Pơreăng châi klêa chu châu Phi cho môi túa pơreăng tâ tú rơ-iô xua ing virus pro, pơreăng kố gá tâ tú re\ng a mâu chu, pơreăng tâ tú a rêm khu chu, ki hlâ gá hên, ‘nâ bê hlâ tâi tâng. Pơreăng châi klêa chu châu Phi ai to lâi hâi kơ’nâi drêng pơreăng hiăng châ achê sap ing 3-15 hâi, a kơlo ki re\ng ó pơla pơreăng châ achê sap ing 3-4 hâi. Túa virus mê tâ tú ing troăng hiâm [ă troăng klêa, ing mâu rôh trâm tơdrêng lơ ing hơngế  lơ ing mâu tơmeăm ki hiăng tro tâ virus, môi tiah: kơdroăng păn chu, a rơxế chơ, tơmeăm pêi, tơmeăm xúa, a hmân ếo ki hiăng ai krêa virus [ă hên ki ê.

Tơru\m ngăn ‘na kế kâ lâp plâi tơnêi FAO tối pơreăng châi klêa chu châu Phi tâ tú tơkâ luâ tíu tơkăng kong, mot a mâu tơnêi têa ki ê, malối tung kơpong, ki ai tơchoâm troăng tơkăng kong. Virus mê rêh rơdêi, kô ối a hên măng t^ng lơ péa pái khế tung hơ’nêh châ rak ngăn lơ po, kế kâ che\m chu.

La pơreăng châi klêa chu ôh tá tơdjâk tơdrêng troh ivá kuăn mơngế. Vâ hbrâ mơdât pơreăng kố, tung hơnăm hiăng luâ, Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê rơtế [ă kong pơlê hiăng tơbleăng pơkâ mâu troăng hơlâ mơdât châi klêa chu châu Phi.

Khu xiâm ngăn pơkeăng hnê tối, vâ tơniăn ‘na pro krúa kế kâ, mơngế rôe kal hơ’nêh chu thế ‘nâi xiâm rêi [ă thế pế chên hdrối vâ kâ. Hơ’nêh chu ai pơreăng châi klêa kô hlâ 100% bú 5-7 hâi. Vi khuân châi klêa chu hlâ a 70 đo# C.

Kơvâ ngăn pơkeăng hiăng tối nhên: Pơreăng châi klêa chu ôh tá kâi tâ tú troh a mơngế mê mơngế ki kâ pôi tá xâu kơ hơ’nêh chu. Mê châi klêa chu kô pro xiâm ki chiâng ai virus, phá tâ [ă pơreăng châi klêa a mơngế cho môi pơreăng tâ tú troăng klêa xua ing vi khuân. Tá mơngế ki re\ng tâ tú [ă tơmeăm kuăn kiâ ôh tá châ pế chên xuân ôh tá tâ tú châi klêa chu troh a mơngế.

La vâi krâ nho\ng o ki păn chu thế tơtro\ng, virus châi klêa chu ai ivá têi kâi tơplâ mơdât [ă mâu pơreăng ki ê, rêh ton pá kong [ă tung mâu hơ’nêh mâm chu. Pơreăng kố tâ tú tơdrêng ing chu ki hiăng tâ pơreăng gá kô tâ troh hlối a chu ki ối mo le\m hâi tâ pơreăng, mâu hơ’nêh mâm chu ai pơreăng, lơ tâ tú ing mâu tơmeăm ki pêi a kơdroăng păn ki hiăng krêa pơreăng (mâu kuăn kiâ, kơnái kơnot, mâu chêm ing tíu ê ki kơneăng troh [ă hên ki ê), mâu rơxế chơ tơmeăm, kế kâ, mơdrăn che\m, ing mâu tơmeăm păn [ă tá ing mơngế.

Virus kố ôh tá kâi trâng [ă kong tô, ối rêh châ 3 chôu drêng pế tâng ôh tá chên dreng pế têa tô bú dâng 50 đo# C, 20 phut ối tung ki tô 60 đo# C, 2 phut ối tung ki tô 90 đo# C [ă tro kơdê pá xôp 1 phut drêng pế têa tơnăm a 100 đo# C. Laga, pơreăng kố ga ôh tá pro tâ pơreăng a mâu kuăn kiâ ki ê.Xua mê, kuăn pơlê pôi tá préa, pôi tá xâu kơ hơ’nêh chu ki krúa, ôh tá tro pơreăng [ă ki châ pế chên krúa.

La tơdroăng ki tô tuăn má môi [ă pơreăng châi klêa chu châu Phi cho mâu chu ki tâ pơreăng xua ivá pá kâi hro mê hlối tơ’lêi tâ tú virus dêi mâu pơreăng ki ê ki tơdjâk ó troh ivá kuăn mơngế môi tiah pro ngiât tuăn ‘lo, pơreăng mơheăm tơku\m ối tung rơkong, mông môh chu. Tâng kuăn mơngế pin ai tíu hbáu, tơleâ a chêng ko\ng lơ tíu ki lâi ‘lo tâng tung pơla pêi che\m chu tro pơreăng mot ing tiu ou tơlêa heăn mê tâ tú troh mơngế. Lơ drêng kâ mơheăm chu ki hiăng tro pơreăng, ôh tá vâ pế chên, kuăn mơngế ki chiâng tro tâ virus ing chu.

Mâu pơreăng ki nếo tối mê apoăng kô pro mơngế tơngê hmân, châi ko, hêng hêa, hêa hlối lo mơheăm. Tâng ó kô tro hơ-ou ‘mêi troăng klêa, kô pro êi ngôa.

Xua mê, ki kal má môi, mơngế kâ thế tơtro\ng drêng rôe kâ hơ’nêh chu ki ôh tá ‘nâi xiâm păn ulâi [ă thế pế ton, pế chên khât ‘nôi hdrối vâ kâ.

Thuý Ngọc rah chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng