Tiô {aoh hiêm pơlê pơla Việt Nam, tâng hơnăm 2012 tung lâp tơnêi têa ai vâ chê 59% ngế veăng rôe [aoh hiêm khăm pơlât mê troh hơnăm 2018 kơxo# [aoh hiêm khăm pơlât tâk hên vâ chê 88% kơxo# pơ’leăng mâ mơngế luâ tơdroăng pơkâ. Riân troh nôkố, hiăng ai 89% ngế kuăn pơlê veăng rôe [aoh hiêm khăm pơlât.

Pak^ng veăng kum ing hngêi rak liăn xiâm tơnêi têa, ai mâu kong pơlê, pơlê kong kơdrâm, pơlê kong kân hiăng xo liăn ngân kong pơlê vâ tơ’nôm, mơdêk kơlo nâp [aoh hiêm khăm pơlât ăm mâu khu, mâu ngế, môi tiah kơjo kum 30% ăm mâu hok tro sinh viên, kơjo kum tơdế ăm mâu rơpo\ng kuăn pơlê ki pêi chiâk – rak ngăn kong - ki păn ká ai kơlo rêh ối dêi mâu rơpo\ng kơtiê krâ kơvâ.

Pôa Phạm Lương Sơn, Kăn pho\ pơkuâ [ao hiêm pơlê pơla Việt Nam tối, mâu ki rôe [aoh hiêm khăm pơlât tâk hên môi pâ xua luât [ao hiêm khăm pơlât tơmâng hên troh hnoăng ki pơxúa dêi mơngế rôe [aoh hiêm khăm pơlât. Pak^ng mê, liăn ngân Tơnêi têa ối veăng kum ki hên a mâu ngế dế tro hơnăm pêi cheăng tung kơpong ki (ai tơru\m pêi cheăng) [ă pêi cheăng trâm pá hên:

‘’Tơdroăng kal vâ rak vế ivá dêi kuăn pơlê gá hên [ă tơxâng ‘nâng, malối tung pơla pin dế mơjiâng, mơnhông mơdêk tiô troăng hơlâ cheăng kâ tê mơdró, yă pơkeăng [ă khăm pơlât xuân dế châ ‘mâi rơnêu tiô troăng hơlâ ki tơtro tu\m. Tâng kuăn pơlê ôh tá mơhúa tro châi tamo kô tơ’lêi trâm mâu kơtro ki pơxá ‘’kơtro kơtiê’’ tung khăm pơlât. Ki khât gá vâ chê 27 hơnăm pêi cheăng ‘na [aoh hiêm khăm pơlât mê tơdroăng veăng rôe [aoh hiêm khăm pơlât kum ăm kuăn pơlê, thăm nếo ai ngế ki ‘nâ tối, gá môi tiah ‘’plong chhá’’ ki to\ng kum vâ kuăn pơlê hluăn ing kơtro kơtiê tung khăm pơlât mê’’.

La troh nốkô xuân ối ai môi tơdroăng ki kân cho pêi cheăng kơpong ki oh tá dâi, ai vâ chê 13% pơ’leăng mâ mơngế ki hâi veăng rôe [aoh hiêm khăm pơlât. Tung mê, ki hên cho mâu ngế rôe dế rêh ối a kơpong tung thôn, mơngế ki tê iâ, pêi cheăng tơniăn, kum rơpo\ng hngêi a mâu kơpong pơlê kơpho#.

Pak^ng mê, liăn rôe [oah hiêm khăm pơlât ngăn a hên liăn ngân tơnêi têa. (Nôkố liăn ngân tơnêi têa dế nâp [ă veăng kum ăm lối 60% kơxo# mơngế ki veăng [aoh hiêm mê kơxo# mơngế ki rôe  [aoh hiêm khăm pơlât bú iâ tê). Hên rơpo\ng kơtiê vâ chê kơtiê, drêng hluăn ing kơtiê, ôh tá xê tung khu to\ng kum Tơnêi têa nếo mê vâi xuân ôh tá châ veăng rôe [oah hiêm khăm pơlât.

Kố cho pơloăng mơnúa kân [ă tơdroăng rak tơniăn ton ta ah dêi kơxo# liăn tung pêi pêi tiô troăng hơlâ [aoh hiêm khăm pơlât.

Pôa Phạm Lương Sơn ăm ‘nâi tơ’nôm:

‘’Ki kơnôm tơngah, tơkôm to a tơnêi têa dêi mâu ngế ki ‘nâ xuân u ối. Xua mê, pin thế tối tơbleăng, mơdêk tâ nếo ki achê [ă tơdroăng khăm pơlât mê tơdroăng mơjiâng môi luât pơkâ, môi tơdroăng vâ mơdêk tâ nếo ing kuăn pơlê drêng veăng rôe [aoh hiêm khăm pơlât.  Ngin xuân dế pâ Chin phuh, [ă Kuo#k ho#i, pin tối mâu tơdroăng ôh tá kơtăng luâ râ vâ kơdroh tơdroăng ki kuăn pơlê veăng rôe [aoh hiêm la pak^ng mê gá xuân thế cho troăng hơlâ vâ pin kơdroh tơdroăng ah vêh ro\ng, bú to mâu ngế ki pá kâi hro, mâu ngế châi tamo tê veăng rôe [aoh hiêm khăm pơlât’’.

Vâ ai lối 90% kơxo# kuăn pơlê veăng rôe [aoh hiêm khăm pơlât troh hơnăm 2020 tiô hnê mơhno dêi Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh, pôa Bùi Sỹ Lợi, Kăn pho\ pơkuâ Vi [an mâu tơdroăng ‘na pơlê pơla dêi Kuo#k ho#i tối tiah kố, kơvâ [aoh hiêm khăm pơlât thế mơdêk hnoăng cheăng hnê tối, mơhnhôk rêm ngế kuăn pơlê veăng tung pơkâ kô; mơdêk ki tơtro dêi [ao hiêm hlối tơru\m [ă mâu troăng hơlâ nhên tơtro [ă tơrêm khu ngế.

Pak^ng mê, thế mơdêk ki tơ-[rê tung khăm pơlât [aoh hiêm, rak pro tơniăn hnoăng ki pơxúa [ă ai tiô púi vâ khăm pơlât dêi kuăn pơlê, mơ-eăm kơdroh liăn ‘no hrê ‘na pơkeăng pơlât tơdrêng ing kơtong liăn dêi rơpo\ng hngêi ối bú iâ 40%  a hơnăm 2010. Tiô pôa Bùi Sỹ Lợi, kăn pho\ pơkuâ Vi [an mâu tơdroăng ‘na rêh ối pơlê pơla dêi Kuo#k ho#i tối, môi tung mâu troăng hơlâ pêi ki tơ-[rê cho mơdêk ăm tơ-[rê tung khăm pơlât a cheăm:

‘’A tơmiât tiah kố troăng hơlâ pin, tơdroăng pơloăng mơnúa pin pro ti lâi vâ pêi tơ-[rê ăm a râ cheăm. Tơdroăng kố pro pơxúa ăm tuăn loi dêi kuăn pơlê [ă [aoh hiêm ki troăng hơlâ pin pêi pro thế môi tiah mê. Kuăn pơlê a cheăm ki hên. Xua mê, pin thế tơmâng khât troh khăm pơlât râ tơring, râ cheăm, rôe hên [aoh hiêm khăm pơlât a hngêi pơkeăng cheăm’’.

Vâ pêi pro tiô pơkâ rôe [aoh hiêm khăm pơlât kuăn pơlê, pôa Ngô Đông Hải, Kăn pho\ ngăn ‘na cheăng kâ xiâm tơnêi têa tối thế mâu khu xiâm, kơvâ cheăng ki tơdjâk troh, mâu kong pơlê tơku\m hnê mơhno kơtăng tung rôe [aoh hiêm, tơbleăng ăm tâi tâng kuăn pơlê rôe [aoh hiêm khăm pơlât. {ă mâu tơdroăng ki ối pá, tơvâ tơvân, tung la ngiâ, mâu cheăm tơring [ă kơvâ [aoh hiêm kal pơtối pêi tơkâ luâ tơdroăng pá vâ pê klêi 2 tơdroăng pơkâ [aoh hiêm pơlê pơla, [aoh hiêm khăm pơlât.

‘’{ă kơvâ cheăng ‘na [aoh hiêm pơlê pơla Việt Nam cho kơ koan ki tơdjâk tối tơbleăng troăng hơlâ pơkâ ‘mâi hơ’lêh mơnhông ki tơ-[rê tơdroăng cheăng, rôe mâu tơmeăm kih thuât ki dâi le\m, hlối hơ’leh tơdroăng cheăng ngăn mâu ki pơlât pro ti lâi vâ tơdroăng pơkâ châ re\ng troh má môi, teăm tơdrêng, tơ’lêi má môi ăm mâu ngế ki châ xúa cho tơdroăng ki kal khât. Kố xuân cho tơdroăng ki kal veăng kum tơ’mot mơdêk kơxo# mơngế veăng khăm pơlât [ă [aoh hiêm tung la ngiâ’’.

Tiô tơdroăng pơkâ xúa [aoh hiêm khăm pơlât tâi tâng kuăn pơlê, troh hơnăm 2020 tiô tối hdrối kô ai lối 90% pơ’leăng mâ mơngế veăng rôe [aoh hiêm khăm pơlât. Vâ rế hên ngế rôe [aoh hiêm khăm pơlât [ă vâ pêi pro ki mơdêk tơniăn, Kuo#k ho#i [ă Chin phuh kal thế ‘mâi rơnêu mâu pơkâ ki ối tơvâ tơvân tung pêi pro luât pơkâ ‘na [aoh hiêm khăm pơlât. Malối, thế ai luât pơkâ tơ-[rê ‘no liăn khăm pơlât mâu hngêi pơkeăng cheăm, luât pơkâ lăm pơlât a râ kơpêng, kơxo# liăn ‘no khăm pơlât [ă mâu ngế ki veăng rôe tung 5 hơnăm hlối; chêh pro luât [ao hiêm khăm pơlât ai tơ’nôm rah xo mơngế ki veăng, ai tiô tơdroăng púi vâ rế hên dêi kuăn pơlê, tơniăn tơdâng tơ ‘mô, hnoăng cheăng tung veăng ‘no [ă xúa, kơdroh ki hên iâ pơla ki pơxúa.

Kim Thanh - VOV1 chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng