U|m a tôu cho xua te# bao tung tôu xông kân ôh tá tơniăn, tối cho mâu te# bao u\m. Tâng ôh tá re\ng châ hlo [a\ pơlât teăm tơdrêng, mâu te# bao u\m kô tâ tú a tíu ki ê tung châ [a\ tá tui lui kô hlâ. Tiô tơdroăng riân ngăn, nôkố, rêm hơnăm tung lâp plâi tơnêi ai dâng 1 rơtuh ngế vâi kơdrâi châ hlo tro pơrea\ng u\m a tôu [a\ 458 rơpâu ngế hlâ xua pơrea\ng kố. Việt Nam châ Khu xiâm khăm pơlât tối cho kong têa ai mơngế tro tâ pơrea\ng u\m a tôu hên má môi, tung 100 rơpâu ngế mê ai 30 chât ngế [a\ tiô tối hdrối mơni kô pơtối tâk hên.

Tiô xêo ngăn a hơnăm 2016 nah, kơbong pơlât u\m kơtuâ tung châ, hngêi pơkeăng kân kong pơlê Daklak, hiăng khăm [a\ pơlât ăm 317 ngế tro u\m a tôu, laga ai dâng 75% tung kơxo# kố mot pơlât a hngêi pơkeăng drêng hiăng râ. Drêng mê, tơdroăng pơlât ôh tá prêi le\m tiô pói vâ. Môi tiah ngế tro pơrea\ng um a tôu cho H’Blôk Knul, ối a cheăm Ea Knuê], tơring Krông Pa] cho vâ pơtih. Châ hlo drêng pơrea\ng hiăng râ, pơtối ôh tá pơlât tiô hnê mơhno dêi [ok thái pơkeăng, xua mê ivá rế hía rế ôh tá tơniăn le\m xếo. {ok thái pơkeăng Huỳnh Thị Như Huệ, pơlât kơbong u\m kơtuâ tung châ, tối ăm ‘nâi:

‘’H’Blôk Knul ngế ki tro pơrea\ng u\m a tôu râ má 3 a tơdế hơnăm 2016. Drêng mê, mâu [ok thái pơkeăng tối tro pơrea\ng [a\ pơlât [a\ trếo pơkeăng, klêi mê pôe tah nin vâ ngế ki tro pơrea\ng kố rêh ton iâ. Laga xua ôh tá pêi pro tiô hnê mơhno xua mê troh apoăng hơnăm 2017, drêng ngế ki kố vêh pơlât a hngêi pơkeăng hiăng râ, te# bao ki u\m hiăng tâ tú troh a xôu [a\ kơxêng. A hneăng kố, ngin bu pơlât vâ kơdroh châi tê’’.

Jâ Nguyễn Thị Túy Hồng, ối a bêng Khánh Xuân, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Daklak, cho môi tung kơxo# iâ mơngế tro tâ pơrea\ng u\m a tôu re\ng châ hlo [a\ pơlât teăm tơdrêng. Mâu [ok thái pơkeăng kơbong pơlât u\m kơtuâ tung châ tối ăm ‘nâi, drêng châ hlo pơrea\ng, jâ Hồng hiăng châ po pơlât, klêi mê pơlât [a\ trếo pơkeăng hlối ôu pơkeăng. Troh nôkố ivá dêi jâ hiăng tơniăn. Jâ Nguyễn Túy Hồng tối ăm ‘nâi:

‘’Á châ hlo dêi tơná tro tâ pơrea\ng kơtăn kố lối 1 khế. Drêng mê, á tâ châi iâ klêi mê lăm khăm pơlât. Séa ngăn mơheăm mê ăm hlo á êi ‘mêi tung hơ’nêh. Hdrối mê á tâ châi iâ, ôu kâ, prôk lăm tiah hmâ. Klêi kơ’nâi 4 hâi po pơlât, á tâ ivá hiăng mo le\m hên tâ’’.

Tiô mâu ngế [ok thái pơkeăng tối, u\m a tôu cho pơrea\ng chiâng pơlât prêi tung mâu tơdroăng u\m tung châ tâng re\ng châ hlo. Tâng châ ‘nâi pơrea\ng pơxiâm tâ, kô pơlât prêi 90%; a hneăng má 2, kô pơlât prêi 60%, hneăng má 3, kô pá iâ vâ pơlât prêi. Troh hneăng má 4 nếo châ hlo, mê tơdroăng pơlât cho vâ pro ăm rêh ton iâ, kơdroh ki châi ăm mâu ngế tro tâ pơrea\ng.

Vâ re\ng châ hlo pơrea\ng um a tôu, {ok thái pơkeăng Huỳnh Thị Như Huệ pơchân nâ o kal đi đo séa ngăn, tơtro\ng mâu tơdroăng ki hơ’lêh dêi nin:

‘’Ki hlo nhên má môi cho êi tơxui tôu. Ki ê nếo môi tiah: Péa pâ tôu ôh tá tơdâng tơ’mô, kân ku\n; kéa a kơpong tôu hơ’lêh, ki ‘ló gá rơpâ, laga ai tíu drô nin kéa hbo tâ, chiâng kơchêa. Tơxui tôu lo têa, lo mơheăm. Tơxui tôu trâu kơhlong mot tung dế. Hlo êi, po pom’’.

U|m a tôu cho pơrea\ng hlo hên a vâi kơdrâi, iâ hlo a kơnốu. Tâi tâng rêm ngế kơdrâi kô tơ’lêi tro tâ pơrea\ng kố.

Pơreăng u\m tung châ kô kâi pơlât prêi tâng re\ng châ ‘nâi.

Tiô mâu [ok thái pơkeăng, ki xiâm vâ ăm ‘nâi tơdroăng châi u\m a tôu ăm ‘nâi nhên, ‘nâ hía gá pro châi bú iâ tê a tôu, ngế ki châi hmôu pơ ối le\m, xuân ối chiâng hriâm, pêi cheăng, kâ ôu môi tiah hmâ. Pin thế tơtro\ng mâu tơdroăng ki pro châi mê, [ă thế ‘nâi mâu tơdroăng ki pro châi mê ti lâi vâ re\ng teăm pơlât tơdrêng.

Ai hên tơdroăng pro rế tơ’lêi tro tơdroăng châi kố, mê cho:

-Hơnăm: Hơnăm rế hên kô tơ’lêi tro châi u\m tôu, gá pro tôu xâng, sap ing 40 hơnăm tơngi klêng.

-‘Nâ tung rơpo\ng hngêi ai ngế tâ pơreăng kố: Tung rơpo\ng mê ai nôu, ‘nâ o kơdrâi hiăng tro u\m tôu. Ngế kơdrâi ki lâi ai khế hdrối 12 hơnăm [ă tâi khế a 55 hơnăm. Ngế kơdrâi ki ôh tá ai kuăn lơ ai kuăn ki rơmúa kơ’nâi 30 hơnăm.

-Xua ‘na ôu kâ trếo kơhiâm [ă ‘na tơdroăng pơtâp ivá: mâu kơdrâi hmâ ôu drôu, biêr, ô hât, iâ pêi cheăng, iâ pơtâp ivá.

Mâu ngế tung khu ki tơ’lêi tro pơreăng kố thế lăm khăm tôu tiô rơnó a mâu hngêi pơkeăng kơvâ pơlât tôu vâ châ séa kô ‘nâi hôm tro pơreăng u\m tôu.

Pak^ng mê, vâi nâ o xuân chiâng khăm dêi tôu 1 khế môi hdroh, a rôh ki nếo tâi ai khế, vâ re\ng châ ‘nâi pơreăng kố. Túa khăm tiah a kơ’nâi kố:

Má môi: Lêi tah ếo, ối ‘nâi tơdrăng lơ tâng ‘nhuăn dêi péa pâ ko\ng tơdrăng [ă ngăn troăng tôu peá pâ hôm hlo ai ki tơviah há, ‘nâ hía: lơ hơ’lêh kân ku\n, lơ tơviah [ă ngăn hôm to hơto pơla péa pâ tôu, kéa tôu, a tơxui tô, lơ mot trâu kơhlo\ng tung dế.

Má péa: Péa pâ ko\ng têk tơdrăng kơxah, kơpeăng ko\ng pêi pa ro\ng ko, ngăn nhên hôm hlo a tôu ai ki tơviah há, pro vâ môi tiah má môi âi.

Má pái: Koi êng êa a xoăng, ‘măn kên ki hdôu lơ ki hgiân rơtăng a kơxah peăng pá hơ-ếo pá ro\ng kung kui, ko\ng peăng pá hơvá pêi rơbôu dêi tôu ‘na hơ-ếo. Pái hơ’ngrăng ko\ng hnhâ tơdrăng, hnối tiê chơchôa a drô tôu, vâ tí tăng hôm tâ ai tiu hơ’nêh êi po pom lơ kế ki hbo, tơviah, pơxiâm pêi ing tơxui tôu klêi mê pê tâ tá pá gong pro môi tiah pơlếo sap ing tơxui tôu, tâ tá, chôa pơlếo lo pá kong.

Má pu\n: Pêi [ă hơ’ngrăng ko\ng, pêi ngăn a mâu pu pliê, ngăn hôm tâ ai kế ki êi, po pom há lơ ôh.

Má pơtăm: Pêi [ă hơ’ngrăng ko\ng kăn tiê chôa pơlâng a tơxui tôu ngăn hôm lo têa lơ ôh.

Pro môi tiah mê, apoăng pêi, pơlếo ngăn tôu peăng pá hơ‘vá nếo hdrối klêi mê hơ’lêh pêi peăng hơ-ếo:

Hbrâ mơdât pơreăng u\m a tôu, vâi nâ o thế tơtro\ng:

-Pôi tá ô hât, kơdroh ôu drô biêr

-Kâ ôu trếo kơ hiâm tro tơdroăng (thế kâ kơchâi plâi hên, kơdroh kâ rơmâ, trếo piê)

-Thế tơtro\ng tơdroăng ôu pơkeăng ki mơ’no têa trếo tung châ, [ă thế êng [ok thái pơkeăng kơvâ ki mê ‘nôi hdrối vâ ôu.

-Thế tơtro\ng, hơnăm chiâng ai kuăn ‘ne\ng thế tơtro, pôi tá hrá ai kuăn rơmúa, thế ăm kuăn âm [ă têa tô nôu.

-Pôi tá ối a hyôh kong prâi ki ‘mêi, malối cho tiâ pho\ng xă.

-Thế kơhnâ pơtâp ivá

Gương prếi A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng