Kơ-o lo mơheăm hlối châi kơxêng cho tơdroăng châi ôh tá xê nếo laga tâi tâng rêm ngế ôh tá tơtro\ng troh tơdroăng châi kố. Hơnăm 2017 [a\ 6 khế apoăng hơnăm 2018, Hngêi pơkeăng pơlât kơ-o lo mơheăm [a\ châi xôu kong pơlê Dak Lak hiăng pơlât ăm 9 ngế kơ-o lo mơheăm hlối châi kơxêng drêng tơdroăng châi hiăng râ.

Mâu ngế châi kố pơrá hiăng hên roh troh pơlât tơdroăng châi kơxêng, hmâ pâk trum pơlât lơ rôe pơkeăng ôu pơlât xêh. Thăm pơlât mê tơdroăng châi pá vâ prêi le\m, thăm nếo, ai ngế chiâng chó chêng, ôh tá chiâng vâ prôk lăm, drêng mê vâi nếo troh a hngêi pơkeăng vâ khăm pơlât.

Môi tiah muăn H’Lý Xi Êban, 8 hơnăm, ối a pơlê kân Ea Pô], tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak cho vâ pơtih. Hdrối vâ pơlât a hngêi pơkeăng pơlât kơ-o lo mơheăm [a\ châi xôu kong pơlê Dak Lak, péa pâ chêng muăn H’Ly Xi Êban tro châi, êi kân, ôh tá chiâng prôk lăm. Rơpo\ng hiăng djâ H’Ly Xi Êban lăm khăm [a\ séa ngăn mơheăm a mâu hngêi pơkeăng tung kong pơlê [a\ châ tối cho ôh tá bê calci, êi tơngá kơxêng.

Ôu pơkeăng tung môi pơla măng t^ng ôh tá prêi, rế tâ châi chêng, tung tá ai hơtốu, kơxêng hiăng vâ u\m. H’Ly Xi Êban châ pơlât a hngêi pơkeăng pơlât vâi hdrêng Nhi Đồng II, pơlê kong kân Hồ Chí Minh. Akố, ngế châi châ tối tro pơrea\ng kơ-o lo mơheăm hlối châi kơxêng. Drêng mê, chêng dêi H’Ly Xi Êban hiăng tro chó, chêng hrếi, ku\n. Nâ H’Bay Êban, nôu ga H’Ly Xi Êban tối ăm ‘nâi:

‘’Chêng dêi muăn êi kân, ôh tá chiâng vâ xông prôk, ối môi tíu krôu tê. Pêi a chêng ôh tá khoh, xua châi’’.

Tiô mâu [ok thái pơkeăng tối, kơ-o lo mơheăm hlối châi kơxêng châ mơnhên cho pơrea\ng kơ-o lo mơhea\m ki rơ-iô má môi tung mâu tơdroăng châi xua kơ-o lo mơheăm, rơxông hơnăm ki hmâ tâ sap ing 16 – 45 hơnăm. Mâu ngế ki tơ’lêi tro tâ pơrea\ng má môi cho vâi hdrêng, tá hâi châ pâk vaccine hbrâ mơdât pơrea\ng kơ-o lo mơheăm; ai ối achê [a\ mâu ngế kơ-o lo mơheăm; ngế dế tro tâ mâu pơrea\ng, môi tiah: nu\m nheăn, êi troăng klêa, châ kơdroh trếo hbrâ mơdât pơrea\ng, hré kơxêng, ôh tá tu\m trếo piê, tro tâ pơreăng HIV/AIDS, châ ôh tá pá hro [a\ hía hé.

{ok thái pơkeăng H’Châu Êban – Kăn pơkuâ kơbong pơlât kơ-o lo mơheăm, hngêi pơkeăng pơlât kơ-o lo mơheăm [a\ châi xôu kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:

‘’Tơdroăng châi kơ-o lo mơheăm hlối châi kơxêng gá tâ tú ing pơrea\ng môi tiah châi xôu. Klêi kơ’nâi vi khuân mot tung châ, gá kô prôk tiô troăng mơheăm troh a kơxêng [a\ ối hlối amê. Drêng châ ôh tá hro, pơrea\ng kô xông chiâng kơ-o lo mơheăm hlối châi kơxêng. ‘Na ki hlo pá kong, tiah hmâ, mâu ngế châi kơxêng hmâ tơngê a peăng kơxê, ôu kâ ôh tá lo\n, châ rế hiâ’’.

Vâ tối tro pơrea\ng kơ-o lo mơheăm hlối châi kơxêng, mâu ngế châi kô châ xup um drăng tíu châi [ă CT lơ xup MRI, tâng xup um X-Quang pá vâ châ hlo.

{ok thái pơkeăng H’Châu Êban tối ăm ‘nâi, tơdroăng châ hlo châi kơ-o lo mơheăm hlối châi troăng kơxêng hmâ djâ pơlât a hngêi pơkeăng tơnêi têa, hngêi pơkeăng kong pơlê ki hên. Xua mê, drêng nhôm tro pơrea\ng kơ-o lo mơheăm hlối châi troăng kơxêng, mâu ngế châi kal troh hngêi pơkeăng kân kong pơlê Dak Lak lơ Hngêi pơkeăng pơlât kơ-o lo mơheăm [a\ châi xôu kong pơlê Dak Lak vâ châ hnê mơhno i nhên.

Tiô kơ túa mâu ngế ki châi, [ok thái pơkeăng kô pơkâ troăng pơlât tơtro. Tơdroăng châi kơ-o lo mơheăm hlối châi troăng kơxêng tâng re\ng châ ‘nâi [a\ pơlât tro, ôu pơkeăng tro tiô pơkâ thế dêi [ok thái pơkeăng, pơrea\ng kô re\ng le\m dâng 10 khế troh 1 hơnăm.

{ok thái pơkeăng H’Châu Êban – kăn pơkuâ kơbong pơlât kơ-o lo mơheăm, Hngêi pơkeăng pơlât kơ-o lo mơheăm [a\ châi xôu kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi tơ’nôm:

‘’Tiah hmâ kuăn pơlê bu ‘nâi troh pơrea\ng châi xôu, xua xâu tơdroăng châi xôu. Laga ki nhên khât a châ kuăn mơngế kô tơ’lêi tro tâ pơrea\ng kơ-o lo mơheăm amê. {a\ kơ-o lo mơheăm hlối châi kơxêng cho môi túa pơrea\ng. Châ khât gá pơrea\ng kố pá vâ châ hlo. Mâu ngế hơnăm hiăng krâ tro pơrea\ng kố hmâ khăm pơlât pơrea\ng châi kơxêng, kơxêng ro\ng. Drêng hiăng râ, prôk lăm ôh tá kâi drêng mê nếo châ ‘nâi pơrea\ng kơ-o lo mơheăm hlối châi kơxêng’’.

Vâ hbrâ mơdât pơrea\ng kơ-o lo mơheăm hlối châi kơxêng, mâu [ok thái pơkeăng pơchân: thế ví trâm mâu ngế châi xôu; thăm kâ mâu trếo ki ai đăm, kơchâi drêh tung mâu roh kâ hmê rêm hâi; thế kơdroh kâ kế ki tâ tung kơhôp, kế ki ngeăm, kế ki ai trếo piê kơhiêm, pôi tá kâ xăng po lối râ.

Thế pêi cheăng tơtro, pôi tá ăm dêi châ tơbrêi tơbrêh, hơkăng ton tung hiâm mơno chiâng pro châ rơlâi rơlo; thăm pơtâp ivá vâ kơxêng krá le\m. Ki rơhêng vâ tối, thế pâk pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơrea\ng kơ-o lo mơheăm (BCG) ăm vâi hdrêng sap ing ối ku\n tiô tơdroăng pơkâ pâk pơkeăng dêi tơnêi têa.

Mỹ Hạnh- Quang Nhật chêh

A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng