Kơtê kơtâu têi mê cho mơheăm ki kal kơtâu troh a mâu troăng mơheăm vâ djâ mơheăm troh păn mâu mô tung châ. Drêng plâi nuih tơdro, gá kô trut mơheăm troh rêm troăng mơheăm tung châ.

Kơtê kơtâu têi cho xua péa tơdroăng. Má môi kơtê kơtâu têi xua trut mơheăm lo ing plâi nuih [a\ mot tung troăng mơheăm. Má péa, gá chiâng drêng plâi nuih pơtê tơdế rá. Péa tơdroăng kố cho ki xiâm khoh pro Kơtê kơtâu têi.

Kơtê kơtâu têi châ séa ngăn [a\ péa kơxo# mơheăm kơtâu têi tối cho tâm thu (ivá trut mơheăm kơtâu troăng mơheăm, plâi nuih tro rit) [a\ kơtê kơtâu têi tâm trương (kơtê kơtâu têi drêng plâi nuih ối pơtê). Séa ngăn tiô milimet thủy ngân (mmhg). Tiah mê, kơtê kơtâu tơ’mô lơ iâ tâ 120/80 mmHg châ ngăn cho tơniăn le\m. Kơtê kơtâu tơ’mô lơ luâ tâ 140/90 mmHg châ ngăn cho kơtê kơtâu têi.

Tiô Khu xiâm ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât ăm ‘nâi, nôkố a Việt Nam, tung 5 ngế ki kân mê ai 1 ngế tro kơtê kơtâu têi, dâng 12 rơtuh ngế. Mơhé hên ngế tro kơtê kơtâu têi [a\ rơ-iô laga kơxo# mơngế ‘nâi [a\ ‘nâi hlê ple\ng tung hbrâ ví pơrea\ng kố ối iâ. Ki nhên tung 12 rơtuh ngế tro ai tơdroăng châi kố ai troh tơdế tá hâi châ ‘nâi dêi tơná hiăng tro kơtê kơtâu têi [a\ lối 80% kơxo# mơngế tá hâi châ pơlât.

Ki má lối, môi tiah pôa Phùng Văn Ba, 56 hơnăm, ối a tơring Ea Hleo, kong pơlê Dak Lak. Pôa tâ dêi tơná tro kơtê kơtâu têi a hơnăm 2010 tung môi roh châ rah xo khăm pơlât. Laga hlo dêi châ ối rơdêi, xua mê pôa ôh tá vâ tơmâng [ok thái pơkeăng tối pơchân, ôh tá vâ pơlât. Pơtăm hơnăm kơ’nâi, a kơxo má, pôa Ba kơdrâ pôu pr^ng ko, châi ko, prôk ôh tá kâi trâng. Drêng châ djâ pơlât a hngêi pơkeăng, [ok thái pơkeăng tối pôa tro mơheăm ôh tá kơtâu tâk troh a ngôa xua châi kơtê kơtâu têi pro. Maluâ ôh tá hlâ laga pôa khăng kơbre\n môi pâ châ peăng hơ-ếo. Pôa Phùng Văn Ba tối:

‘’Á tro khăng kơbre\n môi pâ châ a khế 10 hơnăm 2015. Hdrối mê, to lâi hdroh á pôu pr^ng ko, troh hâi tro kơtê kơtâu têi mê pôu ó, châi ko ó. Hdrối mê, á tâ ivá tơniăn le\m mê ôh tá đi đo lăm khăm pơlât’’.

Pôa Rơmah Tu (68 hơnăm) ối a tơring }ư Kuin, kong pơlê Dak Lak xuân dế pơlât tơdroăng mơheăm ôh tá kâi kơtâu tâk troh a ngôa hiăng vâ chê 4 hơnăm kố. Hdrối mê, pôa tro kơtê kơtâu têi, hiăng châ hlo [a\ pơlât teăm tơdrêng. Laga drêng tâ dêi ivá mo le\m, pôa hiăng lôi ôu pơkeăng. Mê pôa chiâng tro mơheăm ôh tá kơtâu tâk troh a ngôa chiâng khăng kơbre\n môi pâ châ peăng hơ-ếo, tơpui ôh tá chiâng chuât têi. Pôa Rơmah Tu tối ăm ‘nâi: ‘’Drêng mê á dế kâ, klêi mê drêng xông, á pôu pr^ng ko kơtong. Drêng mê lăm khăm mê [ok thái pơkeăng tối mơheăm kơtâu têi ‘nâng, nôkố lăm u lâi thế ai mơngế chơ. {ok thái pơkeăng ăm ôu pơkeăng laga á ôu pơkeăng ôh tá đi đo xua mê vêh tro châi nếo. Xua á tâ ôh tá châi ko xếo, tơngah xêh hiăng prêi le\m, xua mê ôh tá ôu pơkeăng xếo’’.

Tiô hên tơdroăng hriăn ple\ng ‘na pơlât pơrea\ng, mâu ngế tơ’lêi tro tâ pơrea\ng mơheăm kơtâu têi mê cho: Mơngế hơnăm hiăng krâ, mâu ngế châi kơkốu, tơdroăng châi a rơno\ng, ngế ki piê hơngăm, ngế ki đi đo ôu hât, ôu drôu [iêr, xúa kế kâ hên (kô-les-tê-rôl) cholesterol, ôh tá kơhnâ pơtâp. Laga, dâng 90% mơngế tro mơheăm kơtâu têi ôh tá ‘nâi xiâm kối. Tơdroăng châi kố pro hên ngế chiâng ôh tá tơniăn tung rêh kâ ối. Tung mê, hmâ trâm má môi cho: Châi ‘na plâi nui, môi tiah: Mơheăm kơtâu ôh tá troh a plâi nuih, rơvâ troăng hveăn mơheăm, châi plâi nuih [a\ hía hé; Mâu tơdroăng châi ‘na ngôa, môi tiah: Mơheăm ôh tá kâi kơtâu kơtâu tâk troh a ngôa; châi kơkốu, châi râ ‘na kơkốu…; Mâu tơdroăng châi ‘na mâ, kô chiâng plôm mâ…

Tơdroăng châi hmâ hlo má môi dêi pơrea\ng mơheăm kơtâu têi mê cho châi ko, pôu pr^ng ko, châi plâi nuih… Laga ki hên mâu ngế ki tro châi ôh tá ‘nâi nhên ‘na túa ki châi kố. Troh la lâi mâu tơdroăng châi kố hiăng râ pro chiâng chó xua mơheăm ôh tá kơtâu tâk troh a ngôa. Kố cho tơdroăng châi tơ’lêi hlâ má môi. Ki hên mâu ngế ki châi châ pơlât kum rêh hmâ hlo chiâng khăng kơbre\n, chó môi pâ chêng ko\ng, tơpui ôh pá kâi va ahá rơkong, lơ tơpui ôh tá tơleăng. Xua mê, mâu [ok thái pơkeăng pơchân thế mơ-eăm lăm khăm đi đo, ki má lối mâu ngế ki tơ’lêi tro châi thế khăm ngăn dêi châ đi đo.

A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng