VOV4.Sêdang - Hnoăng ôh tá chiâng pơrah dêi rơpó a luât ki mơ’no cho hnoăng rêh ối kuăn mơngế. Mê cho hnoăng chiâng pro xêh ing kuăn mơngế a ngiâ luât pơkâ; ôh tá tro pơklât thế pơrah, athế rak vế ki tơdâng tơ’mô drêng tơpui ‘na luât [ă châ luât kring vế dêi rơpó.

A tơnêi têa pin, tơdâng tơ’mô a ngiâ luât châ mơhno tung mâu mơ-éa Luât hơnăm 1946, 1959, 1980 [a\ 1992. Troăng 6, 7 Luât hơnăm 1946 pơkâ: ‘’Tâi tâng kuăn pơlê Việt Nam pơrá tơdâng dêi pó hnoăng ‘na tu\m tơdroăng: kal kí, cheăng kâ, mơhno túa le\m tro’’ [a\ ‘’Tâi tâng kuăn pơlê Việt Nam pơrá tơdâng tơ’mô a ngiâ luât, pơrá châ veăng khu râ kăn pơkuâ [a\ tơdroăng mơjiâng tơnêi têa tiô ivá [a\ hiâm mơno dêi tơná’’. Pôa Giàng Sần Pao, kăn pơkuâ Kơ koan xiâm séa ngăn tơdroăng arak luât tơring Bắc Hà, kong pơlê Lào Cai mơnhên tối:

‘’Luât Việt Nam pơkâ, ki má lối cho Luât, Khu luât pơxâu phâk tơdroăng xôi kân pơkâ tâi tâng rêm ngế kuăn pơlê pơrá tơdâng a ngiâ luât, ôh tá pơrah ngế ki lâi, ôh tá pơrah hdroâng mơngế, tơdroăng loi t^ng tiô khôp. Ngế ki lâi pro xôi pơrá thế pôu râng tơdroăng xôi ki kân mê, Khu luât pơxâu phâk tơdroăng xôi kân troăng ki lâi xuân pơkâ ngế ki lâi (tâi tâng rêm ngế) ôh tá xê cho kăn pơkuâ lơ mơngế pro kăn ối a ngiâ luât pơrá tơdâng tơ’mô dêi pó, ôh tá xê êh cho kăn pơkuâ mê ôh tá tro tơpôu xôi, ôh tá xê ngế xôi’’.

Tung mot tơru\m lâp plâi tơnêi, Luât hơnăm 2013 pơtối châ ‘mâi rơnêu, tơ’nôm tơtro, [a\ tơdroăng tơdâng tơ’mô a ngiâ luât châ mơhno tu\m. Ki nhên, Luât mơnhên, tơdâng tơ’mô a ngiâ luât cho hnoăng kuăn mơngế. Tơdroăng pơkâ tiô troăng po rơdâ mơngế ai hnoăng tơdâng tơ’mô a ngiâ luât ăm hlo Việt Nam mơnhên hnoăng tơdâng tơ’mô a ngiâ luât cho hnoăng dêi kuăn mơngế tung rêm kơvâ dêi tơdroăng rêh ối pơlê pơla. Xuân tiô pôa Giàng Sần Pao, [a\ troăng tơmiât rêm ngế tơdâng a ngiâ luât, Luât xuân pơkâ nhên ‘na hnoăng pôu râng tâng pro tơdroăng xôi kân xuân môi tiah xivil dêi mơngế ki pro xôi:

‘’Tung pơla kố nah Đảng [a\ Tơnêi têa hiăng tơleăng hên mâu kăn [o# râ xiâm a ngiâ luât dêi Tơnêi têa, xua mê, pin thế ple\ng luât thế tơdâng tơ’mô, mê Khu luât tơleăng mơngế xôi kân hơnăm 2015 pơkâ cho: tâi tâng rêm ngế kuăn pơlê tơdâng tơ’mô, mơngế kong têa ê pro xôi a Việt Nam xuân tơdâng tơ’mô môi tiah mơngế Việt Nam pôu râng tơdroăng pơxâu phâk dêi luât, ôh tá ai kơbố ối pakong luât. Tâi tâng cho kuăn pơlê ki má lối cho mơngế hdroâng kuăn ngo, mâu hdroâng kuăn ngo xuân taih mê lơ Xuăn, lơ mơngế hdroâng kuăn ngo ki lâi xuân tơdâng tơ’mô tâi tâng, tiô hnoăng pôu râng tơdroăng xôi kân sap ing 18 hơnăm tơngi klêng. Ki rơhêng vâ tối 14 hơnăm tơngi klêng, thăm nếo sap ing 15, 16 hơnăm pơrá pơxâu phak tiô luât tơleăng mơngế xôi kân’’.

A tơnêi têa pin hnoăng tơdâng tơ’mô a ngiâ luât [a\ mơngế hdroâng kuăn ngo châ pơkâ kơxo# 32/2016/QĐ-TTg hâi lơ 8/8/2016 dêi Chin phuh pơkâ troăng hơlâ kum luât vâi krâ kơpong ai tơdroăng cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla pá puât [a\ mâu tơdroăng pêi, môi tiah: To\ng kum pêi hnoăng cheăng veăng săm tối tơdroăng ki pá puât lơ tơdroăng ki hmâ hlo; to\ng kum liăn hriâm tâp ăm mơngế cheăng dêi Tíu xiâm to\ng kum luât Tơnêi têa a mâu kong pơlê ai tơring kơtiê, cheăm kơtiê, thôn, pơlê pá puât ai ivá vâ veăng hneăng hnê mơjiâng mâu ngế pêi cheăng ‘na luât; thăm mơnhông mâu ngế kum ‘na luât…Pôa Giàng Sần Pao tối ăm ‘nâi, tung tơdroăng săm tối tơdroăng xôi kân [a\ xivil, pôa hiăng veăng hên roh tơleăng cho mơngế hdroâng kuăn ngo tung pơlê. Ing mê ăm hlo, luât dêi Tơnêi têa nhuo#m [a\ kring vế hnoăng kuăn mơngế, gak kring tơdâng tơ’mô:

‘’Tâng pin ôh tá ple\ng luât mê kơnôm mâu ngế ki pêi ‘na luât hnê lơ mung mâu ngế ki pêi ‘na luât, tâng ôh pin tơpui tiô Khu luât tơleăng mâu ngế xôi kân [a\ xivil xuân tiah mê tê, luât tơleăng tơdroăng xôi kân, luât xivil gá ai pơkâ cho tâi tâng rêm ngế tơdâng tơ’mô tung săm tối. Kơbố ôh tá ple\ng luât mê kô chiâng kơnôm ngế ki ê hnê kum lơ mung mơngế pêi ‘na luât. Tâng môi tiah mơngế hdroâng kuăn ngo mê ai to\ng kum luât, vâi rah xêh ngế ki cheăng ‘na luât. Ki rơhêng vâ tối ôh tá mung mâu ngế cheăng ‘na luât mê vâi rah xêh ngế pêi ‘na luât vâ kum, hdroâng kuăn ngo ôh tá chiâng tơpui Xuăn mê mung mơngế tơplôu vâ tơniăn hnoăng tơxâng ăm ngế ki ai tro pro tơdroăng xôi’’.

Hnoăng tơdâng a ngiâ luât dêi mơngế hdroâng kuăn ngo môi tiah kuăn pơlê ki ê ôh tá tro luât pơrah; kô châ tâi tâng mâu hnoăng kuăn mơngế môi tiah dêi rơpó a rêm tíu, rêm tơdroăng. Hnoăng châ luât kring vế tơdâng tơ’mô cho tơdroăng pơkâ kal ai luât ing peăng Tơnêi têa. Xua mê, luât mơnhên mâu hnoăng tơdâng tơ’mô [a\ mơjiâng troăng kring vế, gak ngăn hnoăng mê drêng tro ‘nêk, [a\ rêm tơdroăng pro xôi pơrá tro pơxâu phak tơdâng tơ’mô, môi tiah dêi pó a ngiâ luât./.

Giàng Seo Pùa – VOV4 chêh

A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng