VOV4.Sêdang - Tie#n sih Trần Thu Dung, Ngế tí tăng ‘nâi ple\ng ‘na mơhno túa le\m tro Việt Nam rêh ối [ă pêi cheăng a kong têa Pơhlăng hiăng tối: ‘’Kring vế rơkong tơpui cho tơdroăng vêa vong ki le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo iâ mơngế ‘na môi tơmeăm khoăng kong kế, môi tíu ‘măn rak tơmeăm khoăng rêh, môi xiâm ôm hyô vâ kum mơnhông mơdêk cheăng kâ tơnêi têa [ă hdró hnoăng pơkuâ dêi tơnêi têa. Drêng pin hâi rơdêi ‘na lêng mê pin thế xúa mơhno túa le\m tro vâ kring vế hnoăng pơkuâ dêi tơnêi têa‘’.

Ki khât hiăng mơnhên, tung plâ rơxông tơplâ mơdât mâu ngế lêng kong têa ê, hdroâng mơngế Việt Nam đi đo krá chân tung kring vế tơniăn krê, hnoăng pơkuâ, tơdrêng amê kho\m tơplâ mơdât tơdroăng pro hơ’leh khôi túa le\m tro dêi pin dêi mâu ngế ‘mêi pa kong. Mâu hdroâng kuăn ngo Xuăn, Mường, Thái, Tày, Nùng [a\ hía hé ối tung nâl tơpui môi xiâm kối Môn – Khmer, Việt – Mường, Tày – Thái, Mông- Dao hiăng mơ-eăm hên tung rak vế nâl tơpui, khôi túa le\m tro hdroâng kuăn ngo tơná xuân môi tiah nâl tơpui, khôi túa le\m dêi tơnêi têa Việt Nam.

Ki rơhêng vâ tối cho [a\ nâl tơpui, plâ rơpâu hơnăm ối tung kơpong peăng kơnho\ng, mâu rơxông kong têa Sinuâ xuân tá kâi vâ pro hdroâng kuăn mơngế pin chiâng mơngế Hán, tơpui nâl Hán.

Tung [ai chêh dêi ngế Phạm Vân Anh tung trang baovannghe.com hiăng tối, rơxông kong têa Pơhlăng to, hên [ok xối Pơhlăng châ pơcháu hnoăng cheăng lăm hnê tơdroăng khôp a kơpong Bắc Đông Dương [a\ ai 4 hơnăm lăm lâp lu ngo ngối kong kế a peăng Kơnho\ng vâ chêh xo rơkong tơpui [a\ khôi túa xối pleăng, loi t^ng dêi kơpong kố. Laga, tơdroăng hnê khôp hiăng ôh tá châ tơ-[rê. Tá drêng Pơhlăng ôh tá châ [lêi trâng a Điện Biên Phủ, vâi xuân pơtối mâu tơdroăng tơkêa bro hriăn ple\ng khôi túa le\m nâl tơpui hdroâng kuăn ngo a kơpong peăng Hdroh Tơnêi têa [a\ Tây Nguyên.

Kô hlo, khôi túa le\m tro hdroâng mơngế ó rơdêi a kơpong hdroâng kuăn ngo peăng Kơnho\ng lơ Tây Nguyên hiăng mơdât Pơhlăng pêi pro troăng vâ pro hơ’leh khôi túa le\m tro mâu hdroâng kuăn ngo akố. Xua tơdroăng ai hên h^n khôi túa hdroâng kuăn ngo hiăng kum kring vế hnoăng pơkuâ tơnêi tíu, ru\m môi tuăn mâu hdroâng kuăn ngo xuân môi tiah ki hên rơtế xông tơplâ vâ châ tơniăn krê, tơniăn le\m.

Đảng [a\ Tơnêi têa pin hiăng tâi ivá tơtro\ng tơdroăng rak vế, rak rơkong tơpui mâu hdroâng kuăn ngo [a\ mâu tơdroăng tơkêa bro séa ngăn [a\ mơjiâng mâu troăng pêi ton xo\n. Hên nâl tơpui môi tiah Bơhnéa, Jarai, Cơ Tu [a\ hía hé châ mơ’no liăn mơjiâng pro chư chêh, mâu mơ-éa từ điển, mơ-éa hnê [a\ hía hé.

Pak^ng mê, mâu khôi túa le\m tro mơhno khôi túa le\m tro hdroâng kuăn ngo xuân châ mơdêk rơtế [a\ tơdroăng vêh mơjiâng mâu hâi mơd^ng, loi t^ng tiô khôp, khôi túa le\m tro, tơ’noăng ivá [a\ hía hé. Hên chư chêh, hên kơxop mơ-éa [a\ nâl hdroâng kuăn ngo, hên hngêi trung hnê chư hdroâng kuăn ngo [a\ chư Xuăn [a\ hok tiô hriâm châ ăm hnoăng liăn hriâm. Mơngế pơchuâ cheăng tơnêi têa, khu lêng pêi cheăng a kơpong hdroâng kuăn ngo châ mơhnhôk hriâm nâl hdroâng kuăn ngo môi tiah nâl ki xiâm.

Tá tung pơlê pơla mâu hdroâng kuăn ngo Việt Nam, [a\ hên troăng phá tơ-ê, hên ngế krê, pơlê pơla hdroâng kuăn ngo a kong pơlê dế kơhnâ rak vế [a\ mơnhông nâl tơpui, chư chêh dêi hdroâng kuăn ngo tơná.

Khu Font chư chêh Thái roh apoăng châ thak sih Lò Mai Cương, pêi cheăng Tíu xiâm hnê hriâm đi đo kong pơlê Sơn La hơ’leh chiâng font chư Unicode hiăng pro chư Thái châ hên ngế ‘nâi troh [a\ tơ’lêi ti tăng [a\ phần mềm tiô troăng Internet. {a\ tơdroăng hriăn ple\ng font chư Thái Sơn La tung kơmăi vi t^nh, hiăng ai 65/72 ‘noăng chư ối tung phần mềm khu font chư Thái Sơn La châ rah xo teăng mâ ăm nâl tơpui dêi pơlê pơla mơngế Thái vâ pơhlêh mot Unicode.

Pơtối mê, mâu tơmeăm ki kơnâ khôi túa le\m tro Thái ton nah hiăng chôa ‘lâng hía, nôkố ai roh châ hơ’lêh vâ rak vế [a\ mơnhông mơdêk.

Châ hlo tơdroăng vâi krâ mơngế Chăm prôk châ to lâi km to a kong pơlê  mung kơxop mơ-éa pơchuât, ngoh Phú Năng Tuệ a pơlê Mỹ Nghiệp, pơlê kân Phước Dân, tơring Ninh Phước, kong pơlê Ninh Thuận hiăng ai tơmiât vâ mơjiâng tíu chôu ‘măn kơxop mơ-éa Inrahani. Mâu kơxop mơ-éa apoăng châ ‘măn tung kơtuh tíu chôu ‘măn kơxop mơ-éa sap ing hơnăm 2005.

Lối 10 hơnăm, tíu chôu ‘măn kơxop mơ-éa Inrahani hiăng ai lối 8 rơpâu mơ-éa chêh, ki má môi cho khu mơ-éa Từ điển Bách khoa toàn thư, Tơku\m tâi tâng khôi túa le\m tro vâi krâ nah mâu hdroâng kuăn ngo Việt Nam, Hriăn ple\ng khôi túa le\m tro Chăm, kơxop mơ-éa Chăm ton nah hiăng 300 hơnăm, Kơxop mơ-éa hriâm Chăm, rơngê rơngối, ‘măn hdrôu Chăm [a\ hía hé. Tâi tâng kơxop hlá mơ-éa xua rơpo\ng ngoh Tuệ rơtế [ă 30 ngế cho thái cô, mâu ngế hriăn ple\ng khôi túa le\m tro diâp ăm.

Tíu chôu ‘măn kơxop mơ-éa kum tê kơtê ăm kuăn pơlê tung pơlê Mỹ Nghiệp, mâu hngêi trung râ má pái a kong pơlê [a\ mâu ngế hâk vâ kơxop mơ-éa a mâu tíu ki ê troh pơchuât, ki rơhêng vâ tối cho ăm mơngế Chăm.

A roh pơtê hriâm rêm hơnăm, mâu hngêi chuô Khmer a Trà Vinh tơku\m hnê chư Khmer ăm rơpâu ngế kuăn ‘ne\ng vâi krâ hdroâng kuăn ngo Khmer. Nôkố kong pơlê Trà Vinh ai 136/142 hngêi chuô Khmer ai tơku\m po hnê tơ’nôm chư Khmer sap ing lâm 1 – 5 a roh pơtê hriâm, mơhnhôk vâ chê 11 rơpâu vâi hdrêng. Pak^ng hriâm chư, mâu vâi o ối châ ti tăng ple\ng ‘na khôi túa le\m tro, khôi túa le\m, mâu tơdroăng xah hêi tiô khôi vâi krâ nah. Thái cô cho mâu ngế [ok phop lơ mâu ngế rơkê chư Khmer, ple\ng khôi túa le\m tro. Khu pơkuâ hnê hriâm – hnê mơjiâng tuăn ngôa rơkê kong pơlê Trà Vinh tơru\m [a\ Hngêi trung Đăi hok Trà Vinh tơku\m po lâm hnê tơ’nôm tơdroăng cheăng tiô pơkâ tơtro dêi Khu xiâm pơkuâ hnê hriâm, Hnê mơjiâng tuăn ngôa rơkê ăm khu thái cô hnê chư Khmer a mâu hngêi chuô.

Sap ing hơnăm 2008 troh nôkố, mâu [ok phop, jâ phop, mâu ngế rơkê châ to\ng kum 25 rơpâu liăn/môi tiêt hriâm tiô pơkâ kơxo# 30 dêi Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh.

Rak vế nâl tơpui [a\ tơdroăng pro hơ’lêh chiâng tâng chuât tơpui cho tơdroăng tơkêa bro châ khu mâu ngế hriăn ple\ng lâp plâi tơnêi [a\ Việt Nam pêi pro tung lối 30 hơnăm hiăng hluâ. Ing mâu roh lăm troh a mâu pơlê lăm séa ngăn, hriăn ple\ng, tơdroăng tơkêa bro hiăng rak vế châ 11 nâl tơpui dêi mâu hdroâng kuăn ngo a Việt Nam ôi tiah nâl Rục, A Rem, Mã Liềng, Cuối [a\ hía hé pro xiâm kối tung hriăn ple\ng nâl tơpui, khôi túa le\m tro [a\ tơdroăng hriăn ple\ng hdroâng kuăn ngo ôh tá xê to a Việt Nam [a\ tá lâp plâi tơnêi. Nôkố hiăng ai 45 nâl tơpui châ pro hơ’leh chiâng [a\ tơbleăng lâp lu.

Yăo sư Trần Trí Dõi – cheăng tung Hngêi trung Đăi hok Khoa hok xah ho#i [a\ Nhân văn – Đăi hok tơnêi têa Hà Nội – môi tung mâu ngế rơkê veăng hriăn ple\ng nâl tơpui hdroâng kuăn ngo Việt Nam [a\ kơmăi kơmok tối ăm ‘nâi:

‘’Ngin vâ ôh tá xê to 11 tơdroăng hriăn ple\ng ‘na nâl tơpui mâu hdroâng kuăn ngo dế cho ai to chư tê, mê ngin vâ ăm tíu chôu ‘măn kơxop mơ-éa chư hlối ai ngế pơchuât [a\ nâl tơpui [a\ rơkong tơpui dêi 53 hdroâng kuăn ngo a Việt Nam. Rơkong tơpui dêi mâu kơpong tiô pơlê dêi nâl tơpui dêi nâl Xuăn vâ vâi ai mơ-éa tu\m ‘na nâl tơpui, ple\ng trâu hơngế [a\ nhên tâ ki hên dêi mơngế Việt Nam, ki hên dêi nâl tơpui [a\ chư chêh dêi mơngế Việt Nam tung mơnhông mơdêk mơjiâng hdroâng kuăn ngo mê, mơjiâng khôi túa le\m dêi mơngế Việt Nam’’.

Rak vế nâl tơpui ôh tá xê to rak vế khôi túa le\m tro, ki ai tơ-ê hên dêi môi tơnêi têa, xua hên pơlê pơla vêh tơku\m, tơdrêng amê rak vế nâl tơpui dêi jâ pôa roh nah. Mê xuân cho môi tơmeăm vâ mơnhên xiâm kối dêi hdroâng kuăn ngo [a\ kring rak hnoăng pơkuâ tơnêi tíu.

A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng