Klêi kơ’nâi prếo vêh ing hneăng lăm mơđah a kong têa Australia, ngoh Rơ Châm Tih, ối a pơlê Jut 1, cheăm Ia Dêr, tơring Ia Grai vêh pêi dêi nếo rêm chôu phut, tâ tá to mâu klŏng phêa, kơlá, vâ mơjiâng pro mâu prôa. Ing kơpeăng kŏng ki rơkê dêi tơná, mâu tơmeăm ki ôh tá ai rơkong tơpui, ôh tá ai tuăn tơmâng mê hiăng chiâng mâu tơmeăm ki xah hêi, môi tiah klŏng put, không, kơni, têng nêng ƀă hên mâu prôa ki ê. Plâ lối 30 hơnăm hiăng hmâ ƀă chêng koăng ƀă mâu túa prôa kuăn ngo, pôa Rơ Châm Tih ôh tá xê to mơngế ki châ dó inâi ngê̆ nhân, mê ối cho “mơngế ki tí tăng pơtroh tơbleăng túa lĕm tro”, djâ mâu idrâp chuât dêi kong kế, ngo ngối troh hên a mâu kong têa môi tiah Ăng-glê, Mih, Hàn Quốc Phần Lan, Lếo, Kul ƀă hên mâu kong tếa ê. Rế prôk hên, pôa thăm rế ‘nâi nhên mâu prôa, rơvŏng, chêng koăng dêi Jarai tơná rế ro tơniâ ƀă kơnía ‘nâng:

“Mâu prôa, chêng koăng, têng nêng pin ga phá krê xêh, vâi ôh tá ai, Ing klŏng phêa, klŏng kơlá pin tơmiât, mơjiâng pro, tuăn tơná pin tơmâng dêi, tiô jâ pôa pin hiăng hnê chôu ‘măn ăm, ing kơpeăng kŏng tơná pin pro dêi, pêi ƀă kŏng tê, ôh tá xúa kơmăi ta troh a tơdroăng tŏn, tôu, rêi, hlŭm ga xuân phá tơ-ê, mâu tơdroăng rơngê ting ting pin tiah lâi pin hơdruê, rơngê ting ting tiah mê”.

Xua ing tơdroăng hnê ‘măn dêi mơngế ki hên hơnăm, mâu rơxông nếo êi mơngế Jarai hâi kố dế ối tung tơdroăng ki mơjo pâ ƀă khôi túa lĕm tro dêi hdroâng kuăn ngo. Siu Ting Ning 15 hơnăm, ối a pơlê Jut 1, cheăm Ia Dêr, tơring Ia Grai, nôu pâ o hiăng dó inâi ăm dêi kuăn tiô môi to prôa dêi hdroâng kuăn ngo, mê cho Ting Ning. Sap ing ối tơxĭn nah ga hiăng mâ tiô bối dêi pâ lăm ngăn, lăm xah hêi a mâu roh po mơdĭng dêi pó, tơdroăng tôu chêng koăng a Kuât tung mâu roh ki kal dêi pơlê tung mâu roh po mơdĭng dêi pơlê. Ting Ning ga hiăng mot tung hiâm mơno vâi krâ-nhŏng o pơlê pơla. Ing mê, o hiăng tơmiât, hiăng khên mơjiâng khu chêng hơnăm ối nếo, mơđah ăm tơmối ngăn a mâu hngêi ăm tơmối kâ koi, ối pơtê a pơlê kong kơdrâm Pleiku ƀă mâu hâi leh mơdĭng, mâu tơdroăng ki lăm mơđah a mâu kong pơlê ki ê. Ối ulâi, Ting Ning xuân athế châ mơđah, tơbleăng mơhno dêi ‘na túa lĕm tro hdroâng kuăn ngo tơná-ing idrâp chêng koăng troh a tơdroăng hơ’muăn tối ‘na mâu prôa, rơvŏng hlŭm:

“Khu tŏn chêng koăng dêi o kot mâ ing hơnăm 2008 troh a hơnăm 2011. Kuăn kơdrâi ai 7 ngế, kuăn kơnốu ai 5 ngế. Khu kố hmâ lăm mơđah achê má môi a Plông kân Đại Đoàn kết (Pleiku), klêi mê lăm mơđah a tơring; ki vâ hơngế má môi cho Quảng Ngãi, Quảng Trị. Pin rêi, mơđah mâu prôa, rơvŏng dêi kuăn ngo tơná ƀă hnê ăm vâi túa rêi, tôu. Á tâ hơniâp ro ó khât ƀă hâk tơngăm ‘na khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Á pói rơhêng vâ tiô khôi túa ki mê, mê ối châ pơtối rak vế troh a la ngiâ”.

Rak vế ƀă pơtối khôi túa lĕm tro xuân cho hnoăng cheăng xiâm dêi hên tơring, cheăm tung kong pơlê Gia Lai, tung mê, tơring tíu tơkăng kong Ia Grai cho môi tíu ki eăng bâ. Jâ Lê Thị Phương Loan, Kăn hnê ngăn Tíu xiâm Tuá lĕm tro-Tối pơtâng tơdroăng nếo tơring Ia Grai tối ăm ‘nâi, tơring, cheăm ai pơkâ ‘na tơdroăng ki xiâm vâ xing xoăng liăn ngân ‘na mâu tơdroăng cheăng troh a cheăm vâ vêh mơnhông túa lĕm tro tiô khôi hmâ, mơjiâng pro mâu túa cheăng, môi tiah mơjiâng pro kuât, kleăng kơneăng têa, tơkŭm po mâu leh mơdĭng râ tơring rêm hơnăm. Kơnôm tiah mê, hên túa cheăng pêi pro dêi pơlê pơla hiăng châ vêh mơnhông, Ia Grai xuân cho môi tíu ki troh vâ ôm hyô túa lĕm tro ki lĕm ro a kơpong tíu tơkăng kong dêi kong pơlê Gia Lai.

“Krê a tơring Ia Grai, ing hơnăm 2000 nah hiăng ai tơdroăng pơkâ ‘na rak vế, pơtối mơdêk ki kơnía ‘na túa lĕm tro tơdjêp ƀă tơdroăng mơnhông ôm hyô. Tro tiah jâ nôa pin hiăng hmâ hnê pơchân, ai pêi ‘nôi mê nếo chiâng châ ai kế tơmeăm, tơring hiăng ‘no liăn ngân gum ăm mâu cheăm, thăm nếo troh mâu pơlê vâ tơkŭm po mâu leh mơdĭng, mâu tơdroăng po mơdĭng râ tơring, môi tiah leh tơ’noăng vo plong loăng, tơdroăng mơđah tŏn chêng koăng cho tơdroăng ki mơhno túa lĕm tro hên tơmối ‘nâi troh. Ƀă kuăn pơlê, vâi hlo mê tơná châ tŏng gum xua vâi hiăng kơdo mơ-eăm hên tâ ‘na tơdroăng rak vế khôi túa, vêa vong lĕm tro mê”.

Vâ rak vế ƀă pơtối mơdêk ‘na tơdroăng tôu chêng tôu koăng Tây Nguyên tung lâp kong pơlê. Vi ƀan hnê ngăn kong pơlê Gia Lai dế pơkâ pêi pro mâu troăng hơlâ tơdrêng môi tiah hnê tôu chêng koăng tung hngêi trung, mâu tơmeăm khoăng túa lĕm tro kal athế pơhlêh cheăng kơxô̆, tŏng gum mâu kuăn pơlê, vâi krâ-nhŏng o ki rơkê, vêh mơnhông khôi túa, vêa vong, leh mơdĭng dêi vâi krâ-nhŏng o roh ton nah ƀă hên hĕng mâu tơdroăng ki ê. Rêm hơnăm, kong pơlê tơkŭm po mâu tơdroăng ki kân môi tiah Măng tĭng tuá lĕm tro-ôm hyô, Hâi leh tơbleăng túa lĕm tro mâu hdroâng kuăn ngo, Tơdroăng tôu chêng koăng lâp kong pơlê ƀă hên hĕng mâu tơdroăng ki ê. Tâi tâng mâu tơdroăng mê pơrá hiăng châ khu ngăn ‘na túa lĕm tro, khu ngăn ‘na leh tơbleăng khôi hmâ pro pơkuâ xiâm, vâ vêh mơnhông pro, pơ-ô pơ-eăng. Pôa Nguyễn Quang Tuệ-Kăn ngăn Ƀơrô ‘na Tuá lĕm tro, Khu ngăn ‘na Tuá lĕm tro-Tơ’noăng ivá ƀă Ôm hyô kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi:

“Kong pơlê Gia Lai pơkâ thế tâi tâng mâu pơlê pơla hdroâng kuăn ngo tung lâp kong pơlê Gia Lai pơrá mơhno tối ‘na khôi túa, vêa vong dêi tơná ga kơnía ki vâi krâ-nhŏng o dế rak vế to lâi hrĭng hơnăm hdrối mê hía nah, mơđah tơbleăng ăm mâu tơmối ƀă mâu ngế ki rơhêng vâ ‘nâi plĕng ‘na khôi túa, vêa vong dêi kuăn ngo; thăm mơdêk gum ăm kuăn pơlê thăm hâk phiu, hâk mơnâ, vâ vâi rêh ối a pơlê dêi tơná pơtối rak vế khôi túa, vêa vong ki pâ pôa, ngoh nah hiăng hnê ‘măn ăm sap ing ton nah”.

Rơnó Hơngui, rơnó leh kâ plâ hơnăm ôu plâ rơnó ing to lâi rơpâu rơxông dêi hdroâng kuăn ngo Jarai rơtế ƀă mâu hdroâng kuăn ngo ki ê a Tây Nguyên, nôkố xuân ối pơtối rak vế tơdroăng tôu chêng koăng ƀă rêi têng nêng, klŏng put ki rơ-eăng ro. Idrâp chuât dêi rơxông vâi krâ nah xuân cho idrâp tuăn i hiâm dêi pơlê pơla dế krá tơniăn pơtối rak vế. Ƀă amê, đi đo mơhno tơbleăng um méa dêi mâu ngế ki hmâ lăm mơđah, mơhno, tơbleăng a hên tíu kố tíu mê, rêm hâi dế pơtối têk bâ on eăng trâ ‘na túa lĕm tro, pơtối tơdjêp khôi túa, vêa vong chal krâ nah ƀă chal nếo nôkố, ƀă tơkoh a la ngiâ ah nếo.