơlê rơtế xo liăn rak ngăn, xoăng tơ’mô tâi, ôh tá lôi rơpŏng ki lâi. Má péa, cho rak ngăn kong mê rak ngăn kong prâi tơnêi tơniú, têa kroăng, pôi tá tro”

Nôkố, a kơpong xiâm dêi Kơdrum kong ilâng Tơnêi têa Kon Ka King, pakĭng pơlê Đê Kjiêng, cheăm Ayun, ối ai 25 to pơlê, ki hên cho mơngế Bơhnéa a tơring ‘Mang Yang ƀă 2 tơring Đăk Đoa ƀă Kƀang dế xo rak ngăn vâ chê 18 rơpâu ha kong chiâng xêh. Rêm pơlê kô tơkŭm po hên khu lăm pơtrui, rak ngăn kong, ƀă đi đo châ hnê tối ‘na Luât rak ngăn ƀă pêt kong, hnê hriâm ‘na hbrâ mơdât on chếo kong. Pôa Lê Thanh Đạo, kăn pơkuâ Tíu gâk kong kơxô̆ 1 ăm ‘nâi:

“Ƀă mâu rơpŏng ki xo lăm pơtrui séa ngăn kong, ngin tối tơbleăng ‘na mâu tơdroăng ki mơdât ôh tá chiâng kếo, ôh tá chiâng lúa ƀă mâu tơdroăng klâi ki pin rak ngăn, rak vế, châ pơxúa sap ing tơdroăng ki rak ngăn kong. Tung pơla rak ngăn, ngin xuân ‘nâi nhên tơdroăng ki tối tơbleăng sap ing cheăm tơring mâu rơpŏng ki lâi ai kếo ko loăng, ngin tơrŭm ƀă krâ pơlê, ngế ki châ kuăn pơlê loi nhuô̆m, veăng hnê tối kuăn pơlê, mê rế hía kuăn pơlê xuân rế hlê”.

Kăn Kơdrum kong ilâng Tơnêi têa Kon Ka King hnê tối ‘na Luât Rak ngăn ƀă Pêt mơjiâng kong ăm kuăn pơlê

Pôa Lê Văn Vinh, kăn phŏ pơkuâ kơdrum kong ilâng Tơnêi têa Kon Ka King ăm ‘nâi, Kơdrum ai tâi tâng ƀăng tơnêi kong ki chiâng xêh vâ chê 42 rơpâu ha, tơkâ luâ lối 3 tơring Đăk Đoa, ‘Mang Yang ƀă tơring Kƀang dêi kong pơlê Gia Lai. Tíu kố hiăng ai lối 1.750 túa kuăn kiâ, châ 14% khu hdrê nhâ loăng dêi lâp tơnêi têa; mâu kuăn kiâ kong ai 87 túa, (tung mê ai 34 túa ối tung Hlá mơéa khêi Việt Nam); lối 300 túa chêm ƀă 77 túa kuăn kiâ prôk ƀă klêa.

Vâ rak vế hên kế tơmeăm sinh hok dêi mâu kế tơmeăm tung kong ki chiâng xêh, tâng bu tơkôm a to lâi ngế kăn ƀô̆ pêi cheăng mê pêi ôh tá kâi. Hên hơnăm hdrối nah, Kơdrum kố hiăng cho tơdroăng cheăng pêi krá tơniăn ƀă mâu kuăn pơlê kơpong ki xiâm: pro tiah lâi vâ vâi krâ nhŏng o hlê plĕng ƀă rak ngăn kong môi tiah kế tơmeăm dêi tơná vâi. Rơhêng vâ tiah mê, pakĭng tơdroăng ki rêm hơnăm xo kơxô̆ liăn kum pro mâu kế tơmeăm xúa tơdjuôm môi tiah hngêi hôp tơdjuôm, on bâ eăng a troăng, tíu ki mơ’no têa krúa, tíu pêi cheăng kố ối tơmâng ngăn tŏng kum kuăn pơlê pêi lo liăn tơniăn: hbrâ ăm hdrê loăng pêt, phon rơvât vâ vâi krâ nhŏng o pêt, ‘no mơhá liăn ăm tơdroăng ki rak ngăn kong, hnê kuăn pơlê kếo ko loăng ki ôh tá kal, kếo tơtro tơdroăng ƀă hên ki ê.

Pôa Lê Văn Vinh, ăm ‘nâi, nôkố, Kơdrum kong ilâng Tơnêi têa Kon Ka King dế hriăn ngăn tơbleăng mâu tơdroăng tơkêa tŏng kum kuăn pơlê pêt loăng pơkeăng a ‘nâi, tơvât tung chiâk deăng, vâ kum vâi krâ nhŏng o hmiân tuăn rak ngăn kong:

 “Á loi tơngah tiah kố, tung la ngiâ ah kô ai mâu kơxô̆ liăn rak vế tung ƀă kong têa ki ê troh akố tơrŭm, ‘no liăn cheăng mâu tơdroăng tơkêa vâ tăng cheăng pêi ăm kuăn pơlê, veăng kum mơdêk cheăng kâ rêh ối pơlê pơla dêi mâu thôn, pơlê kơpong xiâm dêi Kơdrum kong ilâng Tơnêi têa Kon Ka King, ing mê kơdroh iâ má môi tơdroăng ki tơdjâk dêi kuăn pơlê troh kế tơmeăm tung kong”.

Kong ngo Kon Hà Nừng nếo châ Hô̆i đong xing xoăng kong têa ê Tơdroăng Kuăn mơngế ƀă tơdroăng Rak vế kế tơmeăm ki chiâng xêh (Mep Ai-xi-xi) MAB – ICC ối tung UNESCO chêh inâi cho Kơpong rak vế kong kế ki chiâng xêh lâp plâi tơnêi hâi lơ 15/9. Kơpong ki xiâm dêi kơpong rak vế kong kế ki chiâng xêh kố cho Kơdrum kong ilâng Tơnêi têa Kon Ka King ƀă Kơpong rak vế kong kế Kon Čư̆ Răng. Tơdroăng ki kum mâu kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo akố ai tơdroăng rêh ối krá tơniăn ôh ti xê to kum vâi krâ tơdjuôm ivá rak ngăn kong, rak ngăn mâu kế tơmeăm sinh hok, mê ối kum rak vế, pro hlê plĕng tung tơdroăng mơhno túa lĕm tro ‘na rak ngăn kong dêi mơngế Tây Nguyên.

Nguyễn Thảo chêh

Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng