VOV4.Xơ Đăng - Hơnăm 2021, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai ai tơ’nôm 10 to pơlê châ kơdĕn thôn pơlê nếo. Kố xuân cho tơring ki djâ troăng hdrối tung mơjiâng thôn pơlê nếo dêi kong pơlê Gia Lai. Tơdroăng mojiâng thôn pơlê nếo kố hiăng kum ăm kơpong hdroâng kuăn ngo a tơring Ia Grai rế hía rế kro mơdrŏng, krip lĕm, tơdrêng amê, kuăn pơlê xuân hiăng hơ’lêh hên tung tơdroăng rêh kâ ối, pêi cheăng, rế hía rế tơtêk.

Mâu hâi mơ’nui hơnăm 2021, rơpŏng Ksor Plinh, ối a pơlê Doch Ia Krot, cheăm Ia Krăi, tơring Ia Grai dế tơvâ tơvân krí dêi vâ chê tâi 1 ha kơphế. Nâ Plinh tối ăm ‘nâi, hiăng 2 hơnăm kố, rơpŏng nâ hiăng hveăng mot tung Khu pêi cheăng tơrŭm ƀă khu mơdró kơphế tiô tơdroăng pơkâ 4C. Xua ti mê, on veăng nâ hiăng châ hriâm ‘na pêi pêt kơphế tơniăn ton, ôh tá xúa pơkeăng kơdê nhâ, krí kơphế ki hiăng tum lối 80%. Tơdroăng ki pêi pêt kơphế tơniăn mê kô kum nâ ƀă mâu ngế tung rơpŏng hngêi ai ivá tơniăn tâ. Pakĭng mê, plâi kơphế ki krí rêm rơnó xuân tơniăn, yă tê kơphế kơnâ luâ tâ hngêi kơchơ ai 400 liăn 1 kilố.

Ti xê to hơ’lêh tung pêi pêt kơphế, mê dế nôkố, rơpŏng nâ Plinh hiăng hơ’lêh hên tung tơdroăng rêh ối rêm hâi. Hơnăm 2021 pơla hdrối kố nah, rơpŏng nâ Plinh hiăng mơjiâng pro krê hngêi lăm mơdrah a mơ’nui kơdrum, hơ’lêh tơdroăng ro pá ngiâ hngêi pro pá rŏng, kơtăn ing hngêi dâng 50 met. Nâ Plinh tối ăm ‘nâi, tơdroăng kố cho vâ rak krúa lĕm ăm hngêi trăng, pơlê kơtâu xuân krúa lĕm tâ:

‘’Hdrối nah á hmâ xúa pơkeăng xôh nhâ, nôkố râng ‘nêk pui nhâ, po nhâ, xo nhâ ki mê pro phon gô̆m a kơpêng xiâm kơphế. Xôh pơkeăng xuân pêi pro tiô tơdroăng hnê tối, krí tung pơla plâ hiăng tum, yă tơniăn, vâ gá chía pôi tá trâm pá. Thôn pơlê nôkố hiăng krip lĕm, ai troăng kơxu krúa lĕm, péa pâ kĭng troăng hiăng ai reăng ki tơpo tơ-eăng lĕm, ai kơdroăng, rông hơngế, hngêi ki lâi xuân hiăng ai hngêi mơdrah krê xêh’’.

Pơlê Doch Ia Krot, cheăm Ia Krăi, tơring Ia Grai ai lối 50% pơ’leăng mâ cho mơngế Jarai. Hơnăm 2021, pơlê hiăng châ rah cho 1 tung 2 pơlê hdroâng kuăn ngo pêi châ plah thôn pơlê nếo. Maluâ ti mê, jâ Ksor Nuch, Kăn pơlê tối ăm ‘nâi: Ƀă tơdroăng ki hmâ pê pêi chiâk pêi deăng, khôi túa rêh ối dêi mơngế Jarai, mê mâu troăng hơlâ ‘na tơnêi tíu, môi tiah hngêi mơdrah, têa krúa ƀă pơ’leăng mâ mơngế ki veăng vâ rôe ƀaoh hiêm khăm pơlât cho tơdroăng ki pá má môi.

‘Nâi nhên ‘na tơdroăng kố, sap ing apoăng hơnăm, Khu ngăn ‘na kuăn pơlê Doch Ia Krot tơrŭm ƀă krâ pơlê, mơngế ki châ loi tơngah ƀă khu vâi kơdrâi lăm troh tơrêm hngêi vâ hnê tối, hnê mơhnhôk kuăn pơlê. Troh khế 11 hơnăm 2021, tâi tâng kuăn pơlê hiăng mơhnŏng vâ rôe xêh ƀaoh hiêm khăm pơlât, tâi tâng mâu rơpŏng hngêi pơrá pro hngêi mơdrah krúa lĕm, rak tơniăn ăm hyôh kong prâi, tơnêi tíu. Tung pơlê, hên troăng a drô péa pâ hiăng châ pêt reăng, xua khu droh rơtăm, chi hô̆i vâi kơdrâi pêi pêt, rak ngăn, veăng kum ăm pơlê cheăm thăm rế ngiât lĕm. Jâ Ksor Nuch - Kăn pơlê tối ăm ‘nâi, mơ’nui hơnăm 2021, pơlê Doch Ia Krot hiăng teăm plah cho thôn pơlê nếo:

‘’Ngin hiăng pêi pro tiô tơdroăng hnê tối dêi cheăm, lăm hnê mơhno, mơhnhôk vâi krâ-nhŏng o, pói tơngah vâi krâ-nhŏng o kơdo mơ-eăm pêi cheăng kâ, kơhnâ hriâm túa pêi cheăng dêi rơpó, hriâm ing ngế ki rơkê kơhnâ. Ngin hnê mơhno tiah mê vâ vâi krâ nhŏng o hơ’lêh túa rêh ối, pêi cheăng, môi tiah kơpuih văng, pro krúa lĕm hngêi trăng, athế ai ƀaoh hiêm khăm pơlât vâ lăm pơlât a hngêi pơkeăng, ôh tá kơ’nêi kơpôu ro, chu lo tung plông, troăng, mê athế kroăng tung kơdroăng, ôh tá kât kơpôu ro pá ngiâ hngêi xếo. Vâi krâ-nhŏng o xuân hiăng rế hlê plĕng, ‘nâi túa pêi cheăng kâ vâ tơniăn tung tơdroăng rêh ối, ôh tá tơkôm tơnêi têa tiah hdrối nah xếo. Ngin xuân hiăng hlo nhên tơdroăng kố hiăng hơ’lêh, hiăng ro khât’’.

Krâ pơlê cho jâ Ksor Bhơih tối ăm ‘nâi, kơnôm ai tơdroăng tơrŭm mơjiâng thôn pơlê nếo, mê tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê hiăng chôa ‘lâng rế hơ’lêh, châ mơnhông hên khât:

‘’Hdrối nah, vâi krâ-nhŏng o trâm hên xahpá, tơdroăng rêh kâ ối trâm to tơdroăng ki ôh tá tro. Ngin athế lăm troh tơrêm toăng hngêi vâ hnê tối, mơhnhôk khĕn vâ vâi krâ - nhŏng o hlê plĕng nhên tâ. Vâi krâ - nhŏng o xuân hơniâp ro, sôk suâ, ing mê, hên ngế hiăng vâ lăm rôe xêh ƀaoh hiêm khăm pơlât, ‘nâi lăm khăm pơlât a hngêi pơkeăng drêng châi tamo. Sap ing ai tơdroăng ki pơkâ mơjiâng thôn pơlê nếo, mê tơdroăng rêh kâ ối dêi kuăn pơlê hiăng hơ’lêh hên’’.

Pôa Nguyễn Đức Tấn, Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Ia Krăi, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi, cheăm kố ai 10 to pơlê hdroâng kuăn ngo. Apoăng hơnăm 2021, cheăm Ia Krăi ối pá 7 tơdroăng tá hâi teăm châ chiâng pêi pro klêi, mê cho troăng prôk, rơchôa, hno têa, hngêi trung, tơdroăng pêi lo liăn, tơdroăng hnê hriâm, tơnêi tíu ƀă rak vế krúa kế kâ. Ƀă tơdroăng ki khŏm kơdo mơ-eăm dêi tâi tâng khu pơkuâ cheăng kal kí, rơtế ƀă tơdroăng ki tơrŭm, môi hiâm mơno dêi kuăn pơlê, mê cheăm kố hiăng mơhnhôk rêm khu râ, kơvâ cheăng veăng tơlo châ 10 rơtal 200 rơtuh liăn, pro nếo lối 2 km troăng prôk tung thôn pơlê, kum 127 rơpŏng kơtiê pro hngêi mơdrah; mĕn mơjiâng hngêi pêi cheăng dêi Vi ƀan cheăm; veăng kum mâu thôn, pơlê rôe mâu tơmeăm môi tiah loa, ampli, pro hngêi tơkŭm hôp. Khế 12 hơnăm 2021, cheăm Ia Krăi hiăng châ plah pro klêi 19 kơpêng 19 tơdroăng ƀă hiăng teăm plah hnoăng cheăng dêi thôn pơlê nếo. Pôa Nguyễn Đức Tấn, Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Ia Krăi, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi:

‘’Troh nôkố tung cheăm hiăng ai hên tơdroăng hơ’lêh. Troăng prôk hiăng châ ’no liăn mơjiâng pro, kuăn pơlê hiăng hlê plĕng hên, ki rơhêng vâ tối ƀă vâi krâ-nhŏng o hdroâng kuăn ngo. Mâu túa cheăng ki pêt loăng, plâi, reăng, tơpo mơngiơk lĕm krúa a drô kĭng troăng, tung kơdrum thôn pơlê, mâu troăng tung pơlê, kơtâu châ ‘mâi rơnêu krúa lĕm, châ pro mâu kơnâng, kơdrum reăng, rak vế tơniăn ăm hyôh kong prâi’’.

Hơnăm 2021, cheăm Ia Krăi cho 1 tung 2 cheăm thôn pơlê nếo dêi tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai. Mâu pơlê dêi mơngế Jarai hiăng krá krúa lĕm, ai troăng ƀê tong tơdrăng, hngêi xuân kân rơdâ, mâu deăng kơphế ngiât lĕm, hiăng hlo nhên tơdroăng mơjiâng thôn pơlê hiăng kum ăm tơdroăng rêh ối kuăn pơlê akố rế hía rế hơ’lêh hên rêm hâi.

Nguyễn Thảo chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng