VOV4.Xơ Đăng - Tung mâu hơnăm kố nah, châ veăng khu dêi khu xiâm ngăn Khoa hok ƀă Kŏng ngê̆, 14 tơdroăng tơkêa bro dêi Tơdroăng “Kơjo kum xúa kơmăi kơmok, hnê xúa rơkê ‘na khoa hok ƀă kŏng ngê̆ mơnhông cheăng kâ - rêh ối thôn pơlê, kong ngo, kơpong hdroâng kuăn ngo pơla hơnăm 2016-2025’’ (pơxá cho Tơdroăng thôn pơlê kong ngo) hiăng châ tơbleăng pêi a kong pơlê Gia Lai. Mâu tơdroăng tơkêa bro hiăng kum mơdêk ki rơkê plĕng tung pêi chiâk, pro pơxúa tơ-brê ăm kuăn pơlê.

Ngoh Rơmah Hyoech (hdroâng kuăn ngo Jarai) a cheăm Ia Kly, tơring Čư̆ Prông, kong pơlê Gia Lai cho môi tung mâu rơpŏng kuăn veăng tung tơdroăng tơkêa “mơjiâng túa pơkâ xúa ki rơkê dêi khoa hok kong ngê̆ pêt kơphế” ối tung tơdroăng Thôn pơlê Peăng kong ngo sap ing hơnăm 2019. Veăng tung tơdroăng tơkêa, ngoh châ vâi hnê ăm kih thuât rak ngăn ƀă tôh têa kơdĭng ăm 2 ha kơphế dêi rơpŏng. Troh nôkố, kơdrum kơphế dêi rơpŏng ngoh châ krí xo lối lơ pá xôp 5 tâ̆n kloăng tung môi hơnăm, laih dâng 70% rơtuh liăn.

“Túa pơkâ hiăng tŏng kum á ‘na klŏng tôh têa ki lo i iâ kơdĭng têa, hdrê kơphế ƀă phon rơvât. Á hlo kơdĭng châ hên hnoăng rak ngăn xuân môi tiah rơvât phon; kơdrum kơphế xông kân lĕm”.

Rơpŏng nâ Đinh H’Man, pơlê Hvắc, cheăm Ayun, tơring Čư̆ Sê cho rơpŏng ki châ khu kăn pơkuâ tŏng kum hơ’lêh sap ing hdrê pêt ki ôh tá dâi lĕm, ôh tá tơƀrê chiâng pêt alâi Mih.Sap ing châ rah xo veăng tung túa pơkâ pêt alâi,rơpŏng nâ Đinh H’Man hiăng châ tŏng kum hdrê nếo hlối ƀă tơdroăng ki pêt rơkê sap ing pêt tá troh drêng đôu. Xuân tiô Đinh H’Man, rơnó la ngiâ, nâ kô hnê kih thuât pêt ƀă rak ngăn alâi Mih ăm vâi krâ nhŏng o tung pơlê.

“Rơpŏng á hdrối nah pêt pôm loăng la xua tơnêi achê têa mê pêt pôm loăng, pôm hmâ hlâ, peăng ‘na cheăm xuân tŏng kum hdrê ƀă phon rơvât ƀă hnê kih tuât vâ pêt alâi mê ngin xuân phiu ro xua alâi xông kân lĕm, xuân hiăng vâ châ đôu mê rơpŏng á phiu ro khât”.

Túa pơkâ pêt alâi Mih châ tơbleăng pêt a cheăm Ayun, tơring Čư̆ Sê

Tơdroăng thôn pơlê peăng kong ngo dế pro chiâng mâu tơdroăng ki hơ’lêh tơƀrê ƀă tơdroăng ki mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối pơlê pơla dêi mâu kơpong ki ối xơpá, malối cho kơpong hngế hngo, kơpong hdroâng kuăn ngo a Gia Lai. Tiô pôa Nguyễn Văn Hợp, ngế pơkuâ Ƀơrô pêi chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê tơring Čư̆ Sê, mâu túa pơkâ xúa ƀă mâu tơdroăng cheăng hnê tối ‘na ki pơ’lêh dêi khoa hok ƀă kong ngê̆ tung kơvâ pêi chiâk deăng – pêt loăng rế hía rế hlo hơ’lêh ki hlê plĕng dêi kuăn pơkê tung pêt, veăng kum tơniăn ăm kuăn pơlê ƀă cheăng kâ rêh ối pơlê pơla kơpong pơkâ.

“Mâu tơdroăng ki rơkê plĕng dêi khoa hok châ kuăn pơlê xúa, tơmâng, hiăng hơ’lêh túa ki kal dê kih thuât pêt sap ing tơdroăng ki pêt ôh tá tơƀrê môi tiah hdrối nah ki ôh tá xúa mâu troăng hơlâ khoa hok kih thuât mê nôkố hiăng xúa khoa hok kih thuât, ‘nâi pêt pêt alâi, pêt nhâ păn ro ƀă pêt mâu loăng pơkeăng”.

Nôkố, Gia Lai hiăng ƀă dế tơbleăng 14 tơdroăng tơkêa ối tung tơdroăng tŏng kum xúa, hnê tối tơdroăng ki rơkê dêi khoa hok ƀă kong ngê̆ mơdêk tơdroăng ki mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla thôn pơlê, peăng kong ngo, kơpong hdroâng kuăn ngo hneăng hơnăm 2016 – 2025, ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn ‘no lối 99 rơtal liăn. Mâu tơdroăng tơkêa hiăng tơbleăng châ 38 túa pơkâ a mâu cheăm, tơring; tŏng kum hnê tối 79 kế tơmeăm kơmăi kơmok, mâu túa pơkâ cho mâu tơdroăng ki rơkê ‘na khoa hok kih thuât châ xúa tung pêi cheăng kâ veăng kum mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla kơpong a hngế hngo, kơpong hdroâng kuăn ngo.

Pôa Trần Anh Tuấn, kăn phŏ ngăn Khoa hok ƀă Kong ngê̆ kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi:

“Ing tơdroăng kố, kuăn pơlê klêi kơ’nâi tơbleăng mâu túa pơkâ xúa mâu tơdroăng ki rơkê plĕng dêi khoa hok kih thuât mê pơrá pro ai pơxúa tơƀrê tâ tâng vâ pơchông ƀă mâu tơdroăng ki pêt mơjiâng kế tơmeăm môi tiah hdrối nah, châ kuăn pơlê môi tuăn, tŏng kum ƀă pơtối rak vế vâ mơnhông. Ing mê kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo kô rak vế châ kơxô̆ liăn pêi lo tâk tơ’nôm ƀă tơniăn ‘na tơdroăng cheăng kâ”.

Tiô Khu xiâm ngăn Khoa hok ƀă Kong ngê̆, Tơdroăng kố tŏng kum xúa, hnê ‘na tơdroăng ki xúa rơkê khoa hok ƀă kong ngê̆ mơdêk tơdroăng mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê thôn pơlê, peăng kong ngo, kơpong hdroâng kuăn tung hneăng hơnăm 2016 – 2025 hiăng mơjiâng châ iâ hlái ai 1.200 túa pơkâ xúa, hnê ‘na ki rơkê plĕng khoa hok ƀă kong ngê̆ hlo tơƀrê, ai túa pơkâ tơtro ƀă kơpong kong kế dêi rêm thôn pơlê, peăng kong ngo, kơpong hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế.

Tung mê ai iâ hlái 30% túa pơkâ pêi pro a peăng kong ngo, kơpong hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế. Mơjiâng châ iâ hlái 20% túa pơkâ tơrŭm xúa khoa hok ƀă kong ngê̆ tiô tơdroăng ki kơnía dêi kế tơmeăm tăng tơdroăng cheăng kâ ăm kuăn pơlê. Hnê ki vâ iâ ai 1.500 ngế kong ngê̆ ki nếo, rơkê tơtro ƀă rêm kơpong, mơdêk cheăng kâ rêh ối pơlê pơla thôn pơlê, peăng kong ngo, kơpong hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế.

Ki khât gá a Gia Lai, mâu túa pơkâ ối tung tơdroăng tơkêa thôn pơlê peăng kong ngo hiăng pơxiâm mơdêk tơƀrê, ai pơxúa pro hơ’lêh ki rơkê, túa pêi dêi kuăn pơlê. Ƀă kơpong hdroâng kuăn ngo a kong pơlê, tơdroăng kố hiăng kum mâu kih thuât ki rơkê plĕng châ xúa tơ’nôm tung lâp lu mơdêk ki hiăng ai hlâu, ki rơdêi dêi Gia Lai a kơvâ pêi chiâk deăng.

Hoàng Qui chêh

Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng