VOV4.Sêdang - Khăng kơbre\n ngoâ cho tơdroăng châi ‘na troăng kơxái hveăn ki râ xua ngoâ, pro chiâng mâu tơdroăng ki rơ-iô kô trâm ahdrối vâ rơneh, tung pơla rơnêh [ă klêi kơ’nâi rơneh kuăn troh 5 hơnăm, tơdjâk troh tơdroăng kơtâu, lăm, nâl tơpui, tuăn tơmiât [ă tơdroăng ki hlê ple\ng dêi mâu vâi hdrêng.

Nôkố, tơdroăng ki re\ng châ ‘nâi [ă pơlât hiăng pro ai pơxúa tơ-[rê, hên vâi hdrêng ki tro pơreăng kơbre\n ngoâ hiăng le\m, hiăng chiâng rak ngăn dêi tơná, mot tơru\m [ă pơlê pơla.

Tơdroăng khăm pơlât ki rơkê ple\ng nôkố tối pơreăng kơbre\n ngoâ cho môi túa pơreăng ki pơlât ôh tá kâi prêi, cho tơdroăng ki chiâng kăng, kơbre\n môi iâ ki lâi ‘lo dêi ngoâ tơdjâk kân troh mâu tơdroăng pêi, túa ki rơkê ple\ng, túa tơmiât, tơdroăng tơpui, ki hên hmâ trâm a vâi hdrêng pá xôp 5 hơnăm. Tiô tơdroăng riân ngăn dêi Khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât, hmâ 1 rơpâu ngế hdrêng châ kot mâ kô ai dâng 2 ngế hdrêng tro pơreăng kơbre\n ngoâ. Pak^ng mê, kơxo# ngế tro pơreăng a vâi muăn kơnốu hên tâ kơdrâi. Maluâ, túa pơreăng kố ôh tá rơ-iô troh tơdroăng rêh la pro ai mâu tơdroăng ki râ tơdjâk troh ivá, tơdroăng rêh ối dêi ngế ki tro pơreăng, rơpo\ng hngêi [ă pơlê pơla. Tối ‘na mâu tơdroăng ki mơni kô tơdjâk troh khăng kơbre\n ngoâ, [ok thái pơkeăng Ngô Thanh Tân, kăn pho\ pơkuâ Kơvâ Phục hồi chức năng, Hngêi pơkeăng pơlât [ă rêi nhâ loăng kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi:

‘’Khăng kơbre\n ngoâ cho tơdroăng ki châi a ngoâ ôh tá chiâng prêi [ă pro chiâng trâm mâu tơdroăng ki rơ-iêo hdrối vâ rơneh tung pơla rơneh [ă klêi kơ’nâi rơneh kuăn tá troh pá xôp 5 hơnăm Khăng kơbre\n ngoâ mơhno lo pagong [ă mâu tơdroăng ki châi tơpui, kơtâu ki hlê ple\ng [ă túa pêi pro. Mâu tơdroăng ki pro chiâng kơbre\n ngoâ mê cho ai mâu tơdroăng hdrối vâ rơneh, mê cho ngế nôu mơ-êa tro pôu ‘mêi, ngế nôu ki hmâ trâm tơdroăng ki tơ’nhiê kuăn ngá ki hdrối mê, ngế nôu tro hrik mâu trếo ki ‘mêi, tro kơ-o kơ-ôk xua virus [ă hên ki ê; tơdroăng tung pơla rơnêh môi tiah vâi hdrêng rơneh mâ ôh tá tu\m khế, rơneh tro kreăng lơ xúa mâu tơmeăm xúa tung rơneh môi tiah xua tơmeăm vâ kêp (for-xepz) forceps, rơneh kuăn xúa kế ki ăm ngế ki mê rơneh kuăn tiah hmâ; ai môi tơdroăng ki ê nếo cho kéa tr^ng, péa ngiât’’.

Muăn Phạm Gia Bảo (4 hơnăm) a tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak tro pơreăng khăng kơbre\n ngoâ, dế châ pơlât, phục hồi chức năng a Hngêi pơkeăng pơlât [ă rêi hlá nhâ loăng, tiô khôi vâi krâ nah dêi kong pơlê. {ă môi ngế ki 4 hơnăm ivá rơdêi le\m mê tơdroăng ki prôk, lăm, kơtâu, kơhnhon cho môi tơdroăng ki tơ’lêi hlâu la [ă muăn Bảo, mê cho môi tơdroăng ki pá puât. Klêi kơ’nâi 1 hơnăm tơdế pơlât, hriâm tâp, muăn Bảo hiăng chiâng tâng xêh môi ngế [a\ dế pơxiâm prôk [ă hvêa cheâng prôk ki apoăng. Nâ Phạm Thị Nhung, nôu muăn Gia Bảo tối:

‘’Muăn hiăng vâ châ 1 hơnăm, lăm khăm mê [ok thái pơkeăng ăm ‘nâi muăn tro tâ pơreăng ki hrá prôk, kơtâu. Troh hơnăm muăn hiăng châ 2 hơnăm mê xuân tá hiâ chiâng ‘nân [ă prôk, lăm khăm [ok thái pơkeăng tối muăn tro pơreăng kơbre\n ngoâ. Klêi kơ’nâi to lâi khế pơlât mê muăn hiăng chiâng xông, hiăng chiâng ‘nâ [ă hiăng chiâng prôk’’.

Nôkố, Kơvâ phục hồi chức năng (Hngêi pơkeăng pơlât [ă rêi nhâ loăng kong pơlê) dế pơlât ăm 20 ngế vâi hdrêng ki tro pơreăng kơbre\n ngoâ sap ing 1 troh 6 hơnăm. Mâu túa pơlât mê cho: mâu tơdroăng pơlât vâ pro tơ’lêi hlâu ăm vâi hdrêng a mâu tơdroăng tâng vâi hdrêng tá hâi chiâng kơduôp, athế séa ngăn rơno\ng, pơtâp ăm ‘nân, ăm xông [ă prôk; tơdroăng ki pơlât hnê mơhno tơdroăng cho râng, xo mâu tơmeăm pơxôh; nâl tơpui pơlât kô hnê mơhno ‘na tơpui mâu tơdroăng tơpui ki tơ’lêi hlâu [ă chiâng tối mâu mơngiơk. Pak^ng mê, [ok thái pơkeăng ối xúa mâu tơdroăng pơlât [ă rêi hlá nhâ hnối [ă pơkeăng pơlât kum pro le\m ăm troăng hveăn, kơdroh mâu tơdroăng ki ôh tá chiâng kân, tro kr^n, hlâ rơngó a vâi hdrêng.

Rêm ngế vâi hdrêng drêng troh pơlât akố kô châ khăm, mơnhên tối ‘na tơdroăng ki chiâng ‘nâi, chiâng tơmiât, chiâng tơpui vâ mơnhên tơdroăng dêi ngế hdrêng vâ ai túa pơkâ veăng pơlât, tơdroăng ki ki hnê hriâm. Rêm ngế hdrêng ai môi tơdroăng pơkâ ki nhên, mơnhên tối klêi kơ’nâi môi rôh pơlât. Tơdrêng amê, tung pơla hriâm ăm vâi hdrêng pơtâp tiô khu vâ hdrêng rế pơtâp rế châ xah hêi [ă vâi pú, ing mê re\ng mot tơru\m [ă mâu vâi pú ki rơtế hơnăm. Hngêi pơkeăng hiăng ‘no liăn roê mâu kế tơmeăm, môi tiah chêng ko\ng ki ‘mâi bro le\m, chông ăm hdrêng prôk chêng, tăng ki tâp ‘nân, kơ-[eăng ki pơtâp xông, tơmeăm ki pơtâp [ă ko\ng, um kơchuâ [ă hên ki ê vâ hdrêng hriâm tâp.

Nâ Võ Thị Thanh Thảo, kih thua#t viên Kơvâ Phục hồi chức năng, Hngêi pơkeăng Pơlât [ă rêi nhâ loăng kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi:

‘’{ă vâi ‘ne\ng ki khăng kơbre\n ngôa tơdroăng kal má môi cho thế mơ-eăm khât, thế mơ-eăm tơru\m pơla nôu pâ rơpo\ng hngêi ngế ‘ne\ng [ă hngêi pơkeăng  [ă hlối châ tơmâng khât dêi nho\ng o pơlê pơla. Pơla ki thế tơmâng khât pơlât ăm vâi ‘ne\ng ki khăng kơbre\n ngôa cho xap 1 hơnăm troh 3 hơnăm. Tung pơla ki mê, tâng ngế ‘ne\ng châ tơmâng teăm pơlât tơdrêng kô ối ngah châ pơlât prêi le\m. Tâng hrá tơmâng pơlât, ngế ‘ne\ng kô chiâng khăng kơbre\n hlối kô chiâng ho\n kéa, khăng mâu kóu kơxêng, pá vâ châ vêh prêi le\m’’.

Châ ’nâi [ă re\ng tơmâng pơlât ăm ivá vêh le\m [ă vâi ‘ne\ng ki khăng kơbre\n ngôa cho tơdroăng pơkâ ‘na ăm re\ng mo le\m ivá dêi ngế ‘ne\ng. Tung pơla pơlât kal thế môi tuăn, tơru\m pơla nôu pâ ngế ‘ne\ng, ngế ki rak ngăn [ă hngêi pơkeăng vâ kum ăm ngế ‘ne\ng mê re\ng prêi le\m, kơdroh kơnôm to a tơná ngế ‘ne\ng, a mâu ki ê. Ngế ‘ne\ng ki khăng kơbre\n ngôa tâng châ tơmâng pơlât ăm re\ng vêh le\m ivá [ă pơlât tro tơdroăng mơni xo ah hmối ngế ‘ne\ng mê kô chiâng vâ châ reh ối môi tiah vâi pú ki ê.

Xua mê, mâu nôu pâ ki lâi ai kuăn tro khăng kơbre\n ngôa thế mơ-eăm rak ngăn krâu, pơlât ăm gá, hơ-ui pâ kơ gá, loi khât a tơdroăng tơngah dế kuăn kô prêi le\m.

Khăng kơbre\n ngôa cho môi tơdroăng châi tiô rơnó, hmâ trâm hên a vâi hdrêng pá xôp 5 hơnăm. Pơreăng kố gá pro chiâng châi ó xo ah hmôi ‘na ivá, tuăn ngôa, kơdroh tơdroăng tơru\m ối [ă vâi pú, pro mơngế ki ai tơdroăng khăng kơbre\n ngôa chiâng trâm pá ăm rơpo\ng hngêi [ă pơlê pơla. Vâ hlê ple\ng tơ’nôm ‘na pơreăng kố, tâng re\ng ‘nâi, mâu tơdroăng pro châi apoăng xuân môi tiah hbrâ mơdât pơreăng, Ngế chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố ai tơpui tơno [ă [ok thái pơkeăng Ngô Thanh Tân, Kăn pho\ pơkuâ Kơvâ Phục hồi chức năng dêi hngêi pơkeăng pơlât tiô khôi vâi krâ kong pơlê Dak Lak.

-Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Mâu tơdroăng ăm ‘nâi ki  lâi a vâi hdrêng kô tơ’lêi tro khăng kơbre\n ngôa?

{ok thái pơkeăng Ngô Thanh Tân: ‘’Tơdroăng ăm ‘nâi hdrối vâi hdrêng kô tro khăng kơbre\n ngôa mê ai 4 tơdroăng ki xiâm [ă 4 tơdroăng ki ôh ta xiâm. Pu\n tơdroăng ki xiâm mê, ki má môi cho vâi hdrêng ai drêng ‘nâ khăng kơbre\n châ ‘nâ hía nhuăn dêi chêng pro khăng kơtô drêng ngế hdrêng vâ xông tâng. Má 2, ôh tá ‘nâi hdrối ko [ă rơno\ng, ôh tá chiâng tơdro, koi kơduôp ôh tá chiâng ‘ngối dêi ko drêng troh hơnăm xông kân tiah hmâ. Ăm hlo ki má 3 cho 2 pâ kơpeăng ko\ng hmâ kơtu krá. Ki ăm hlo má 4, 2 pâ kơpeăng ko\ng ôh tá chiâng râng kế tơmeăm, ôh tá kơnó ngiâ ngế nôu, kâ ôu pá, krếo tơpui [ă ôh tá vâ tiâ, krôu hên. Kơbre\n ngôa klâ 5 tơdroăng: mê cho khăng kơbre\n ngôa ki khăng, kơbre\n ngôa ki kơdrâ lơ chiâng tơdro, ‘nâ kơbre\n ngôa xua ing mơheăm hdrông hdrê, ‘nâ kơbre\n ngôa châ chăn rơbe\n rơbok. Ngăn tiô kơ rêm túa mê pin vâ ‘nâi túa ki rak ngăn pơrá phá dêi rơpó.

-Châ ‘nâi [ă re\ng tơmâng pơlât [ă vâi hdrêng ki kơbre\n ngôa ai pơxúa môi tiah lâi, ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Ngô Thanh Tân: Tơdroăng ki châ ‘nâi [ă hrá tơmâng pơlât pro ngế ’ne\ng hên rôh ki vâ châ vêh le\m. Xua drêng hrá châ ‘nâi mê ngế hdrêng hiăng chiâng tơdro [ă hiăng ‘nâi ‘na tơdroăng châi tơná, vâi pá vâ tah dêi ki hmâ. Ngế ki ôh tá râ, tâng re\ng tơmâng pơlât kô kum ăm ngế ‘ne\ng ki mê châ chăn châ xông kân le\m, kơdroh mâu tơdroăng ki pá tung rêh ối xo ah hmôi. Tâng hrá châ ‘nâi mê ngế ‘ne\ng kô hía rôh ki châ prêi le\m xua tung châ ngế ’ne\ng hiăng chiâng xêh mơheăm veăn ngôa ki pro ăm ‘nâi tơdroăng châi [ă kô pá vâ châ prêi le\m.

Vâ hbrâ mơdât ki lơ pro khăng kơbre\n ngôa a vâi ‘ne\ng kal athế mơdêk ki tơ-[rê tung rak ngăn vâi kơdrâi ki dế tro hơnăm ai kuăn ‘ne\ng [ă vâi kơdrâi ki dế mơ-êa vâ kơdroh mâu tơdroăng ki pro chiâng ai tơdroăng châi tung pơla dế mơ-êa kuăn; pêi pro tro tơdroăng tí tăng ‘nâi  hdrối vâ re\ng pơlât tung pơla mơhum kuăn vâ kơdroh tơdroăng châi khăng kơbre\n ngôa’’.

-Mơnê kơ [ok thái pơkeăng!

Gương- Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng