Leh mơhnhôk [a\ tơbleăng ‘na Măng t^ng leh Păn che\m kuăn ngá [a\ têa tôu nôu cho tơdroăng châ Khu pơkuâ ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât [a\ Tíu xiâm rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá kong pơlê Dak Lak tơku\m po tung măng t^ng a khế 8 rêm hơnăm vâ vâi nâ o pơlê pơla thăm hlê ple\ng ‘na ki kal dêi tơdroăng păn rak kuăn ngá [a\ têa tôu nôu.

Leh mơhnhôk hơnăm kố dó inâi ‘’Rơtế dêi pó pêi pro tơdroăng mơhnhôk, to\ng kum [a\ rak vế Păn kuăn che\m kuăn ngá [a\ têa tôu nôu’’ hiăng mơhnhôk hr^ng ngế mâu jâ, mâu nôu, vâi nâ o ki mơ-êa, păn che\m kuăn ngá tung pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột.

Nâ Ngô Thị Loan, ối a troăng Y Wang, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột dế pôu hngăm, mơ-êa kuăn má péa rơtế [ă dêi jâ troh veăng roh a hâi leh. Nâ Loan tối ăm ‘nâi, drêng rơneh kuăn rơmúa kơtăn kố 3 hơnăm, xua rơneh kuăn thế pâ, iâ têa tôu [a\ tá hâi ‘nâi ki kal dêi têa tôu nôu xua mê nâ păn dêi kuăn [a\ têa tôu tơpoăng.

Hâi kố, maluâ dế mơ-êa prôk lăm pá puât, laga nâ hiăng mơ-eăm troh veăng roh leh [a\ pói vâ ‘nâi tơ’nôm ‘na păn kuăn [a\ têa tôu nôu tro tiô tơdroăng. Nâ Loan tối:

‘’Têa tôu nôu ai ivá hbrâ mơdât pơrea\ng hên tâ. Tiô á tơmiât mơngế kơdrâi kơbố xuân vâ păn che\m dêi kuăn [a\ têa tôu nôu, drêng ôh tá ai têa tôu mê nếo păn kuăn [a\ têa tôu, tơpoăng pá kong’’.

Veăng a roh leh, nâ Phạm Thị Dương Lan, ối a troăng Hồ Tùng Mậu, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, tối ăm ‘nâi:

‘’Kố cho roh apoăng á mơ-êa. Á ‘nâi têa tôu nôu cho kế ki le\m má môi ăm tơdroăng xông kân vâi hdrêng. Tiô a tơmiât vâ păn che\m dêi kuăn [a\ têa tôu tung 6 khế, troh khế má 7 á kô pơxiâm ăm kuăn hriâm kâ kế ki ê’’.

Mâu tơdroăng ki xiâm dêi leh mơhnhôk Măng t^ng Lâp plâi tơnêi păn kuăn ngá [a\ têa tôu nôu hơnăm kố, cho: Pơxiâm ăm kuăn re\ng âu tôu dêi nôu tung pơla môi chôu apoăng klêi kơ’nâi mơhum mâ; ôh tá xúa têa tôu, tơpoăng ki vâi mơjiâng pro, lơ kơ’lo chhá ki pro tôu nôu [a\ kơxu lơ tôu nôu ki ôh tá xê khât; vâi hdrêng pá kơdâm 6 khế châ âu tôu nôu chía ton thăm rế iâ tro tâ mâu pơrea\ng ki tâ tú tâng pơchông [a\ vâi hdrêng bu châ âu tôu nôu tung iâ khế lơ ôh tá âu tôu dêi nôu; Rêm dollar Mih mơ’no liăn păn che\m kuăn ngá [a\ têa tôu nôu châ xo vêh dâng 35 dollar Mih ăm tơdroăng cheăng kâ dêi kong têa kố.

A roh leh, pak^ng tơdroăng châ hlê ple\ng hên ‘na păn che\m kuăn [a\ têa tôu ro, mâu ngế ki châ mâu [ok thái pơkeăng mơhum kuăn ngá, pơlât vâi hdrêng châ hnê mơhno, tiâ mơnhên mâu tơdroăng ki rơhêng vâ ‘nâi ple\ng tung dế mơ-êa, pôu hngăm, [ă păn roăng kuăn.

Tối ‘na tơdroăng pơtâng tối, thăm kum ăm pơlê pơla vâ rế hlê ple\ng ‘na tơdroăng păn che\m kuăn ngá [a\ têa tôu nôu a kong pơlê Dak Lak, {ok thái pơkeăng Nguyễn Thị Hoa – Pho\ pơkuâ Tíu xiâm rak ngăn ivá mơhum kuăn ngá kong pơlê Dak Lak, tối ăm ‘nâi:

‘’Tơdroăng pơtâng tối, hnê djâ păn kuăn ngá [a\ têa tôu nôu hiăng châ Khu xiâm pơkuâ ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât po rơdâ sap hơnăm 2006, a kong pơlê Dak Lak pơxiâm po rơdâ sap hơnăm 2008.

Kơnôm ai khu kăn [o# khăm pơlât, mâu ngế ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât kơhnâ pơtâng tối troh a mâu pơlê pơla ‘na ki kal dêi hnoăng păn kuăn ngá [a\ têa tôu nôu [a\ hơnăm 2013, klêi kơ’nâi Khu xiâm pơkuâ ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât pơkâ, ngin hiăng po rơdâ tơdroăng kố troh tâi tâng mâu hngêi pơkeăng tung lâp kong pơlê xua mê nôkố, tơdroăng kố châ hên mâu ngế nôu rơhêng vâ ‘nâi ple\ng’’.

Tiô tơbleăng dêi Vie#n pâk ‘mot trếo le\m tơnêi têa tối, kơxo# mơngế ăm kuăn âu tôu dêi nôu a Việt Nam hiăng kơdroh châ tơdế tung 10 hơnăm hiăng hluâ, bu châ 24,3%, iâ tâ tâng pơchông [a\ lâp plâi tơnêi [a\ iâ má môi a kơpong Đông Nam Á.

Hlo nhên tung 3 ngế vâi hdrêng mê ai môi ngế vâi hdrêng tro hrế, tro kr^n [a\ tung 5 ngế mê ai môi ngế châ lối hiâ ó tâng pơchông [a\ hơnăm. A kong pơlê Dak Lak, hơnăm 2016, kơxo# vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm châ hiâ tâng pơchông [a\ hơnăm nah ai  20,5%, hrế kr^n ai 31,7%, hên má pái tung lâp plâi tơnêi.

Tiô mâu ngế hriăn rơkê ‘na khăm pơlât tối, pêi pro tro tơdroăng păn kuăn ngá [a\ têa tôu nôu [a\ che\m hên trếo piê kơhiâm cho túa ki tơtro vâ kơdroh tơdroăng hrế lơ tro kr^n.

A roh leh, mâu [ok thái pơkeăng hiăng hnê thế mâu jâ nôu, nâ o  kal pêi pro tro mâu tơdroăng xiâm vâ păn che\m kuăn [a\ têa tôu nôu, têa tôu ai hên trếo kâi hbrâ mơdât pơrea\ng; ăm vâi hdrêng âu tung 6 khế apoăng, ăm pơxiâm hriâm kâ kế pá kong sap ing khế má 7 [a\ âu troh 24 khế lơ ton tâ mê nếo.

Jâ nôu, nâ o ki mơ-êa kal lăm troh a hngêi pơkeăng pâk tu\m pơkeăng vaccine hbrâ mơdât châi hrê [a\ mơhum a hngêi pơkeăng.

Nôkố, hên vâi jâ nôu, nâ o  hiăng hlê ple\ng ki kal dêi tơdroăng păn che\m kuăn ăm âu tôu nôu. La ôh tá xê ngế ki lâi xuân hlê môi tiah mê vâ ăm dêi kuăn âu tro tơdroăng.

{ok thái pơkeăng Bùi Thị Tâm, cheăng tung Tíu xiâm răk ngăn pơlât ivá mơhum kuăn ‘ne#ng dêi kong pơlê Dak Lak ‘na tơdroăng păn che\m kuăn ôu têa tôu nôu tro tơdroăng, veăng mơhno tơdroăng ki tơ-[rê, ăm mo le\m châ [ă kum tuăn ngôa vâi ‘ne\ng rơkê.

Êng: Ô [ok thái pơkeăng! Êh tối ăm ‘nâi têa tôu nôu ai pơxúa ki môi tiah lâi [ă vâi ‘ne\ng?

{ok thái pơkeăng Bùi Thị Tâm: Têa tôu nôu cho ki xiâm kế kâ, têa ôu ki kơnâ [ă tơniăn ‘na trếo kơhiâm ăm vâi ‘ne\ng, [ă malối tung têa tôu nôi ai trếo ki ăm tung châ kâi mơdât pơreăng, trếo ki tâi tâng mâu túa têa tôu ai xêh trếo ki le\m kơhiâm, tơpoăng, têa tôu ki pro pá kong ôh tá ai. Xua mê, môi ngế vâi ‘ne\ng châ âu têa tôu nôu hên kô mơdêk ngôa tơ-[rê ki rơkê le\m, vâi ‘ne\ng kô rơkê, malối kô ôh tá lối piê.

Tâng vâi ‘ne\ng ki lâi nôu ăm ôu têa tôu tơpoăng pá kong kô tơ’lêi tro mâu tơdroăng châi troăng klêa môi tiah châi klêa, mơ-êi xôu [ă tơ’lêi lối piê.

Êng: Ô [ok thái pơkeăng! Păn che\m kuăn ‘ne\ng ăm ôu têa tôu nôu ki tiah lâi gá tro khoa hok [ă tơ-[rê?

{ok thái pơkeăng Bùi Thị Tâm: {ă vâi kơdrâi ki dế mơ-êa kal thế kâ trếo kơhriâm tu\m môi tiah kâ hơ’nêh, ká, kơtâ í [ă thế ăm kâ i iâ nếo a pơla chôu peăng kơxo [ă peăng kơxêi.

Mâu jâ nôu ki dế mơ-êa thế kâ tu\m trếo kơhiâm, hnối thế châ pơtê, pôi tá pêi cheăng hngăm mê nếo kâi ví ki lơ ôh tá ai trếo kơhiâm. {ă mâu ngế nôu ki dế ăm kuăn âu xuân thế kâ tu\m 4 túa kế kâ mê cho tơpoăng, trếo đăm, trếo piê [ă mâu kơchâi rơpê, plâi.

{ă mâu vâi ‘ne\ng ki nếo kot mâ, thế ăm âu tơdrêng hlối tôu nôu tung pơla môi chô apoăng klêi kot mâ [ă ăm ôu têa tôu nôu tê tung 6 khế apoăng, pôi tá ăm kâ tơ’nôm mâu kế kâ ki lâi oh xua tung têa tôu nôu hiăng ai tu\m trếo kơhiâm, xuân ôh tá êa ăm vâi ‘ne\ng ôu têa xua tung têa tôu nôu hiăng ai dâng 80% têa.

Thế ăm vâi ‘ne\ng âu ki iâ gá sap 8-12 hdroh tung môi hâi, vâi ‘ne\ng thế âu tá kơmăng, ôh tá pơkâ chôu ki lâi ôh, mê nếo tơniăn bê têa tôu [ă ivá vâ ‘mot tung châ vâi ‘ne\ng.

Tung pơla ăm vâi ‘ne\ng âu têa tôu nôu ki tro tâ troh 24 khế lơ tơ’nôm ton tâ mê nếo rế le\m.

Hên ngế nôu tơmiât tiah kố ăm kuăn âu tôu nôu gá tro, ngế ‘ne\ng châ âu hiăng tro [ă hên ngế nôu oh tá vâ ăm dêi kuăn kâ, gá vâ kâ ki klâi ăm kâ ki mê.

La mâu ngế nôu thế ple\ng tiah kố vâ ai têa tôu hên [ă le\m mâu ngế nôu thế kâ tu\m trếo kơhiâm. Tơkéa vâ tối apoăng gá ai tu\m têa tôu ki nếo mê hôm.

Êng: Tung pơla păn che\m ăm kuăn ôu têa tôu nôu hmâ ai tơvâ tơdroăng klâi, ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Bùi Thị Tâm: Tung pơla păn kuăn [ă têa tôu nôu, hên ngế nôu hmâ trâm mâu tơdroăng tiah kố: má môi xua ôh tá hlê ‘na trếo kơhiâm, má péa kâ tơmeăm lối x^ng ôu tá ai têa, rêm hdrôh kâ kế oh tá ai trếo kơhiâm, lơ pơrah kâ kế mê têa tôu ki lo oh tá hên.

Má péa, xua tơdroăng ki hmâ rêh ối tung rơpo\ng hngêi, kuăn pơlê, vâi ki lơ pơrah kâ luâ tơdroăng, hên ngế ôh tá khên kâ mâu kế kâ ki tung khoa hok ôh tá mơdât, mơtiah: ât kâ ká, ât hui têa kơchâi, ât kâ mâu kơchâi hơpê. Tơdroăng kố chiâng pá vâ kum ăm châ mơjiâng têa tôu.

Ai mâu ngế nôu ki ‘nâ têa tôu ôh tá xâng, ôh tá lo, têa tôu iâ. Ki xiâm apoăng xua ngế nôu ki mê oh tá vâ âm dêi kuăn âu lơ ăm âu tơ’nôm kế pá kong, tơkéa vâ tối, rế ăm ôu dêi têa tôu nôu [ă hnối ăm ôu têa tôu ro pá kong, tâng ngế ‘ne\ng hiăng tro âu têa tôu ro gá ôh tá vâ âu xếo têa tôu nôu, tiah mê têa tôu ngế nôu kô oh tá kâi lo.

Mê mâu ngế nôu hơnăm ối nếo tâng lơ oh tá lo têa tôu kal thăm thế ăm dêi kuăn ôu i hên tâ dêi têa tôu nôu, tiah mê tôu nôu nếo xâng, gá nếo chiâng lo têa tôu.

Mơnê kơ [ok thái pơkeăng!

Gương prếi A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng