VOV4.Sêdang - Tung mâu hâi ki kố, Vi ƀan Măt trâ̆n Tơnêi têa mâu kong pơlê, pơlê kong kơdrâm, pơlê kong kân dế tơrŭm cheăng ƀă Vi ƀan hnê ngăn rơtế môi râ hbrâ tơkŭm po roh hôp, trâm mâ kuăn pơlê vâ mâu ngế ki châ rah inâi mê chiâng phep mơhnhôk kuăn pơlê rah xo dêi tơná.

Kố châ ngăn môi tiah roh ki ‘’mơnúa’’ pơtối vâ séa ngăn ivá ki rơkê, hiâm tuăn mơno dêi ngế ki châ rah xo mê hôm tơxâng, hôm cho khât tung tơdroăng tơrŭm, tơpui tơno ƀă kuăn pơlê, tơmâng rơkong kuăn pơlê, châ kuăn pơlê rơhêng vâ rah xo lơ ôh. Maluâ tiah mê, tơdroăng ki hên kuăn pơlê rơhêng vâ ‘nâi plĕng mê, ngế ki châ rah xo mê athế ai tơdroăng cheăng ki nhên ƀă athế pêi pro ki klâi tâng lơ chiâng mơngế teăng mâ kuăn pơlê. Lại Hoa, Ngế chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jíu Việt Nam ai chêh tối ‘na tơdroăng kố.

Luât ai pơkâ nhên tơdroăng ki tơkŭm po ăm mâu ngế ki châ rah xo vâ lăm trâm mâ, tơpui tơno a roh hôp, trâm mâ kuăn pơlê a tíu ki tơná châ rah xo mê athế tơtro tiô tuăn kuăn pơlê pói rơhêng vâ, tơbleăng pơtâng, tơdâng tơ’mô, tro tiô luât, rak vế tơniăn ăm lâp pơlê pơla. Pakĭng mâu roh trâm mâ kuăn pơlê a pơlê cheăm mê tơdroăng ki mơhnhôk kuăn pơlê rah xo dêi châ, kơnôm ing tơdroăng chêh tối tung hlá tơbeăng, tơpui mơ’no tung rơ’jíu, um tơvi, xuân cho mâu tíu ki kal kân khât vâ mâu ngế ki châ rah inâi mê vâ chiâng phep tơpui tơno, tơhrâ dêi hnoăng cheăng vâ pêi pro a ngiâ kuăn pơlê.

Tơdroăng ki hên kuăn pơlê rơhêng vâ ‘nâi plĕng, mê cho, tơdroăng ki ngế ki châ rah xo inâi mê kô pêi pro ki klêi tâng la ngiâ ah chiâng kăn teăng mâ Kuô̆k hô̆i, kăn tung Hô̆i đong hnê ngăn kuăn pơlê ƀă athế pêi pro ki klâi vâ chiâng mơngế ki teăng mâ, teăng ăm rơkong tơpui tối dêi kuăn pơlê. Pôa Nguyễn Tâm Trinh, ối a pơlê krâm Đống Đa, pơlê kong kân Hà Nội ai tối:

‘’ ‘Na tơdroăng trâm mâ kuăn pơlê tơpui tơno mê, ki xiâm cho tơpui tối tơdroăng ki klâi, tối ki xiâm cho vâ pêi pro ki klâi? Athế tối dế kố ai mâu tơdroăng ki môi tiah: kâ kơlôa, mâu kăn ôh tá tơmâng kuăn pơlê, ‘na tơdroăng ôh tá tơniăn tung rêh ối. Ki kal, ngế ki châ teăng mâ kuăn pơlê mê, tiô ngin hlo, mê ga hôm kâi chiâng vâ pêi pro mâu tơdroăng ki ga hiăng tơhrâ, kô kâi chiâng vâ pêi pro mâu rơkong ki ngin pói vâ, pâ thế’’.

Pôa Chu Văn Phương, ối a pơlê kong kơdrâm Việt Trì, kong pơlê Phú Thọ pói rơhêng vâ:

‘’Á pói vâ mâu ngế ki châ rah xo inâi mê athế pêi cheăng tơdrăng khât, kơhnâ khât ‘na tơdroăng ki tơná hiăng tơhrâ vâ pêi pro tung la ngiâ. Klêi kơ’nâi trâm mâ kuăn pơlê, mê ah, kuăn pơlê kô séa mơnhên ngăn tơdroăng cheăng pêi, tơpui tơno dêi mâu ngế ki hiăng châ rah inâi ngăn vâi pêi hôm châ tơ-ƀrê lơ ti lâi’’.

Xua ti lâi kuăn pơlê khoh vâ tí tăng ‘nâi nhên ‘na tơdroăng mê, xua ga, tâng vâ ăm kuăn pơlê loi tơngah khât, mâu ngế ki châ rah xo inâi vâ lo tơbriât pro kăn mê ah athế ai pêi pro mâu hnoăng cheăng ki nhên, athế tơtro, ai pơxúa khât ăm a pơlê cheăm ki pôk rah kơ ngế ki mê. Maluâ ti mê, ing rơkong tơhrâ troh a tơdroăng cheăng pêi ối hơngế ‘nâng, xua ti mê, khoh chiâng ai tơdroăng ki kho, ki kơxiâp vâ tơhrâ dêi mâu ngế ki hiăng châ rah xo inâi. Tiô pôa Lê Bá Trình, Kăn xiâm phŏ hnê ngăn Vi ƀan Măt trâ̆n tơnêi têa Việt Nam hneăng hdrối tối: Mâu roh hôp, pơla mâu ngế kăn ki châ rah xo inâi ƀă kuăn pơlê, tơkéa vâ mơnhên tối cho tơdroăng ki ‘’mơnúa séa ngăn rơkong tơpui, tơdroăng pêi pro’’ hôm tơxâng lơ ôh, vâi ki mê hôm păng ‘nâng ai tơrŭm, tŏng kum kuăn pơlê, hmâng mâu rơkong tơpui tối dêi kuăn pơlê, hôm châ kuăn pơlê loi tơngah, mơnê nhoăm ƀă hên mâu tơdroăng ki ê. Xua ti mê, tâng ngế ki châ rah inâi mê ôh tá ai tơdroăng vâ pêi pro tung la ngiâ, ôh ta rak vế, pêi pro tiô dêi rơkong tơná hiăng tơpui tối, mê um méa vâi ki mê rế hía kô rế pá ai châ kuăn pơlê loi tơngah. Tiô luât tơnêi têa, ôh tá hâi ai tơdroăng ki lâi ki pơklât thế mâu ngế ki châ rah inâi mê tơhrâ tơdroăng cheăng tơná vâ pêi pro tung la ngiâ, la pôa Lê Bá Trình ai tối tiah kố, ki kal kân má môi mê cho tuăn hiâm dêi kuăn pơlê hôm loi tơngah kơ ngế ki mê lơ ôh:

‘’Tiô á, rêm ngế ki châ rah inâi vâ lo tơbriât pro kăn mê athế mơhno mơnhên dêi ivá ki rơkê plĕng tơná, pôu râng hnoăng cheăng tơná, mê cho hnoăng cheăng pêi ki nhên vâ kuăn pơlê hlo ga pêi pro, hôm chiâng pêi lơ ôh, ƀă kơ’nâi séa mơnhên, drêng ga ai tơhrâ ƀă kuăn pơlê môi tiah lâi ƀă tâng hiăng châ pôk pro kăn khât ah, ga hôm kâi chiâng pêi pro dêi mâu hnoăng cheăng ki rơkong ga hiăng tơkêa tơhrâ nah há. Xua mê, rêm ngế ki châ rah inâi mê athế tơhrâ dêi hnoăng cheăng tơná vâ pêi pro a ngiâ kuăn pơlê, drêng mê, kuăn pơlê nếo loi tơngah kơ ga tung la ngiâ. Tâng pin bu pro tiah tơdroăng ki hmâ trâm, hmâ tơpui, bu khoh ai vâ hôp, bu khoh tơpui tơno iâ êt, la ôh tá ai tơhrâ tơkêa pêi pro cheăng ki lâi ôh, mơni kuăn pơlê kô ôh tá loi tơngah kơ ngế ki mê’’.

Môi Kuô̆k hô̆i, Hô̆i đong hnê ngăn kuăn pơlê cho ki xiâm dêi kuăn pơlê, xua kuăn pơlê ƀă pêi cheăng xúa vâ kum kuăn pơlê, mê cho tâi tâng kuăn pơlê rơtế pói rơhêng vâ. Pôa Lê Như Tiến, môi ngế ki hiăng pâ vâ mơhnŏng to pro kăn ƀă hiăng châ pơtối pro kăn Kuô̆k hô̆i hên hneăng, xuân cho Kăn phŏ ngăn Vi ƀan Mơhno túa lĕm tro, Hnê hriâm, Khu droh rơtăm, Khu phô̆m xông kân ƀă Vâi hdrêng dêi Kuô̆k hô̆i ai tối tiah kố: Ki pôa hiăng ‘nâi klê nhên, mê cho athế erêh ai tuăn hiâm mơno tơdrăng khât, tơpui cho păng ‘nâng ‘na tơdroăng ki tơná tơmiât vâ tối pơtâng ăm kuăn pơlê hlê plĕng. Vâ kuăn pơlê pói rơhêng vâ dêi tơná to pro kăn, mê kal athế tơmiât i nhên, rơhí rơhó mâu tơdroăng hdrối vâ xông tơpui a ngiâ kuăn pơlê, drêng mơhnhôk kuăn pơlê tâ phĭu pôk dêi tơná. Ƀă mâu tơdroăng cheăng dêi mâu ngế châ rah inâi cho kăn Kuô̆k hô̆i, kăn Hô̆i đong hnê ngăn kuăn pơlê mê athế tơleăng, nhên, tơtro khâp, ôh tá tơpui tơdjuôm, tơpui khoh ai. Mâu ngế ki châ rah inâi vâ lo tơbriât pro kăn mê athế tối mơnhên ki xiâm kối, hnoăng cheăng dêi tơná vâ pêi pro tung la ngiâ, drêng tơná hiăng châ kuăn pơlê pôk pro kăn Kuô̆k hô̆i, pro kăn Hô̆i đong hnê ngăn, rêm ngế ki châ rah inâi mê xuân athế ‘nâi nhên ‘na kuăn mơngế, tơnêi tíu, tơdroăng rêh kâ ối, tơdroăng pêi cheăng kâ a pơlê cheăm ki tơná vâ châ pôk xiâm mê ah kal athế ai troăng hơlâ, ai pơkâ vâ ‘mâi rơnêu, mơnhông mơdêk pơlê pơla, cheăm bêng, mơnhông tơdroăng rêh ối, cheăng kâ dêi pơlê pơla, tơnêi têa.

‘’Mâu ngế ki châ rah inâi ki apoăng, xua vâi tá hâi teăm hlê plĕng hên, vâi tá hâi hlê ‘na rơkong tơná tơpui a ngiâ kuăn pơlê, tơpui tơdroăng klâi, tơhrâ tơdroăng klâi, hnoăng cheăng tơná vâ pêi pro cho ki klâi, mê hên tíu, hên pơlê cheăm, tá hâi loi tơngah, tá hâi rơhêng vâ rah xo mâu kăn ki tiah mê’’.

Rơkong tơpui athế adrêng ƀă tơdroăng cheăng pêi. Rơkong tơhrâ dêi mâu ngế ki hiăng châ rah inâi cho ki xiâm vâ kuăn pơlê séa mơnhên ngăn tơdroăng ki vâi pêi pro drêng vâi hiăng châ pôk pro Kăn Kuô̆k hô̆i lơ kăn Hô̆i đong hnê ngăn tung tâi hneăng ki vâi pêi mê ah. Tiah mê, xuân kal athế ai túa cheăng ki tah pơtê lôi ƀă mâu kăn Kuô̆k hô̆i, kăn Hô̆i đong ki ôh tá rak vế dêi rơkong tơná tơpui a ngiâ kuăn pơlê drêng mơhnhôk kuăn pơlê pôk rah dêi tơná.

Lại Hoa chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng