VOV4.Sêdang - Đảng [ă Tơnêi têa tơmâng khât troh tơdroăng rak vế [ă pơtối rak khôi túa, vêa vong ki le\m tro hdroâng kuăn ngo tung mâu hngêi trung phôh thong. Luât pơkâ mê dế châ hên mâu kong pơlê tơring cheăm tơbleăng pêi pro.

Sap ing mâu hâi apoăng mơjiâng Tơnêi têa, Luât hơnăm 1946 hiăng pơkâ tơdroăng hriâm nâl hdroâng kuăn ngo cho môi hnoăng dêi mơngế hdroâng kuăn ngo: ‘’A mâu hngêi trung hnê râ ki ku\n a pơlê, hngêi trung hnê hdroâng kuăn ngo ai hnoăng hriâm dêi nâl tơná’’ (Troăng má 15). Vâ kring vế hnoăng [a\ ki pơxúa tro luât mê, Tơnêi têa pin hiăng tơbleăng mơ-éa pơkâ tiô luât [a\ mơ-éa pá kơdâm luât pơkâ nhên ‘na tơdroăng hnê [a\ hriâm nâl hdroâng kuăn ngo. Kơnôm ti mê, mâu hdroâng kuăn ngo ai rơkong tơpui, chư chêh hiăng châ djâ hnê hriâm tung hngêi trung phôh thong, djâ châ tơ-[rê hnê hriâm kân k^n, tơdrêng amê kum rak vế [a\ mơnhông ki kơnâ nâl tơpui, khôi túa le\m mâu hdroâng kuăn ngo.

Pêi pro Pơkâ 82/2010/NĐ – CP dêi Chin phuh, kơvâ Hnê hriâm [a\ Hnê mơjiâng đi đo tơmâng troh tơdroăng hnê [a\ hriâm nâl hdroâng kuăn ngo tung hngêi trung râ má môi [a\ pơkâ mơdêk tuăn ngôa rơkê ăm kuăn pơlê, rak vế [a\ mơnhông ki kơnâ nâl tơpui, khôi túa le\m tro mâu hdroâng kuăn ngo. Sap ing hơnăm 2008 troh nôkố, Khu xiâm pơkuâ hnê hriâm [a\ Hnê mơjiâng tuăn ngôa rơkê hiăng tơbleăng ăm pêi pro châ 8 nâl (Chăm, Khmer, Jarai, Bơhnéa, Rơđế, Hmông, M’nông, Thái) [a\ 6 khu kơxop mơ-éa hnê nâl hdroâng kuăn ngo (Chăm, Khmer, Jrai, Bơhnéa, Hmông, Rơđế). Pak^ng mê, ối ai mâu nâl hdroâng kuăn ngo dế châ hnê mơnúa apoăng.

Tiô jâ Hoàng Thị Hạnh, Ngế xiâm pho\, Pho\ pơkuâ Vi [an Hdroâng mơngế tối, châ tơ-[rê kân má môi dêi hnoăng cheăng hnê hriâm nâl hdroâng kuăn ngo cho hiăng po rơdâ châ tơ-[rê troăng hơlâ ki tơtro dêi Đảng [a\ Tơnêi têa pin [a\ tơdroăng hdroâng kuăn ngo tối tơdjuôm [a\ nâl tơpui hdroâng kuăn ngo tối krê. Pak^ng mê, kum rak vế [a\ mơnhông mâu ki kơnâ khôi túa le\m, mơnhông tơdroăng ki phiu ro, bro mơhnhôk troh hngêi trung ăm mâu vâi o hok tro kơpong hdroâng kuăn ngo [a\ kong ngo. Châ veăng tung tơdroăng hnê mơjiâng kố, mâu vâi o hok tro hngêi trung râ má pái hdroâng kuăn ngo ai tíu kâ koi ối pơtê Ninh Thuận, kong pơlê Ninh Thuận tối dêi tơdroăng tơná tơmiât. Kố cho rơkong tơpui tối dêi o Kiều Thị Phượng:

‘’A râ má môi ngin o châ hriâm nâl Chăm, to râ má pái ngin o pơtối châ hriâm nâl Chăm, a lâm thái cô hnê nâl Chăm, chôu ki hriâm xêh ngin o tối dêi pó hriâm tơ’nôm nâl Chăm’’.

O Nguyễn Văn Hòa mê mơnhên:

‘’Hriâm nâl Chăm akố cho tơtro, vâ ngin o vêh hriâm tơ’nôm [a\ hlê ple\ng tơ’nôm, kum rak vế khôi túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo tơná’’.

Mơhé ti mê, tơdroăng hnê nâl hdroâng kuăn ngo xuân ối trâm hên pá puât. Hên hdroâng kuăn ngo ai nâl tơpui laga tá hâi ai chư chêh xua mê ôh tá chiâng vâ djâ hnê tung hngêi trung. Khu thái cô hnê nâl hdroâng kuăn ngo nôkố ối iâ tá hâi tu\m. Tơdroăng ti tăng khu mơngế rơkê tung kong pơlê vâ veăng tung tơdroăng mơjiâng tơdroăng hnê [a\ kơxop mơ-éa hriâm nâl hdroâng kuăn ngo trâm hên pá puât xua vâi ôh tá ai tu\m ivá pêi pro, rơtế [a\ tơdroăng ôh tá ai tu\m mâu mơ-éa ‘na nâl hdroâng kuăn ngo (từ điển, kơxop hnê chư [a\ hía hé), kơxop mơ-éa ki vâ hnê (ti tăng ple\ng văn học dân gian, chêh bro văn học chal nếo,…). Ki ê nếo, nôkố mâu kong pơlê tá hâi tơmâng hên khât troh tơdroăng hnê [a\ hriâm nâl hdroâng kuăn ngo.

Mơnhên xiâm kối chiâng ai tơdroăng hnê [a\ hriâm nâl hdroâng kuăn ngo tá hâi hên, pôa Triệu Văn Phượng, kăn pơkuâ [ơrô mơhno túa le\m tro – tơdroăng kal tơring Yên Thế, Bắc Giang pơkâ troăng pêi:

‘’Xiâm kối ki xiâm mê cho tơdroăng rêh ối tơvât dêi pơlê pơla mâu hdroâng kuăn ngo phá tơ-ê dêi pó. Má péa nếo, mê cho tơdroăng tơpui ki vâ bô bối dêi mâu hdroâng kuăn ngo tro tơdjâk [a\ hía lôi hên. Tung la ngiâ, kơvâ mơhno túa le\m tro kô pơtối ai mâu troăng vâ tơbleăng [a\ mâu râ kăn ai hnoăng thăm tơku\m po mâu lâm hnê tơ’nôm mâu lâm hnê mơhno ăm vâi krâ kuăn pơlê, ki rơhêng vâ tối cho rơxông ối nếo mơngế hdroâng kuăn ngo a mâu pơlê, vâ kum rêm ngế kô mơhno ki chiâng hên tâ tung tơdroăng tơpui nâl dêi hdroâng kuăn ngo tơná – môi khôi túa le\m tro ki kơnâ dêi mâu hdroâng kuăn ngo tung pơlê pơla’’.

A râ kân tâ mê nếo, Khu xiâm pơkuâ hnê hriâm [a\ hnê mơjiâng hiăng [a\ dế mơjiâng pơkâ po rơdâ pêi pro châ tơ-[rê tơdroăng hnê [a\ hriâm nâl hdroâng kuăn ngo. Ahdrối, tung tơdroăng hnê hriâm phôh thong nếo, Khu xiâm mơnhên tơdroăng hnê hriâm nâl hdroâng kuăn ngo cho môi môn hriâm ki rah xêh ối tung tơdroăng hnê hriâm tơdjuôm. Rơtế amê, kơvâ hnê hriâm dế pơtối hriăn ple\ng, kêi đeăng tơdroăng mơjiâng tơdroăng hnê hriâm, kơxop mơ-éa hnê hriâm dêi mâu nâl hdroâng kuăn ngo ai chư chêh, vâ mơdêk hên mâu nâl hdroâng kuăn ngo châ hnê tung hngêi trung. Tơdrêng amê thăm pơkuâ, hnê mơhno tơdroăng hnê [a\ hriâm nâl hdroâng kuăn ngo, tơniăn pơkâ ki châ tơ-[rê tơdjuôm dêi kơvâ. Kố cho môi tung mâu hnoăng cheăng ki hngăm ki kơvâ hnê hriâm dế mơ-eăm pêi pro, tơniăn hnoăng tơdâng tơ’mô tung hriâm tâp dêi hdroâng kuăn ngo.

Thu Hòa chêh

A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng