Môi tiah hiăng tối, tung pơla hdrối kố nah, hiăng hlo hên ngế nếo tâ tú pơreăng COVID-19, hiăng hlo ai mâu ngế hlâ. Mâu kong pơlê môi tiah Pơlê kong kân Đà Nẵng, Hội An, {uôn Ma Thuột [ă mâu tíu ki ê hiăng klâ krê pơlê pơla.

Drêng ai pơreăng tâ tú, Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh hiăng po hên hneăng hôp hnê mơhno mơdât pơreăng [ă tơdroăng pêi thâ re\ng, kơtăng, tơku\m ivá vâ mơdât pơreăng tâ tú a mâu tíu tâ pơreăng. Rôh pơreăng tâ tú ki má péa kố rơ-iô ó tâ mê troăng hơlâ pơkâ dêi Chin phuh cho pơtối tơbleăng hbrâ ‘’mơdât pơreăng môi tiah tơplâ xâ’’. Rêm rơpo\ng hngêi, thôn pơlê cho môi tíu ki mơdât pơreăng. Rêm ngế kuăn pơlê cho môi ngế lêng ki dế tơplâ [ă pơreăng. Ing mê, mâu ngế ki kal hiăng châ mơhnhôk, mơdêk mâu khu ki rơkê veăng kum Đà Nẵng, Quảng Nam plâ mơdât pơreăng:

‘’Tung rôh apoăng dêi khế 8 kố ai tơdroăng pơkâ pêi pro kơtăng mơhé pơreăng ối tâ tú lơ ôh, á pơkâ thế rêm râ, kơvâ cheăng tơku\m ivá plâ mơdât pơreăng. Mâu khu xiâm, kơvâ cheăng, kong pơlê tơring cheăm pôi tá tơngôu, thế đi đo hbrâ rơnáu mơdât pơreăng; pôi tá ăm pơreăng vêh tâ tú tung lâp lu.  Xua mê thế tơku\m ivá veăng tơplâ mơdât a mâu tíu pơreăng tâ tú, malối a Đà Nẵng, cho ki xiâm.

Tung pơla pơreăng vêh tâ tú nếo, Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa ai pơtroh kơthô ăm mâu Khu xiâm ngăn cheăng kâ rêh ối pơlê pơla, thế mâu khu xiâm pơkâ nhên khât tơdroăng pêi pro, tối tơbleăng dêi Chin phuh pơtroh ăm Khu xiâm kal kí, Vi [an pơkuâ cheăng Kuo#k ho#i mâu troăng hơlâ pơkâ ki nếo vâ pơkâ nhên tâ sap nôkố ta troh mơ’nui hơnăm [ă hơnăm 2021. Tung mê, tơdroăng Khu xiâm ngăn cheăng pêi, mô đo#i rong [ă pơlê pơla pơtối pêi pro mâu tơdroăng to\ng kum 62 rơpâu rơtal liăn’’.

Maluâ pơreăng Covid-19 dế tâ tú tơdjâk kân troh lâp plâi tơnêi [ă a tơnêi têa pin, la Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa xuân ăm ‘nâi, hên pơkâ ‘na liăn ngân ki kân xuân tối tro [ă Việt Nam. Hâi lơ 30/7 kố nah, Hngêi rak liăn lâp plâi tơnêi (WB) hiăng tối, Việt Nam chiu tơdjâk kân troh  troh pơreăng COVID-19, la xuân ối kâi chiu hôm ‘nâng [ă kô mơdêk má 5 tung lâp plâi tơnêi hơnăm kố [ă kơlo ki tâk 2,8% tung hơnăm kố [ă tâk 6,8% tung hơnăm la ngiâ. Hlá tơbeăng (Di I-kha-nơ-mềs) The Economist chêh tối, Việt Nam cho tíu ki vâ hmuâ ối tro khât dêi mâu khu ‘no liăn cheăng, dế vâ chiâng tíu tơru\m krá khât tung tơdroăng cheăng dêi lâp plâi tơnêi.

Maluâ tiah mê, Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa xuân tối ki rơ-iô, ki pơloăng mơnúa pá gong [ă tơnêi têa pin cho tung la ngiâ, tung mê ki kân má môi cho pơreăng Covid-19 tâ tú oh tá ăm ‘nâi hdrối, [ă mâu khu tơru\m cheăng ki kal dêi tơnêi têa pin drêng trâm pá; má péa cho hơkăng ‘na tê mơdró [ă tơdroăng cheăng ‘na kơmăi kơmok rế oh tá tơniăn; má pái kong mêi têa lân lu tơdjâk kân troh tơdroăng vâ ‘mâi mơnhông cheăng kâ.

 Tung tơnêi têa, pơreăng vêh tâ tú nếo, tơdjâk kân troh tơdroăng cheăng kâ rêh ối pơlê pơla. Pak^ng mê, yă liăn ôh tá kơnâ dế pro kơdroh la ối hên pơloăng mơnúa. Pêi chiâk deăng, pêi lo kế tơmeăm [ă kơmăi kơmok ối trâm hên xahpá kal thế tăng troăng pro tơ’lêi hlâu, malối mâu kơvâ chiâ xo tơmeăm tung kơdrâm tơnêi, ‘na hyôh on gas, hrik chuâ têa châu, ‘na cheăng [ă kơmăi kơmok uâ mơdiê, pro tơmeăm. Khu xiâm ngăn ‘na ăm liăn ngân tối tơbleăng hdrối mơni kô tâk tung hơnăm kố. Tơdroăng cheăng dêi mâu khu mơdró kô trâm xahpá...

Tung pơla mê, Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa hnê mơhno pêi pro ‘na ‘mâi mơnhông cheăng kâ rêh ối mê rơtế [ă tơdroăng pơkâ kơtăng hbrâ mơdât pơreăng pôi tá ăm ai pơreăng tâ tú, kal thế tơku\m ‘mâi mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla, kơdroh tơdjâk dêi pơreăng tâ tú:

‘’Thế mâu khu xiâm, kơvâ cheăng, kong pơlê pêi kơtăng tâ nếo, pôi tá ăm ai kơvâ cheăng ki lâi tơngôu, lơ oh tá pêi khât tơdroăng kal mê. Khu xiâm, Kăn xiâm hnê ngăn Vi [an mâu kong pơlê pơtối hnê pêi tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng.

K^ hlá mơ-éa tơhrâ cheăng tơdrêng, pêi pơxúa mâu tơdroăng rêh ối, malối cho luât pơkâ ‘na liăn ngân vâ mơhnhôk mơ-eăm pêi cheăng rơdêi tâ, tung mê, thế tơtro\ng ki pêi hên, tơdroăng cheăng pêi ki kân, troăng hơlâ veăng kum tơtro vâ châ tơ-[rê, pro xiâm ki mơnhông mơdêk. Tâng ki mơnhông mơdêk tâk 2-3% cho hiăng mơ-eăm kân [ă pin kô thế mơ-eăm tâ nếo tâng tơdroăng pơreăng tâ tú ôh tá rế rơ-iô’’.

Tơdrêng amê, Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa tối nhên rak tơniăn tơdroăng cheăng kân, mơdât liăn lơ ôh tá kơnâ yă. Rak tơniăn tơdâng tơ’mô vâ ‘mâi mơnhông tơdroăng loi nhoăm, veăng pro tơniăn pơlê pơla, môi tơdroăng ki kal tung pơla nôkố. Kố cho tơdroăng cheăng ki mâu khu xiâm thế pơkâ nhên pơtroh ăm ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh. Mâu kơvâ cheăng ‘na liăn ngân, ‘na tê mơdró, ‘na pơkâ [ă ‘no liăn cheăng pơtroh ăm Ngế pro xiâm hnê ngăn Tơnêi têa.

Mâu kơvâ cheăng ngăn liăn ngân, tê mơdró, pơkâ [ă ‘no liăn cheăng, Hngêi rak liăn tơnêi têa, Khu ngăn pêi chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê, xuân thế mơjiâng pơkâ cheăng sap khế 3 troh khế 10 hơnăm 2020 [ă hơnăm 2021:

‘’Mâu kăn xuân thế ‘nâi dêi hnoăng cheăng tơná tung kơjo kum mâu kơvâ cheăng, mâu tơdroăng cheăng mâu khu mơdró dêi mâu khu cheăng kâ, mơngế pêi cheăng, kuăn pơlê trâm pá malối cho Khu xiâm ngăn Mố đo#i tro rong – [ă rêh ối pơlê pơla, kơxa# mơngế ki trâm pá nôkố ối hên, ngin thế ai pơkâ troăng hơlâ pêi kơtăng tối pâ thế pơkâ luât to\ng kum ki nếo tâ.

Á xuân pâ thế mâu kơvâ cheăng mơjiâng tơdroăng pơkâ mơhnhôk tăng mâu khu, tung mê luât pơkâ to\ng kum liăn ngân dâng 15 rơpâu – 200 rơpâu rơtal liăn [ă ing liăn ki ‘măn kơd^ng. Pơcháu ăm Khu xiâm ngăn ngăn tơdroăng Pơkâ [ă ‘no liăn cheăng pơkuâ, tơku\m tâi tâng, tối tơbleăng ăm Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh hdrối lơ 15/8 vâ tơbleăng ăm Chin phuh hdrối kơ vâ pơtroh ăm Khu xiâm kal kí veăng hnê tối vâ tơbleăng ăm Vi [an pơkuâ cheăng Kuo#k ho#i mâu tơdroăng ki tơdjâk troh’’.

‘Na tơdroăng ‘no liăn mơjiâng tơmeăm khoăng tơnêi têa, Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa tối, tâng hơnăm kố ‘no liăn ngân tâi 630 rơpâu rơtal liăn kô kum ‘na cheăng kâ mơnhông tơtêk tơ’nôm 0,4%. Xua mê, Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa thế xo tâi liăn ngân ‘no mơjiâng pro tơmeăm khoăng, tá liăn ODA [ă mâu troăng hơlâ pơkâ nhên khât. Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa thế mâu khu xiâm, kơvâ cheăng, kong pơlê thế ai mâu khu pêi cheăng ki rơkê tơku\m tơleăng mơnhên mâu tơdroăng ki tơvâ tơvân, tơ’mot mâu khu ‘no liăn cheăng ing kong têa ê, malối mâu ko\ng ti hên kong têa ki dế pêi cheăng tung kơpong [ă lâp plâi tơnêi.

Ngế pro xiâm hnê ngăn tơnêi têa thế kăn xiâm hnê ngăn mâu kong pơlê, pơlê kong kơdrâm, ngế xiâm pơkuâ, Ngế xiâm ngăn mâu kơvâ cheăng thế hnê mơhno tơdrêng tơleăng mơnhên mâu tơdroăng pâ thế dêi kuăn pơlê, dêi khu mơdró.

Vũ Dũng - VOV1

Gương tơplôu [ă tơbleăng