Rêm hâi kơbong pơlât tuăn môh krôk – hngêi pơkeăng kân kong pơlê Kontum tơdah sap ing 70 troh 100 ngế tamo châi. Tung kơxo# mâu ngế tamo châi mê ai hên ngế pơlât êi rơtốu tung kơxêng môh. Tối ‘na pơrea\ng kố, mâu ngế tamo châi troh khăm pơlât ăm ‘nâi, tơbrêi tơbrêh má môi cho mâu khế hyôh kong prâi pro ôh tá tơniăn lơ drêng hyôh kong chiâng hngiú. Xua châ ôh tá kâi trâng vâ hbrâ mơdât hyôh kong prâi hơ’lêh, xua mê, mâu ngế ki tro tơdroăng châi êi rơtốu tung kơxêng môh hmâ kơchêi, kơ-ôk môh đi đo. Mâu ngế ki tro tơdroăng châi êi rơtốu tung kơxêng môh ăm ‘nâi, tơdroăng châi kố gá xông tâ tú tung ton hâi, xua mê pro mơngế tro êi rơtố tung kơxêng môh tơbrêi tơbrêh, châi ko, châi kơpong môh, ivá rơlâi rơlo, pro ôh tá tơniăn tung rêh ối, pêi cheăng [a\ hriâm tâp. O Nguyễn Văn Tuấn, hok tro lâm 6A3, hngêi trung râ má péa Trần Hưng Đạo, a pơlê kong kơdrâm Kontum, tối ăm ‘nâi:

‘’Tiah hmâ, mâu hâi rơnó hngíu gá hmâ châi [a\ lo môh hên. Kơ-ôk, á hdrêh kô châi môh. Gá pro ‘mêi, á tơbrêi ôh tá tơniăn ối môi tíu vâ hriâm [ai. Tơbrêi khât, pá vâ hmiân ối môi tíu hriâm [ai’’.

Pói vâ prêi le\m tơdroăng êi rơtố tung kơxêng môh, hên ngế hiăng ti tăng túa vâ pơlât. Troăng tơmiât ‘’Tro pơrea\ng thế lăm tăng tíu pơlât lâp lu’’ châ rêm ngế pêi pro. Hên ngế bu tâng tối ai pơkeăng pơlât prêi êi rơtốu tung kơxêng môh, mê vâi tăng rôe pơkeăng kho\m châ [a\ vâ ôu, pâk pơlât. Mâu pơkeăng ki hên ngế rôe ôu vâ pơlât êi rơtốu tung kơxêng môh, mê cho pơkeăng pơlât êi rơtốu tung kơxêng môh [a\ mâu pơkeăng ki hmếu pơ tâng kuăn pơlê tối ăm dêi pó’’.

Ai drêng ‘nâ vâi tí tăng hrik hlá tro\ng Lếo, hrik xú loăng cành giao, ôu têa nhâ tía tô … troh hơ-oh drăng môh [ă pơla rui, ko pah ting v^ng [a\ pok sulfate đồng. Tơdroăng pơlât ai môi péa ngế mơhúa mê pơlât prêi êi rơtốu tung kơxêng môh, xuân ôh tá ‘nâi túa pơlât ki lâi gá prêi. Ki nhên khât dế kố, ki hên kuăn pơlê tro êi rơtốu tung kơxêng môh xua ôh tá châ hnê mơhno túa pơlât tơtro mê rêh ối [a\ pơrea\ng. Pôa Phan Đức Luận, vâ chê 70 hơnăm, hngêi ối a troăng Lê Qúy Đôn, pơlê kong kơdrâm Kontum tro châi êi rơtốu tung kơxêng môh chât hơnăm kố, tối:

‘’Ki apoăng gá pro mơngế ki tâ hêng hôu má môi mê cho pôu pr^ng ko. Môi tiah akố, nôkố ôh tá ‘nâi pro ti lâi xua vâi tối hiăng râ ôh tá ai pơkeăng pơlât xếo. Mê cho a hơnăm hiăng krâ môi tiah akố thế rêh [a\ pơrea\ng’’.

Vâ ví pơlât ki ôh tá tơtro, tung pơlât pơrea\ng êi rơtốu tung kơxêng môh, tiô rơkong hnê tối dêi mâu [ok thái pơkeăng tối, mơngế tro tâ pơrea\ng thế lăm khăm a mâu tíu pơlât ki kuăn pơlê loi tơngah. Pôi tá rôe pơkeăng ôu xêh a hngêi, rôe ôu mâu pơkeăng pơlât êi rơtốu tung kơxêng môh ôh tá ai xiâm kối, tá hâi châ kơ koan mơnhên tối lơ xêt lơ ôh. Ahdrối ti tăng túa pơlât tơtro [a\ rêm châ mơngế, vâ kơdroh pơrea\ng tâ tú, mơngế tro êi rơtốu tung kơxêng môh thế hơ’lêh tơdroăng rêh ối ăm tơtro, môi tiah kơdroh ôu hât, ôh tá ôu [ie#r, ôh tá ôu têa hngíu, kế kâ ki hngiú…tơdrêng amê mơdât tơdroăng ki chiâng tâ pơrea\ng, môi tiah mơgrúa krúa le\m hngêi trăng, ví mâu ngôi on, kơtâk pro ‘mêi, rak krúa le\m tung châ. Cho ngế ki tro pơrea\ng êi rơtốu tung kơxêng môh, kơnôm rêh ối tơtro, mê cho prôk chêng a peăng kơmăng [a\ rêm kơxo má, rêm hâi, pôa Nguyễn Xuân Hóa, hngêi a troăng Hùng Vương, pơlê kong kơdrâm Kontum, tối:

‘’Á tro êi rơtốu tung kơxêng môh xuân hiăng ton, to lâi chât hơnăm. Ahdrối gá châi ko, châi ôh tá kâi ối, koi. Má péa nếo cho môh, têa kơhêa, hâ môh. Laga nôkố xuân hiăng chía tâ iâ. Xuân ôh tá pơlât ki klâi, ôh tá ôu pơkeăng, mê cho rêh ối tơtro. Tơdroăng rêh ối ôh tá trâm pá ki klâi. Mê á rêh ối athế hvât lôi tơdroăng kâ koi hmâng vâ, môi tiah ôu kâ, nha#u. A đi đo prôk chêng, pơtâp ivá klêi mê ôu kâ tro chôu, rak vế ivá tơtro, kơdroh lăm ôu kâ. Nôkố hiăng mo le\m, hdrối nah 10 chôu mê nôkố u ối 2 tê’’.

Môi tơdroăng ki tô tuăn nếo, tiô mơnhên dêi mâu [ok thái pơkeăng pơlât êi rơtốu tung kơxêng môh, [a\ hên xiâm kối, môi tiah: kong prâi tíu rêh ối ôh tá krúa le\m; châ ôh tá vâ [a\ kong prâi hơ’lêh, ivá rêm ngế ôh tá tơniăn; ôh tá châ rak krúa le\m dêi châ chăn; gá chiâng ing pơrea\ng ki ê; pơlât ôh tá tơtro troăng [a\ hía hé, tung la ngiâ kơxo# mơngế tro tâ pơrea\ng kô pơtối tâk.

‘Na pơrea\ng rơtốu tung kơxêng môh xuân môi tiah túa hbrâ mơdât, pơlât tơtro [a\ re\ng prêi le\m, [ok thái pơkeăng chuyên khoa I Ngô Văn Minh, pơkuâ kơbong pơlât tuăn môh krôk – hngêi pơkeăng kân kong pơlê Kontum, tối nhên ‘na túa pêi pro.

Êng: Ô [ok thái pơkeăng êi rơtốu tung kơxêng môh tối ki klâi [ă êi rơtốu tung kơxêng môh klâ to lâi túa?

{ok thái pơkeăng Ngô Văn Minh: Êi rơtốu tung kơxêng môh cho môi tơdroăng châi mơ-êi rơtốu tung kơpong tru\m môh, ‘nâ hía xua ai vi khua#n lơ ôh tá xê xua ing vi khua#n. Êi rơtố tung kơxêng môh vâi hmâ klâ ai péa túa, mê cho êi rơtốu tung kơxêng môh ki râ [ă êi rơtốu tung kơxêng môh tiô rơnó. Êi rơtốu tung kơxêng môh ki râ vâi hmâ tối cho êi ki râ [ă hmâ tro châi êi tung môi pơla măng t^ng. Êi rơtốu tung kơxêng môh tiô rơnó gá êi ton 4 măng t^ng tơngi klêng’’.

Êng: Klêi séa ngăn mơngế ki châi lăm khăm a kơvâ pơlât tuăn, môh, krôk Hngêi pơkeăng kân kong pơlê Kontum, [ok thái pơkeăng hlo tung mâu hơnăm ahê kố tơdroăng châi êi rơtố tung kơxêng môh gá tiah lâi?

{ok thái pơkeăng Ngô Văn Minh: Êi rơtốu tung kơxêng môh a Kơvâ pơlât tuăn, môh, krôk dêi hngêi pơkeăng kân kong pơlê Kontum mê ai hên ngế châi. Mơngế ki pêi cheăng tơnêi têa troh mâu kuăn pơlê pêi chiâk deăng, klêi mê troh mâu ngế pêi cheăng ki ê, la ki xiâm má môi cho tuăn tơche\ng tơmiât dêi ngế ki châi hiăng ton hơnăm hmếo pơ tơmiât châi êi rơtố tung kơxêng môh cho tơdroăng châi pơlât ôh tá kâi prêi. Xua mê vâi hmếo pơ lăm rôe xêh pơkeăng ôu pơlât sap 3-5 hâi. Vâi tâ dêi kơdroh châi iâ, vâi lôi oh tá vâ ôu pơkeăng, lơ pơlât xếo, xua mê thăm pro tơdroăng châi êi rế châi ó tâ, ah pơlât chiâng ôh tá kâi prêi chiâng tơdroăng châi tiô rơnó’’.

Êng: {ok thái pơkeăng ăm ‘nâi ki xiâm khoh chiâng êi rơtốu tung kơxêng môh xuân môi tiah tơdroăng ki châi ahdrối vâ ‘nâi ki mơngế êi hmâ trâm?

{ok thái pơkeăng Ngô Văn Minh: Êi rơtốu tung kơxêng môh ai mâu tơdroăng ki xiâm hmâ hlo a kơ’nâi kố. Má môi, cho xua ing hyôh kong prâi. Hyôh kong prâi hơ’lêh vâi tro hrik hên túa hyôh ki ‘mêi tơvât gá pro hâ tung troăng môh, ah pro chiâng êi rơtốu tung kơxêng môh [ă chiâng rơtốu. Êi rơtốu tung kơxêng môh cho xúa tung châ ‘nâ hía xua mơngế ki hmâ mơ-êi mê troăng tru\m môh ku\n, mơngế tro êi mê ôh tá le\m tung mơheăm. Ngế ki mê tơdroăng châi gá hơ’lêh, vâi hmâ tối dêi têa hê hê, têa rơtốu. Êi rơtốu tung kơxêng môh xua tơdroăng tro mơ-êi, rơtốu, tro kơ-o kơ-ôk, mơ-êi môh xua ing tro hrik hyôh ‘mêi ton hâi. Ai ngế ki ‘nâ cho mơ-êi rơtốu klêi tro rong râ tung môh. Akố hmâ trâm cho êi rơtốu tung kơxêng môh xua mơngế ki châi êi lo mơheăm môh pro chiâng châi mơ-êi tung pơla kơxêng môh, tuăn, ngiâ.

Mâu tơdroăng châi hdrối vâ tro êi rơtốu tung kơxêng môh ngăn tiô kơ mâu tơdroăng châi, ki mơ-êi mê gá pro chiâng châi ki tiah lâi, má môi pro châi ko. Châi ko ngăn tiô kô tíu ki pin êi rơtốu tung kơxêng môh. Pơtih châi êi a kl^ng, châi a kơpong kl^ng. Êi rơtốu tung kơxêng hveăn ngôa pro châi ko a tơdế kơhlong mâ. Êi rơtố tung kơxêng ngiâ pro châi a kơpong tơpo ngiâ. Mâu tơdroăng êi rơtốu ki ‘nâ kô pro châi kơpong kung kui.  Ki ăm ‘nâi châi êi má péa ‘nâ hía pro mơngế ki êi chiâng hâ môh, lo to têa môh chu troh a krôk pro tơhe#n krôk, pro chiâng kơ-o. ‘Nâ hía pro môh ngế ki châi ôh tá chiâng xú ki klâi, ai mâu kơpong ki ‘nâ tối dêi hâ môh. Môh ôh tá xú ki klâi ing kơ lo ki iâ troh kơlo ki râ  mê tơdroăng châi gá hiăng châi ó. Pak^ng tơdroăng châi ki pin tâ mê ‘nâ hía ối pro pôu pr^ng ko, vung vế kong, pro tơngê iâ klêi mê chiâng tơngê hmân. ‘Nâ pro ngế ki châi chiâng châi hơne\ng kơpêng kơxo# 5,6,7.

Êng: Tiah mê pin thế hbrâ mơdât môi tiah lâi vâ ôh tá ăm châi êi xoang ô [ok thái pơkeăng ?

{ok thái pơkeăng Ngô Văn Minh: Êi rơtốu tung kơxêng môh cho môi tơdroăng châi ki xiâm pin hiăng ‘nâi, ‘nâ hía ki xiâm xua ing hrik hyôh hngiú, mê drêng lo prôk troăng thế pâng môh ăm hơtô ngiâ. Xua mâu trếo pơkeăng, ‘na hía xua êi môh xua ôh tá vâ [ăng kế xú ‘mêi. Drêng êi môh mê pin thế pơlât i prêi hlối. Pơtối mê cho tro rong, pin thế lăm khăm a hngêi pơkeăng vâ [ok thái pơkeăng pơlât kơvâ ki mê khăm [ă pơlât a kơvâ ki pơlât châi tuăn môh, krôk vâ châ pơlât ăm ngế ki châi pôi tá êi rơtốu tung kơxêng môh.

Êng: Ô [ok thái pơkeăng, ngế ki châi êi rơtốu tung kơxêng môh kal thế pro klâi drêng hiăng ‘nâi dêi tơná êi rơtốu tung kơxêng môh?

{ok thái pơkeăng Ngô Văn Minh: Drêng ngế ki êi hiăng tro êi rơtốu tung kơxêng môh mê thế re\ng lăm khăm hlối a kơvâ pơlât tuăn, môh, krôk vâ re\ng châ ‘nâi. Nôkố [ă Hngêi pơkeăng kân kong pơlê Kontum ngin hiăng ai tơmeăm vâ chê tu\m há vâ khăm pơlât êi rơtốu. Má môi cho khăm a kơvâ hmâ pơlât tơdroăng châi ki mê [ă mâu tơmeăm ki dâi le\m pơlât tuăn môh krôk. Má péa ai kơmăi ki tâ triăng vâ séa ngăn tung dế tuăn, môh, krôk. Má pái cho xup CT Scan mâu tíu châi êi rơtốu. Má pu\n ‘nâ hía xup MRI mâu tíu châi êi rơtốu.

Êng: {ok thái pơkeăng hnê tối klâi kô mâu ki tro êi xoang hiăng ton hơnăm la ôh tá kâi le\m [ă ngế ki hmâ tâ châi drô môh?

{ok thái pơkeăng Ngô Văn Minh: {ă tơdroăng êi rơtốu tung kơxêng môh hiăng ton ôh tá kâi prêi ki tro tâ pin thế lăm khăm mâu kơvâ pơlât tro tơdroăng châi ki mê vâ [ok thái pơkeăng xup ngăn. Tâng êi rơtốu tung kơxêng môh ki râ la ga têa rơtốu châ lo pá gong môh kô chiâng pơlât nội khoa sap ing 3 troh 8 măng t^ng. Tâng êi rơtốu tung kơxêng môh ki hâ tung môh ton hâi tro tơhe\n tung pơlâ kơxêng mê pin thế ai pơkâ troăng hơlâ pơlât prêi le\m [ă tơdroăng po. Ki xiâm dêi tơdroăng po nôkố vâi po nội soi tung môh. Tơkéa vâ tối cho po vâ ăm bâ phuâng tung tru\m môh, vâ châ ‘no tah têa rơtốu lo, ôh tá xê po vâ pơlât ăm prêi hlối êi rơtốu tung kơxêng môh.

Êng: Hên tơdroăng ki xiâm nôkố dế pro tô tuăn ôh tá ‘nâi pơlât êi rơtốu tung kơxêng môh túa ki lâi, pơlât pơkeăng pu\m lơ [ă Đông y gá tro? {ok thái pơkeăng búa hnê tối ‘na tơdroăng kố?

{ok thái pơkeăng Ngô Văn Minh: Pơlât êi rơtốu tung kơxêng môh cho môi tơdroăng ki kal [ă ton. ‘Nâ hía pơlât sap 4-8 măng t^ng [ă ai ngế ki châi râ pơlât ton tâ mê nếo. Pơlât ôu pơkeăng pu\m cho môi tơdroăng pêi pro ahdrối. La pơlât Đông y xuân ai mâu pơkeăng ki tro, re\ng prêi. Xua mê, tâng tơku\m pơlât tá Đông y [ă Tây y cho môi tơdroăng ki tro ăm mơngế êi rơtốu tung kơxêng môh ki râ.

Hôm mơnê [ok thái pơkeăng!

Sa Ly prếi Gương tơplôu [ă tơbleăng