A hneăng hôp má 8, Kuo#k ho#i hneăng má XIV hiăng tơbleăng Pơkâ tơdroăng kơxo# 88 ‘na k^ ăm pêi pro Tơdroăng tơkêa bro tu\m têk mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo [a\ kơpong kong ngo hneăng hơnăm 2021 – 2030. Hâi lơ 15/2/2020, Chin phuh hiăng pơkâ kơxo# 12 ‘na po rơdâ pêi pro pơkâ kố dêi Kuo#k ho#i. Tung mê, ai hnoăng cheăng mơjiâng Tơdroăng pơkâ xiâm tơnêi têa mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo [a\ kơpong kong ngo hneăng hơnăm 2021 – 2030.

{a\ tơdroăng pơkâ kố, Chin phuh mơjiâng 10 tơdroăng tơkêa bro kân. Tung mê, tơdroăng ivá, khăm pơlât ối tung tơdroăng tơkêa bro 7 dêi Tơdroăng pơkâ xiâm Tơnêi têa ‘na mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo [a\ kơpong kong ngo. Tối ‘na pơkâ xiâm dêi tơdroăng tơkêa bro kố, pôa Đỗ Văn Chiến, Ngế xiâm, Kăn pơkuâ Vi [an Hdroâng kuăn ngo tối ăm ‘nâi:

‘’Pơkâ xiâm cho rak ngăn ivá châ chăn, vâ châ chiâng kân, xo\n ăm mơngế hdroâng kuăn ngo, hbrâ mơdât hrế kr^n a vâi hdrêng. Mơjiâng [a\ mơnhông tíu khăm pơlât a kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo [a\ kơpong kong ngo, mơdêk ăm châ le\m tuăn ngôa rơkê ăm pơ’leăng mâ mơngế kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo troh hơnăm 2030. Ăm kâ tu\m trếo piê kơhiâm ăm ngế nôu, vâi hdrêng vâ mơdêk ki xo\n, kân hdrah châ chăn mơngế hdroâng kuăn ngo. Tơbleăng tơdroăng ki nếo, khăm mơ-êa đi đo rêm hneăng, to\ng kum khăm ki vâ iâ 4 rơpâu 200 ngế vâi kơdrâi drêng dế mơ-êa [a\ drêng rơneh kuăn. To\ng kum ‘na trếo piê kơhiâm ăm tâi tâng vâi hdrêng hrế kr^n kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo [a\ kơpong kong ngo’’.

Tiô tơbleăng mơgêi 9 hơnăm pêi pro tiô Luât khăm pơlât dêi Vi [an Hdroâng mơngế ăm hlo, tung pơla kố nah, troăng hơlâ rak ngăn ivá châ chăn ăm vâi krâ hdroâng kuăn ngo đi đo pêi pro tiô tro troăng: Kơjo tơleăng mâu tơdroăng ‘na ivá châ chăn; thăm châ achê châ khăm pơlât; kơdroh hơngăm hơngo ‘na liăn ngân tung rak ngăn ivá châ chăn. Tung mê, Tơnêi têa hiăng kơjo mơ’no kơxo# liăn ngân pêi pro mâu tơdroăng, tơdroăng tơkêa bro vâ mơ’no liăn mơjiâng pro, mơdêk, mơjiâng pro tíu khăm pơlât, kơmăi kơmok khăm pơlât, ki má lối cho mơ’no liăn ăm hngêi pơkeăng râ tơring, mâu hngêi pơkeăng cheăm.

Xua mê, kơnôm tơmâng, hnê mơhno, xing xoăng kơxo# liăn to\ng kum dêi Chin phuh, kơxo# vâi krâ hdroâng kuăn ngo veăng rôe [aoh hiêm khăm pơlât rế hía rế tâk. Hơnăm 2016, 91% vâi krâ hdroâng kuăn ngo ai theh {aoh hiêm khăm pơlât; hơnăm 2017 châ 92,05% [a\ hơnăm 2018, cho 93,68%.

Tiô luât ‘mâi rơnêu, tơ’nôm mâu troăng dêi Luât [aoh hiêm khăm pơlât hơnăm 2014 [ă mâu mơ-éa hnê mơhno ki tơdjâk, mơngế hdroâng kuăn ngo dế rêh ối a kơpong ai tơmeăm vâ mơnhông cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla pá puât hiăng châ tơ’nôm tung khu mâu ngế châ kơjo kum ing liăn ngân tơnêi têa [a\ châ to\ng kum kơxo# liăn [aoh hiêm khăm pơlât. Kố cho troăng hơlâ ki kal, mơhno tơdroăng ki tơmâng, rak ngăn dêi Đảng, Tơnêi têa pin [a\ vâi krâ hdroâng kuăn ngo.

Tiô Khu xiâm ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât, vâ tơdroăng rak ngăn ivá châ chăn tu\m têk kơpong hdroâng kuăn ngo châ tơniăn [a\ châ tơ-[rê hôm, mê mơngế ki kal châ tơmâng tâ [a\ cho mơngế nôu, vâi hdrêng kơpong vâi krâ hdroâng kuăn ngo. {ok thái pơkeăng Đinh Anh Tuấn, Kăn pho\ pơkuâ ‘na rak ngăn ivá châ chăn Ngế nôu – vâi hdrêng (ối tung Khu xiâm ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât) tối ăm ‘nâi, mơ’no liăn cheăng ăm vâi hdrêng cho mơ’no liăn cheăng ăm tơdroăng la ngiâ.

Kố cho tơdroăng pêi ki kal tung nôkố vâ rak hdroâng hdrê kuăn mơngế. Nôkố cho môi tung mâu kong têa ai kơxo# vâi hdrêng châ hrế ối má môi dêi lâp plâi tơnêi. Tung mê, mơngế kơdrâi [a\ vâi hdrêng hdroâng kuăn ngo cho mâu ngế ki xiâm.

‘’Tung tơdroăng xiâm dêi hnoăng tơkêa bro mê ngin hlo hên cho tung khu vâi kơdrâi. Xua pin ‘nâi trếo piê kơhiâm dêi vâi hdrêng châ pơkâ xiâm tung 1 rơpâu hâi apoăng xông kân. Xua mê, rak ngăn ăm vâi châ kâ tu\m trếo piê kơhiâm ăm ngế nôu cho pơkâ trếo piê kơhiâm ăm vâi hdrêng, ki rơhêng vâ tối cho vâ ăm ‘nhông xo\n, châ hngăm. Xua mê mâu tơdroăng xiâm ‘na kơdrâi kơnốu mê ngin xuân mơ-eăm pêi pro tung tơdroăng tơkêa bro kố rế hên rế tro [a\ cho yôh tơdroăng mơhno nhên ‘na kơdrâi kơnốu’’.

Rơtế [a\ tơdroăng tơmâng to\ng kum dêi mâu râ, kơvâ cheăng xuân môi tiah mâu tơdroăng mơ-eăm tơdjuôm dêi kơvâ khăm pơlât, nôkố, mơngế khăm pơlât ăm vâi krâ hdroâng kuăn ngo rế hía rế châ tơniăn ‘na kơxo# mơngế; mâu hngêi pơkeăng khu lêng – kuăn pơlê thăm khăm pơlât ăm kuăn pơlê. Sap apoăng hơnăm 2016, hiăng ai 410 hngêi pơkeăng cheăm, kơbong khăm pơlât khu lêng kuăn pơlê, ối tung mâu cheăm kơpong hơngế hơngo pêi pro khăm pơlât ăm kuăn pơlê.

Pak^ng mê, mâu troăng hơlâ to\ng kum ăm vâi krâ hdroâng kuăn ngo rơneh kuăn tro troăng, troăng hơlâ to\ng kum [a\ mâu [ok thái pơkeăng thôn, pơlê (hlối pêi hoăng cheăng mơhum kuăn ngá thôn, pơlê) xuân châ po rơdâ pêi pro châ tơ-[rê a hên pơlê cheăm, kum mơnhông hnoăng tơru\m pơla [ok thái pơkeăng cheăm [a\ vâi krâ hdroâng kuăn ngo.

Tung la ngiâ, Vi [an Hdroâng kuăn ngo pâ thế mâu khu xiâm, kơvâ cheăng, kong pơlê tơmâng to\ng kum liăn pêi pro mâu tơdroăng pơtâng tối, tơbleăng luât, hnoăng [a\ ki pơxúa ‘na khăm pơlât a hngêi pơkeăng tơring, hngêi pơkeăng cheăm kơpong hdroâng kuăn ngo, kơpong kong ngo ki pá puât; tơmâng hnê mơjiâng, mơdêk tơdroăng ki rơkê pêi cheăng, tơdroăng cheăng ăm khu [ok thái pơkeăng cho mơngế hdroâng kuăn ngo vâ kum mơdêk ki tơ-[rê tung khăm pơlât ăm kuăn pơlê.

Tơdrêng amê, mơdêk kơxo# mơngế khăm pơlât [a\ rơkê dâi tung khăm pơlât, ki má lối cho khăm, pơlât apoăng a râ cheăm; mơnhông mơdêk khăm pơlât [a\ pơkeăng loăng pơlái nhâ loăng hlối pơlât tiô rơxông nếo ăm vâi krâ hdroâng kuăn ngo châ khăm pơlât, khăm pơlât a hngêi pơkeăng râ tơnêi têa ing troăng hơlâ [aoh hiêm khăm pơlât. Po rơdâ pêi tu\m, teăm tơdrêng mâu tơdroăng pâk pơkeăng po rơdâ, trếo piê kơhiâm [a\ tơniăn tơmeăm kâ; mơjiâng [a\ pêi pro troăng hơlâ hbrâ mơdât hrế kr^n a vâi hdrêng, mơdêk ivá châ chăn, ‘nhông dêi vâi droh rơtăm pho#m xông kân hdroâng kuăn ngo; tơmâng hnê mơjiâng, mơjiâng mâu [ok thái pơkeăng, troăng hnê mơjiâng kăn [o# ki rơkê khât cho mơngế hdroâng kuăn ngo a kong pơlê.

Hải Phong chêh

Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng