Rak vế dêi tơdroăng ki loi tĭng pơlê Mường

Leh ju kâng hâi má 7 khế 1 hơnăm kố (riân tiô mâ khế) dêi mơngế Mường a cheăm Hòa Thắng, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, châ tơkŭm po a hngêi Lạc Sơn 1, thôn 2, cheăm Hoà Thắng, tung tơdroăng ki ối chôu vế hên tơdroăng ki vâi krâ roh nah hiăng hnê ‘măn ăm: Ếo pơtâk hmân ƀă tơmeăm rơnuâ Mường, idrâp chêng Mưòng, rơtế ƀă rơkong, idrâp rơkâu xối Mường cho vâ mơhno tối tơdroăng ki loi tĭng, loi xeăng dêi hdroâng kuăn ngo ki kố.

Tiô pôa Bùi Văn Thành, kăn pơkuâ ngăn Hngêi xối tơbâ Lạc Sơn, môi ƀai rơkâu xối Mường ki châ ô eăng a cheăm Hoà Thắng, a tơrêm pơlê Mường, hngêi xối tơbâ Mường a kơpong kố, ai môi Khu ki pơkuâ ngăn, cho 6 ngế, pôu râng mâu tơdroăng tơkŭm po mâu leh ki kal ƀă ai hên tơdroăng ki pro pơxúa ăm kuăn pơlê. Tung mê, ngế ki pơkuâ xiâm cho ngế ki kal má môi, klêi mê, nếo troh a kăn pơkuâ ngăn hngêi xối tơbâ, phŏ kăn pơkuâ ngăn hngêi xối tơbâ, ngế chêh tôm xo rơkong ƀă 2 ngế kăn tôh. Tung mê, ngế ki pơkuâ xiâm tơdroăng ki rơkâu xối, Kăn pơkuâ ngăn hngêi ki pơkuâ ngăn ‘na tơdroăng hôp tơpui tơno ƀă kuăn pơlê ‘na hnoăng cheăng xiâm ki tơdjuôm dêi pơlê hdrối vâ po mâu tơdroăng leh, tơdroăng rơkâu xối.

Tung mê, ngế ki pro pơkuâ xiâm mê, ôh tá xê rah xo, mê cho tơdroăng ki pơcháu hnoăng cheăng ing rơxông hdrối troh a rơxông kơ’nâi. Pôa Bùi Văn Thành tối ăm ‘nâi: “Ngế pơkuâ xiâm mê athế ai hdroâng hdrê. Athế cho ngế kuăn dêi pôa pơchâu, rơkê, rơbot ‘na nâl dêi kuăn ngo chal krâ nah, ‘na khôi túa, vêa vong, mâu túa leh, rơkâu xối ƀă hên hĕng mâu tơdroăng ki ê”.

Xuân tiô kơ pôa pơchâu Bùi văn Thành, tâi tâng mâu tơdroăng rơkâu xối ki ối châ rak vế a pơlê pơla dêi hdroâng Mường a Hoà Thắng dế nôkố pơrá cho “ƀai xiâm ing chal krâ nah” hiăng ai sap ing nah ƀă hnoăng cheăng dêi pôa pơchâu cho ôh tá la lâi pơhlêh. Tung lối chât roh pro rơkâu xối mê, pôa pơchâu ki pơkuâ ngăn xiâm, bu ai 3 túa rơkâu xối ki pro a hngêi xiâm dêi pơlê, mê cho Tĭng Ju Kâng a hâi má 7 khế 1 mâ khế, mê ối tối cho Rơkâu xối Ju kâng vâ lo lăm a klâng chiâk. Rơkâu xối rơnó mơdâ pêt tơmeăm-rơkâu ai mêi tro tô ‘ló a hâi má 15 khế 3 mâ khế, ƀă Tĭng rơkâu xối Xếo krúa hlá báu cho a hâi má 15 khế 7 mâ khế, rơkâu ăm xiâm báu ôh tá tro oâ hdrong kâ ‘nhiê, hlá báu drêh ngiât lĕm.

Pakĭng 3 túa rơkâu xối mê, hngêi tơdjuôm dêi pơlê bu lôu péa ƀă rơkâu xối xeăng mâu tơdroăng ki xiâm tê, ga kal kân khât vâ rơkâu xối tơniăn lĕm ăm kuăn pơlê. Hnoăng cheăng ki lôu péa dêi hngêi tơdjuôm mê vâ rơkâu xối hmâ xua khu ki pơkuâ ngăn ƀă kô po hâi hôp, tơpui tơno ƀă kuăn pơlê vâ pơkâ hnoăng cheăng. Tâng ai môi tơdroăng ki lâi mê ‘lo ôh ta lĭng hôp, pơkuâ ngăn, mê khu pơkuâ ngăn mơ’no dêi liăn ngân tơná vâ tơkŭm po. Achê pơla kố, rơkâu xối pâ tơdroăng tơniăn lĕm châ tơkŭm po a Hngêi Lạc Sơn cho a hơnăm 2021, drêng dế ai pơreăng COVID-19 tâ tú hên ó troh a Dak Lak, tâi tâng kuăn pơlê athế tơklâ, kơtăn hơngế dêi pó. Khu pơkuâ ngăn akố hiăng xo dêi chu kriếo tơná vâ rơkâu xối. Pôa pơchâu Bùi Văn Thành ai tối tiah kố: “Pơla ai pơreăng tâ tú hdrối kố nah mê a Lạc Sơn 1 ƀă Lạc Sơn 2 ôh tá ai kơbố ki tro tâ pơreăng COVID-19, ôh tá ai ngế châi tamo. Maluâ ôh tá khoh tối mê cho xua ing tơdroăng ki klâi, la ngin xuân koh hâk mơnê khu xeăng hiăng tŏng gum ăm kuăn pơlê ngin”.

Mâu hngêi tơdjuôm ki hiăng châ mơjiâng ton hơnăm

Mơngế Mường dế nôkố vâi rêh ối hên a pơlê cheăm a kơpong Tây Nguyên, tơkŭm kơdrâm má môi cho a cheăm Ia Lâu, tơring Čư̆ Prông, kong pơlê Gia Lai; cheăm Bờ Y, tơring Ngọc Hồi, kong pơlê Kon Tum ƀă hên mâu tíu ki ê. Laga, cheăm Hoà Thắng, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak cho tíu ki kuăn pơlê xĕn ối ahdrối má môi ƀă xuân cho môi tíu ki kố tê a mâu kong pơlê peăng Hdroh ai pơlê dêi hdroâng Mường châ mơjiâng pro hngêi tơdjuôm.

Tiô mâu vâi krâ akố tối ăm ‘nâi, pơlê pơla hdroâng Mường a cheăm Hoà Thắng pơrá cho kuăn pơlê lo ing kong pơlê Hoà Bình. Mâu rơpŏng hngêi châ dêi pơlê xiâm ki ahdrối nah cho a hơnăm 1952. Klêi kơ’nâi 2 hơnăm rêh ối pơtân a Hà Nội, vâi djâ dêi pó châ ing mê troh rêh ối a kơpong peăng Hdroh. Troh a hơnăm 1955, mâu rơpŏng ki apoăng hiăng troh a Buôn Ma Thuột. Tung mâu vâi krâ ki mơjiâng kơtâu, mơjiâng pơlê mê, ối ai 2 ngế pôa hdroâng kơjôi Bùi, 3 ngế jâ pôa cho kơjôi Quách, 1 ngế pôa kơjôi Cao. Ing mê, pơ’leăng mơngế Mường Hoà Bình ki iâ vâi rêh ối tung kong, tâ tá Buôn Ma Thuột, ƀă ing mê, khoh dó inâi kơtâu cho “Kơtâo Hoà Bình”. Klêi kơ’nâi hâi châ tơleăng lĕm hơnăm 1975, mê nếo chiâng cheăm Hoà Thắng nốkố.

Troh a hơnăm 1959, vâ koh tơbâ jâ pôa, pơtối rak vế khôi túa lĕm tro, kuăn pơlê a kơtâo Hoà Bình mơjiâng môi toăng hngêi tơbâ ki apoăng, xo inâi pơlê ton vâ pro hngêi tơbâ kố, cho inâi Lạc Sơn. Sap ing hâi ki mê, mơngế Mường a Hoà Bình ngăn kơtâo Hoà Bình cho môi pơlê ki nếo ƀă tơkŭm tơ’nôm kuăn pơlê, hơnăm kơ’nâi hên tâ hơnăm hdrối. Ƀă xuân sap ing hâi ki mê, kuăn pơlê akố mơjiâng pro 6 toăng hngêi tơbâ tung kơtâo, mê cho Đình Thịnh Lang 1, Đình Thịnh Lang 2, Đình Lạc Sơn 2, Mường Pi, Cao Phong, Thạch Yến ƀă hên mâu hngêi xối tơbâ ki ê.

Tung mâu hngêi tơbâ ki mê, hngêi Mường Pi cho hngêi ki ngăn môi tiah ai tơdroăng sĭng khéa, ai mâu xiâm loăng trâi ki kah kân, tơkâng hlá hding tâi tâng tá plông pá ngiâ hngêi; Đình Cao Phong ngăn ga cho um méa chal krâ nah ƀă xuân lĕm krip ai hên mâu loăng sứ ki hiăng kân, tâ tá ai kơnâng, mâu hdrê loăng, reăng ki mơnâ mâ ngăn châ tôh têa, rak ngăn krâu khât; klêi mê, xuân tối troh hngêi tơbâ Lạc Sơn, cho tíu ki hmâ tơkŭm po mâu tơdroăng leh, rơkâu xối ki krip kal khât dêi pơlê pơla hdroâng Mường akố, a tíu kố hiăng ai môi pá pêng pŭn pơ’leăng mâ mơngế ki ối  tung cheăm Hoà Thắng; pro cheăm Hoà Thắng chiâng môi kơpong ki rak vế, mơđah tơbleăng khôi túa roh vâi krâ nah dêi hdroâng Mường, cho tro tiô vêa vong, tuá tơlá, rak vế hên tơmeăm khoăng, tơdroăng tĭng tiô chal krâ nah ki ai tơdroăng krih tơviah.

Tiô mâu ngế ki hriăn plĕng ‘na túa lĕm tro dêi kong pơlê Hoà Bình, ôh ta ai tíu ki lâi tung môi to cheăm ai hên hngêi tơbâ tiah a cheăm Hoà Thắng. Mâu hngêi xối tơbâ mê ôh ta xê to bro rơneăm hên um méa môi tiah hngêi xối tơbâ dêi mơngế Xuăn, laga, mâu hngêi xối tơbâ mê ga kân krip, krá kâk luâ tâ mâu hngêi xối tơbâ a pơlê xiâm Hoà Bình peăng Kơnhŏng. Rêm toăng hngêi xối tơbâ mê cho vâ mơhno tơbleăng ăm môi kơpong dêi hdroâng Mường, ƀă hiâm tuăn loi tĭng, mơjo pâ vêh dêi pơlê xiâm nôu, pơlê xiâm pâ a pơlê ton nah.

Ngế chêh pro hlá mơ-eá, inâi cho Lê Quốc Khánh, cheăng tung Hô̆i văn hok Ngê̆ thuât kong pơlê Hoà Bình tối ăm ‘nâi, tung hneăng ki tí tăng hlê plĕng ‘na ki păng ‘nâng vâ khoh chiâng chêh bro tung hlá mơ-eá ‘na hriăn ‘nâi xiâm kối mâu tơdroăng mê, “Mơngế Mường Hoà Bình a tơnêi Tây Nguyên” dêi mâu văn ngê̆ sih cheăng tung Hô̆i Văn hok Ngê̆ thuât kong pơlê Hoà Bình, hên ngế văn ngê̆ sih chiâng hil, chiâng tơviah xua xiâm kối  khôi túa lĕm tro dêi Mường dế châ rak vế hên a mâu hngêi xối tơbâ mê, tung plâi nuih dêi mâu ngế kuăn pơlê Mường a Hoà Thắng. Akố, ai mâu ngế kơ’nâi 60 hơnăm hơngế dêi ing pơlê xiâm xuân ối chôu vế mâu inâi pơlê xiâm tơná; chôu vế mâu ngế ki rơkê kơnía dêi hdroâng Mường, mâu pơlê Mường ki kân lơ kŭn, hên lơ iâ a pơlê xiâm tơná nah.

Ing pơlê ki kơtăn hơngế dêi pơlê xiâm Mường nah kố, mâu ngế ki hriăn plĕng hiăng châ hlo lối hrĭng inâi ton roh nah dêi mâu pơlê hdroâng  Mường, ối tung i nâi tơring Tân Lạc, Lạc Sơn, Kom Bôi, Cao Phong, Lương Sơn, Lạc Thuỷ, Yên Thuỷ, Đà Bắc ƀă pơlê kong kơdrâm Hoà Bình. Hên inâi pơlê pro mâu ngế ki hriăn plĕng xuân tá hâi teăm ‘nâi ‘na inâi ki mê.

Ing mâu hngêi xối tơbâ mê, mâu tĭng, tơdroăng mơdĭng tiô chal vâi krâ roh nah hiăng châ rak vế tro tiô chal nah păng ‘nâng, châ pơtối rak vế 200 hơnăm kố, pôa Lê Quốc Khánh ai phoih ƀriê mơnhên tơdroăng ki châ pơtối rak vế khôi túa, vêa vong dêi mơngế ki hơngế ing pơlê xiâm, trối tơdroăng rak vế tơmeăm khoăng, tơdroăng vâi krâ nah ối luâ tâ a pơlê xiâm tơná a peăng Kơnhŏng. Pôa Lê Quốc Khánh tối ăm ngin ‘nâi: “Drêng châ ngăn, châ hlo po mơdĭng ƀă mâu tơdroăng ki mơhno túa lĕm tro, tơdroăng loi tĭng dêi mâu hngêi xối tơbâ dêi hdroâng Mường akố xuân ối châ ‘nâi nhên ki xiâm rêi dêi túa tơlá mơngế Mường ôh ta tro túa lĕm tro chal nếo mot hên, tro tiô tơdroăng ki “Prôk hơngế vâ pơtối rak vế ki achê, ki xiâm rêi păng ‘nâng”.

Ing kơtâo Hoà Bình troh a cheăm Hoà Thắng

Klêi kơ’nâi 70 hơnăm, cho hâi ki hdroâng mơngế Mường pơxiâm troh ối a kơpong tơnêi ki nếo kố, mơjiâng kơtâo Hoà Bình ƀă 50 hơnăm klêi kơ’nâi tơnêi têa châ tơleăng lĕm, maluâ châ tơleăng lĕm pơlê kong krâm Buôn Ma Thuột, a cheăm Hoà Thắng hiăng ai 1.200 rơpŏng, lối 5.000 ngế kuăn pơlê Mường, lo ing inâi pơlê Mường xiâm nah cho a kong pơlê Hoà Bình (peăng Kơnhŏng), môi tiah Bi-Vang-Thảng-Động. Kơtâo Hoà Bình xuân hiăng chiâng cheăm Hoà Thắng, môi tung mâu tíu ki mơdâ pêt kơphế, mâu báu, hdrê loăng plâi ki ton hơnăm má môi a tơnêi têa Việt Nam.

Klêi kơ’nâi leh Ju kâng apoăng rơnó cho hâi má 7 khế 1 riân tiô mâ khế, drêng reăng kơphế hiăng tơpo rơbông thêa tung lâp lu kơdrum, chiâk deăng, mê tâi tâng mâu kơtâo, thôn pơlê xuân tâng to idrâp kơmăi chiâ po tơnêi, hbrâ vâ pro klôh mơdâ pêt hdrê loăng kơphế, ƀă mâu hdrê loăng plâi ton hơnăm.

Kơtâo Hoà Bình nah, cheăm Hoà Thắng nôkố hiăng chiâng môi tung mâu tíu xiâm ki mơjiâng hdrê kơphế ƀă mâu hdrê báu, alâi, plâi, pôm, kơchâi, reăng dêi tơnêi têa Việt Nam pin.

Tây Nguyên rế hía rế ai hên rơnó ki châ krí xo dêi tơmeăm ki hên, Hoà Thắng thăm rế châ xo dêi hên mâu plâi pôm. Kơphế, sầu riêng, tiu xuân châ hên, dâi lĕm, kuăn pơlê Hoà Thắng rế hía rế kro mơdŏng kân rĕng ‘nâng. Troh tơpui tơno a môi kơdrum mơdâ hdrê ki kân a hngêi xối tơbâ Cao Phong, thôn 3, cheăm Hoà Thắng, nâ Lưu Thị Dân tối ăm ‘nâi, mâu kăn rơpŏng hngêi ki mơdâ pêt hdrê akố xuân cho mâu hdroâng kuăn ngo Mường, ƀă hiăng châ mơjiâng pro hngêi trăng ki hên tal, hên râ, kơtăn ôh tá hơngế ing hngêi xối tơbâ, xuân cho kăn pơkuâ ngăn kơdrum chiâk deăng ki kân rơdâ akố.

Kơtâo Hoà Bình nah- nôkố cho cheăm Hoà Thắng, ing môi kơpong ki ối pakĭng pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột ki rơhĭng tơhối, tung kong rơvâng nah, nôkố hiăng chiâng tíu xiâm tê mơdró, pêi chiâk deăng chal nếo, cho tíu ki tơdjêp tơrŭm pơla Troăng kân Võ Nguyên Giáp, tơraih tơƀai Ƀuôn Ma Thuột ƀă troăng kân Khánh Hoà-Buôn Ma Thuột.

Prôk chêng drô troăng ki kŭn mot troh a tơbăng klâng, tíu ki tơbo ‘nêk vâ po mơjiâng chiâng chiâk deăng, klâng têa ki apoăng, kơtăn kố hiăng châ 70 hơnăm hdrối nah, tơdjêp pơla troăng kân Võ Nguyên Giáp ƀă Kơtâo Hoà Bình hơnăm ki mê nah, a ‘ngêi kô tâng idrâp chuât dêi tơƀai, tung hngêi xối tơbâ Mường Pi tâng ai rơkong rơkâu xối Mường trối kơneăng troh a rơvâ plêng. Pakĭng báu drê xông droh drêh lĕm i ngiât, mâu troăng reăng Huỳnh Liên trĭng lĕm tơ-eăng, Kơtâo Hoà Bình cho rế krip tơdrŏm, xuân ối rak vế dêi tơdroăng chal vâi krâ nah, rế mơhno tơdroăng ki tơ-eăng tơdah a rơnó hơngui xuân mơhno tối tơdroăng ki khéa iâ há.

Tíu ki kuăn pơlê hdroâng Mường hiăng tăng tơnêi, rêh ối kơtăn kố hiăng châ 70 hơnăm păng ‘nâng cho kơpong tơnêi ki lĕm tơniăn, hơniâp ro. Ôh tá xê bu ai to loăng kơphế, sầu riêng ki pro kro mơdrŏng, mê mơhúa pơlê xiâm xuân ối châ rak vế, ối châ chôu ‘măn krá tơniăn a kơpong kố. Mâu tơdroăng, tơmeăm khoăng ki kơnía tiô khôi hmâ vâi krâ nah hdroâng Mường hiăng mơdâ pêt, mơjiâng chôu ăm tíu kố xuân ối drêh ngiât, kơbâng lĕm, tơdjêp pơla to lâi hrĭng hơnăm, tíu ki tơrŭm, tơdjêp peăng Kơnhŏng ƀă peăng Hdroh tơnêi têa.