VOV4.Sêdang - Kring gak tíu tơkăng kong ôh tá xê to hnoăng cheăng pêi dêi mâu lêng, mâu kơ koan khu râ pơkuâ cheăng mê ối cho hnoăng cheăng pêi dêi rêm ngế kuăn pơlê pin. Tung hên hơnăm hdrối nah, mâu krâ pơlê, kăn pơlê, mâu ngế kuăn pơlê pâ nhoăm a mâu cheăm kơpong kong ngo a tíu tơkăng kong hiăng cho mâu ngế ki djâ troăng pêi pro ahdrối, hnê kuăn pơlê pơtối rak vế hnoăng cheăng tơná tung tơdroăng veăng pro tơniăn pơlê cheăm, malối kuăn pơlê ối a kơpong tíu tơkăng kong. Hâi kố, pin kô hmâng ƀai tối ‘na mâu krâ pơlê, kăn pơlê a kong pơlê Lào Cai hiăng pêi tro hnoăng cheăng tơná tung hnê tối kuăn pơlê thế mơ-eăm kơhnâ mơnhông cheăng kâ, pêi tro tơdroăng hnê tối ăm kuăn pơlê tung veăng kring gak tíu tơkăng kong tơnêi têa môi tiah lâi?

15 hơnăm hdrối, lối 40 rơpŏng vâi krâ nhŏng o Mông ối a mâu thôn pơlê kơpong hơngế hơngo, kơpong pá puât dêi péa cheăm Dìn Chin ƀă Pha Long dêi tơring Mương Khương hiăng xĕn ối a thôn Lũng Pô, cheăm A Múa Sung, tơring Bát Xát. Ƀă môi tung mâu ngế pơkâ xĕn ối akố tiô troăng hơlâ xĕn kuăn pơlê lo a tơkăng kong dêi Đảng, Chin phuh cho pôa Ma Seo Páo. Tiô pôa Páo, mâu hâi apoăng nếo troh, kố cho tơnêi to rơtôh nhâ êa, hía, rơtêu, loăng huăn êa í, bu ai môi to troăng séa ngăn tơkăng kong kơhlong kơhlăng, tơnêi hmốu kơroh kơrâm. Klêi mê châ Tơnêi têa tŏng kum liăn vâ mơjiâng pro hngêi ƀă phái vâ kâ, tơniăn tơdroăng rêh ối, pôa Páo pơxiâm mơhnhôk vâi krâ ko muih pro chiâk deăng, po văng hía, rơtêu, nhâ loăng, pêt tơmeăm ngiât lĕm a tơnêi kố:

‘’Hiăng mot a kố, tiô á tơmiât cho kơpong tơkăng kong kố cho pá puât laga á xuân thế mơ-eăm. Nah á xuân mot akố vâ ngăn, pá puât khât, kơpong kố ôh tá xê hlâu klâi ôh. Ối tơdjâk hên tơdroăng cheăng, má môi kuăn pơlê pin thế môi tuăn ƀă dêi pó, thế tiô dêi pó, tơmâng rơkong dêi Đảng, thế gâk kring tơkăng kong’’.

Châ tơmâng tŏng kum dêi tơring Bát Xát, Đảng ủy, khu râ kăn pơkuâ cheăm A Mú Sung ƀă ki rơhêng vâ tối cho Đông mô đô̆i gâk tơkăng kong A Mú Sung, Khu pơkuâ cheăng kâ cheăng lêng 345, vâi krâ môi tuăn mơjiâng tơdroăng rêh ối a pơlê nếo Lũng Pô.

Ing kơpong tơnêi rơhĭng rơhối, mơngế Mông a thôn kŭn Lũng Pô hiăng rơtế dêi pó pêt alâi, pôm loăng, sik ƀă priât, mơnhông cheăng kâ, vâ tơniăn tơdroăng rêh ối. Môi tuăn, môi hiâm mơno, loi tơngah a tơdroăng pơkuâ dêi Đảng, troh nôkố, thôn Lũng Pô hiăng chiâng tíu ki má môi ‘na mơnhông mơdêk cheăng kâ, khôi túa lĕm, ƀă hlối gak kring – cheăng lêng a tíu tơkăng kong Lào Cai. Pôa Ma Seo Páo, krâ pơlê tối:

‘’Tơnêi kroăng Hồng hiu mot tơnêi Việt, nôkố tâng ngin ôh tá pêi tơtro mê ôh tá kêi đeăng hnoăng cheăng dêi kuăn pơlê ƀă Đảng, Tơnêi têa. Á nếo kơnôm pôa Thể, kăn pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng ƀă pôa Dìn xuân mơ’no liăn rôe hdrê ăm thôn kố pêt sik châ péa hơnăm kố. Laga la ngiâ ah kô xo hdrê priât dêi kong têa Sinuâ vâ pêt, mơdâ hdrê. Á mơdâ roh apoăng 1 rơpâu xiâm vâ vâi krâ thôn pơlê kố pêt, mơnhông mơdêk cho tơtro. Nôkố mê vâi krâ nhŏng o rơpŏng ki lâi kro mơdrŏng xuân kơnôm kơxô̆ liăn mơ’no mê’’.

Mê cho tơdroăng tơmiât tá hiâm mơno tơdrăng hơpâ dêi pôa Ma Seo Páo drêng châ Đảng, Tơnêi têa tơmâng tŏng kum, pro tơ’lêi hlâu ‘na xĕn ối a thôn Lũng Pô. Péa ngế ki pôa Páo nếo tối mê cho pôa Nguyễn Hữu Thể - Kăn pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng tơring Bát Xát ƀă pôa Lý Seo Dìn – Kăn hnê ngăn Vi ƀan tơring Bát Xát drêng mê nah. Klêi kơ’nâi péa hơnăm pêi lo châ hên tơmeăm khoăng, mê sik kơdroh yă, pôa Páo djâ troăng ahdrối tung tơdroăng pêt priât tê ngi kong têa ê. Sap ing 10 ha apoăng, troh nôkố, thôn Lũng Pô hiăng ai lối 80 ha priât ƀă hngêi ki lâi xuân pêt priât. Thăm nếo mâu rơpŏng ối mơ’no rôe hdrê, kih thuât pêt a mâu cheăm ki ê môi tiah: A Lù, Ý Tý ƀă rơtế pêi, tơmeăm pêi lo axoăng tơ’mô. Ki má môi mơtiah rơpŏng ngoh Ma Seo Làn (kuăn kơnốu má péa dêi pôa Páo nôkố cho Kăn pơkuâ hnê ngăn Chi ƀô̆ thôn) pêt 4 ha priât, 3 ha alâi, pôm ƀă 1 ha krui ngeăm, xêo liăn mơ’no rak ngăn, rêm hơnăm rơpŏng ngoh châ xo sap ing 200 – 300 rơtuh liăn. Pôa Ma Seo Làn ối hbrâ troh kong têa pú hmâ kĭ tơkêa ƀă mâu khu tê mơdró vâ kum vâi krâ tê tơmeăm, tăng pêi pêi ăm kuăn pơlê ƀă troăng:

‘’A thôn mê hiăng mơjiâng mâu khu vâ pêi xêh, pro xêh, pôe dêi priât, pro tơ’lêi hlâu pêi lo liăn ăm vâi krâ kuăn pơlê. Thế pôe tâ tung kơthung, môi ngế pêi tung môi hâi kô châ liăn 1 rơtuh troh 1 rơtuh 500 rơpâu liăn. Nôkố, tung cheăm A Mú Sung mê á dế rôe ăm vâi krâ kuăn pơlê tê a kong têa pú hmâ Sinuâ, ing tíu tê mơdró ngi kong têa ê Kim Thành Lào Cai. Akố, mâu rơpŏng môi tiah hngêi pôa Lù Seo Páo mơjiâng hngêi dâng lối 1 rơtal liăn. Hngêi pôa Lù Seo Lử rôe châ ô tô nôkố dế xúa pơto tơmeăm khoăng ăm kuăn pơlê a thôn kố, rơpŏng Ly Seo Vư xuân rôe rơxế pơto tơmeăm vâ prôk lăm’’.

Rơpŏng ngoh Lù Seo Nhà, ai 3 ngế, hdrối nah xuân cho rơpŏng pá puât. Châ hlo péa pâ kuăn pôa Páo pêt priât, pôm châ tơƀrê hên hiăng hriâm pêi tiô. Nôkố, rơpŏng ngoh hiăng ai tơdroăng rêh ối tơniăn:

‘’Châ Đảng, Tơnêi têa tơmâng tŏng kum ăm ngin xĕn ối akố troh nôkố ngin hiăng ai tơmeăm kâ, tơmeăm ‘măn. Ngin hiăng pêt mâu pôm loăng, pêt priât, hngêi á pêt châ 3.000 xiâm priât, pôm pêt hên ‘nâng. Xêo tung môi hơnăm rơpŏng á châ 60 rơtuh liăn’’.

Hriâm tâp pâ kuăn pôa Ma Seo Páo – Ma Seo Làn pơ’lêh hdrê pêt, mơnăn păn, ing môi thôn ai hên rơpŏng kơtiê, troh nôkố, Lũng Pô hiăng chiâng thôn kro mơdrŏng. Kơlo pêi lo liăn rêm pơ’leăng mâ mơngế châ 60 rơtuh liăn/hơnăm. Trung tă Lý Sín Sẩu, cheăng kal kí Đông mô đô̆i A Mú Sung mơnhên:

‘’Thôn Lũng Pô troh nôkố mê ôh tá kơtiê xếo. Kố cho môi thôn pêi pro mơnhông cheăng kâ tung mê cho pêt priât, pêt pôm loăng châ tơƀrê hên, kum xăm kơklêa kơdroh kơtiê, cho môi tung mâu thôn ki hôm má môi dêi cheăm A Mú Sung’’.

Sap ing xĕn ối a Lũng Pô troh nôkố hiăng vâ chê 15 hơnăm, pôa Ma Seo Páo xuân môi tuăn ƀă Đảng, pơchân vâi krâ gâk kring krá tơniăn rêm kơpong tơnêi krih tơviah dêi Tơnêi têa. Mơhé pôu râng hnoăng cheăng hdrối nah cho kăn pơkuâ thôn ƀă nôkố cho krâ pơlê – ngế kuăn pơlê loi tơngah, pôa xuân cho môi đảng viên môi tuăn, đi đo rak krá tơniăn hiâm mơno, mơnhên tơdroăng ki djâ troăng ahdrối ƀă cho on séa ki bâ eăng lâp mâu thôn dêi cheăm A Mú Sung – tíu têa kroăng Hồng hiu mot a tơnêi Việt:

‘’Kuăn pơlê pin rêh a lâi ôh tá ai Đảng pin xuân ôh tá chiâng vâ rêh. Pin rêh ối thế ai Đảng, ai Tơnêi têa, thế ai khu pú hên, ai gâk kring, a mô đô̆i gâk tơkăng kong, pin pêi tro luât, cho môi tơdroăng ki bâ eăng vâ ăm A Mú Sung gâk kring tơkăng kong vâ mơnhông cheăng kâ krá tơniăn’’.

Mơnhông hnoăng dêi khu pơkuâ Đảng, ki má lối cho mâu đảng viên môi tuăn môi tiah pôa Ma Seo Páo, thông Lũng Pô hâi kố hiăng ai hên đảng viên hơnăm ối nếo môi hiâm mơno tiô troăng tơdjâ dêi Đảng, mơ-eăm hriâm tâp, rak ngăn mơnhông cheăng kâ, tơplâ troh tah '’kơklêa’’, ‘’tơdroăng ki ôh tá ‘nâi plĕng klâi’’ vâ ăm thôn ai tơdroăng rêh ối tŭm tơmeăm khoăng, rế hiá rế phâi hơtô, ai tŭm tơmeăm tâ. Ƀă tơdroăng ki kal tâ mê nếo, pôa đi đo rơtế ƀă kăn ƀô̆, mô đô̆i gâk tơkăng kong A Mú Sung gâk kring hnoăng pơkuâ tơkăng kong tơnêi têa. Tơniăn ăm kuăn pơlê ai môi tơdroăng rêh ối phâi hơtô, hơniâp lĕm, mơnhông hnoăng pơkuâ dêi kuăn pơlê tung rêm kơvâ cheăng.

Giàng Seo Pùa chêh

A Sa Ly tơplôu ƀă tơbleăng