A kong pơlê Dak Lak, mâu hơnăm hiăng luâ, tơdroăng hbrâ mơdât kơ o lo mơ-heăm xôu đi đo châ kơvâ ngăn pơkeăng tơmâng khât, malối cho tơdroăng mơjiâng hngêi pơkeăng, pơlât to tơdroăng kơ o lo mơ-heăm xôu a hơnăm 2007 nah. Kơnôm ing châ ’no liăn mơjiâng hngêi pơkeăng rôe tơmeăm pơkeăng pơlât ‘na tơdroăng châi mê [ă tăng mơngế pêi, tơdroăng khăm pơlât ăm mâu ngế kơ o lo mơheăm xôu tung lâp kong pơlê hiăng tâk luâ tâ mâu hơnăm hdrối, [ă kơxo# mơngế pơlât prêi xua kơ o lo mơheăm xôu luâ 90%.

Hơnăm 2015, Hngêi pơkeăng pơlât kơ o lo mơ-eăm xôu [ă êi xôu Dak Lak cho hngêi pơkeăng ki apoăng ai tu\m tơmeăm pơkeăng pơlât  ăm mâu ngế kơ o lo mơheăm xôu ki pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng a kơpong Tây Nguyên. La [ă tơdroăng pơlât kơ o lo mơ-eăm châ mơdêk ing mâu kơpong troh tơring, cheăm. Rêm to hngêi pơkeăng xuân ai tôh ki hnê mơdât kơ o lo mơ-eăm. Rêm to hngêi pơkeăng xuân ai kơvâ pơlât ‘na kơ o lo mơheăm. Laga, tiô kơvâ ngăn pơkeăng tối, tơdroăng hbrâ mơdât kơ o lo mơ-eăm a Dak Lak xuân ối trâm hên xahpá, pơloăng mơnúa.

Tiô tối tơbleăng dêi Hngêi pơkeăng pơlât kơ o lo mơheăm xôu [ă êi xôu kong pơlê Dak Lak, ing hơnăm 2016 nah troh nôkố, kơxo# mơngế kơ o lo mơheăm xôu troh pơlât kơdroh hên, tung mê lo mơ-heăm ki pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng rế tâk hên. Mê hơnăm 2016 hngêi pơkeăng hiăng pơlât ăm 1.046 ngế kơ o lo mơheăm, tung mê ai 25 ngế kơ o lo mơheăm ki pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng.

Hơnăm 2018 hiăng pơlât ăm 22 ngế kơ o lo mơheăm ki pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng tung tâi tâng 931 ngế kơ o lo mơheăm xôu. Tiô [ok thái pơkeăng Nguyễn Kim Mỹ, Ngế pơkuâ [ơrô hnê ngăn dêi hngêi pơkeăng pơlât kơ o lo mơheăm xôu [ă êi xôu kong pơlê Dak Lak, kơxo# mơngế kơ o lo mơheăm xôu châ ‘nâi drêng khăm [ă pơlât dâng 35% tung tâi tâng mâu ngế kơ o lo mơheăm xôu tung kuăn pơlê:

‘’Tiô séa ngăn dêi Khu xiâm  ngăn ‘na pơkeăng lâp plâi tơnêi, tơru\m [ă tơdroăng hbrâ mơdât kơ o lo mơheăm dêi tơnêi têa, hơnăm 2008 , koxo# mơngế kơ o lo mơheăm xôu tung lâp tơnêi têa riên ai 197 ngế  tung kơpêng 100 rơpâu pơ’leăng mâ mơngế [ă a kơpong tơdế tơnêi têa Tây Nguyên, kơxo# ki mê xuân tơ’mô.

Nôkố, pơ’leăng mâ mơngế tung kong pơlê Dak Lak ai lối 1,8 rơtuh pơ’leăng mâ mơngế, tiah mê tiô riên ngăn, rêm hơnăm kong pơlê pin ai dâng 3.700 ngế kơ o lo mơheăm tu\m túa [ă rêm hơnăm ai dâng 2.700 ngế kơ o êi xôu dương tính nếo. La nôkố, pin nếo châ ‘nâi [ă pơlât dâng 1/3 kơxo# mơngế kơ o lo mơheăm tiô riân ngăn.

Tiô mâu [ok thái pơkeăng, môi tung mâu ngế xuân ối tơmiât pơrah, hơngế kơ mâu ngế kơ o lo mơheăm xua kố cho pơreăng ki tâ tú ing troăng hiâm. Xuân ing tơdroăng ki mê, mơngế kơ o lo mơheăm chiâng kơxiâp kơmêi dêi tơná, xâu, chiâng hơngế mâu nho\ng o rơtâ tá ah chiâng kơtôa dêi pơreăng, ôh tá khên vâ lăm khăm hmôu pơ rôe pơkeăng ôu pơlât hmâng vâ.  

Tơdroăng ôh tá tro pro ngế ki kơ o mê ôh tá châ pơlât prêi kô tơ’lêi vêh kơ o nếo, pơreăng ki pro kơ o lo mơheăm rế ôh tá xâu kơ pơkeăng, cho ki xiâm pro chiâng tâ tú tung lâp lu kuăn pơlê. Môi ngế tro kơ o lo mơ-heăm xôu hiăng prêi klêi mê kơ o nếo tối:

‘’Á kơxiâp dêi tơná há. Vâi pú xuân ‘nâi dêi tơná kơ o lo mơheăm, A kơxiâp vâ ối achê [ă vâi pú, mê a hmôu pơ ối to tung hngêi, ôh tá khên vâ lăm trâm tơpui tơno [ă mâu ki ê’’.

Ki khât gá, tơdroăng vêh kơ o nếo [ă pơlât kơ o lo mơheăm xôu ki hên ngăn a kuăn pơlê [ă hngêi pơkeăng cheăm bêng. La sap nah ta troh nôkố, tơdroăng cheăng hbrâ mơdât kơ o lo mơheăm cho xua ing kơvâ ngăn pơkleăng pơlât ki pơtâ ăm, iâ ai veăng hnê ing mâu ki ê, to\ng kum dêi mâu ngế tung pơlê pơla.

{ok thái pơkeăng Nguyễn Thị Thu Loan, ngế pơkuâ hngêi pơkeăng bêng Tân Lâp, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, ăm ‘nâi, pak^ng tơdroăng troh a rơpo\ng hngêi hnê tối, mâu kăn [o# ngăn pơkeăng ối đi đo krếo phôn hnê pơchân ăm mâu ngế ki kơ o thế lăm khăm [ă hlối xo pơkeăng tiô rơnó ki hiăng pơkâ.

Mơngế cheăng a hngêi pơkeăng ối iâ, môi ngế kăn [o# thế pêi tá hnoăng cheăng pơrá phá dêi rơpó. Tơdroăng kố chiâng tơdjâk troh tơdroăng pơkâ dêi tơdroăng hbrâ mơdât kơ o lo mơheăm:  

‘’Bú ai kơvâ ngăn pơkeăng nếo tơmâng troh tơdroăng kơ o lo mơheăm, mâu kơvâ cheăng, khu grup bú ai mâu hâi tung hơnăm môi tiah hâi lơ 24/3 [ă mâu rôh hnê tối vâi kô to\ng kum tơ’nôm la tối tơchoâm gá iâ’’.

Ngế kơ o lo mơheăm to mâu ki dế tro hơnăm pêi cheăng [ă kô trâm xahpá tung cheăng kâ. Tơdroăng ki pá [ă tăng cheăng kâ vâi ôh tá ai hâi ai chôu phut, ‘nâ hía ôh tá khên, kơxiâp vâ lăm pôu a hngêi pơkeăng pơlât drêng nhôm tâ pơreăng. Xua mê, rơpo\ng hngêi, pú hmâ [ă mâu ngế rơtâ tâ tá ki pro xiâm tung tơdroăng kum pơlât kơ o lo mơheăm [ă tơdroăng châi. Tơdroăng pơlât prêi kơ o lo mơheăm veăng mơdât tâ tú, chôa lâng xut tâh pơreăng kơ o tung pơlê.  

Tiô kơxo#  riên ngăn dêi kơvâ ngăn pơkeăng dêi kong pơlê Dak Lak, hơnăm 2017, kơxo# mơngế kơ o lo mơheăm xôu tung kong pơlê ai 75 ngế kơ o tung 100 rơpâu. Tung pơla pơkâ thế kơdroh kơxo# mơngế kơ o tung kuăn pơlê chu ối 20 ngế tung 100 rơpâu pơ’leăng mâ mơngế. Ki kơtăng pơla 2 kơxo# nôkố, [ă tơdroăng pơkâ gá hơngế. Vâ pê klêi tiô pơkâ, tơdroăng mơdât kơ o lo mơheăm tung kong pơlê Dak Lak kal thế tơmâng khât troh ‘no liăn, ‘mâi mơnhông [ă ki kal, thế veăng ai tá kuăn pơlê veăng môi tuăn.

Hâi lơ 13/9/2018, Vi [an kong pơlê Dak Lak hiăng pơkâ tơbleăng hbrâ mơdât kơ o lo mơheăm troh hơnăm 2020 [ă hvái ngăn troh hơnăm 2030. Ing mê, Vi [an kong pơlê hiăng x^ng xoăng tơdroăng cheăng nhên [ă pơcháu hnoăng cheăng pêi ăm tơrêm tíu pêi cheăng, khu râ, kơvâ cheăng tung tơdroăng hbrâ mơdât kơ o lo mơheăm. Tung mê, Khu ngăn pơkeăng pro xiâm, pôu râng hnoăng cheăng tí tăng ‘nâi ple\ng ăm Vi [an kong pơlê ‘na tơdroăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng pơlât: Mâu kơvâ cheăng ngăn a tơdroăng cheăng pêi dêi kơvâ tơná, tơru\m tơtro [ă Khu ngăn pơkeăng pơlât tăng troăng hơlâ pơkâ pêi ‘’Kơdroh kơxo# mơngế tro kơ o lo mơheăm, hlâ xua kơ o lo mơheăm [ă kơdroh tâ tú kơ o lo mơheăm, kâi mơdât pơreăng kơ o lo mơheăm ki ôh tá xâu kơ pơreăng, pêi pro tơdroăng pơlât prêi kơ o lo mơheăm [ă kơxo# mơngế tro tâ tú kơ o pá xôp 20 kơpêng 100 rơpâu ngế kuăn pơlê a hơnăm 2030’’.

Kố cho ki xiâm, tơdroăng tơ’lêi hlâu vâ kơvâ cheăng khăm pơlât pơtối ‘mâi mơnhông hnoăng cheăng tăng tơ’nôm mơngế cheăng khăm pơlât, tăng liăn ăm ‘na tơdroăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng kơ o lo mơheăm tung kong pơlê Dak Lak.

Thu Huế - Đình Thi chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng