Tơngê lo mơheăm cho ki klâi?

Tơngê lo mơheăm ki râ cho ing pơreăng tâ tú, ‘nâ chiâng tâ tú hên xua virus dengue pro. Pơreăng tâ tú xua mơngế ki ối mo le\m gá tâ tú ing tri trôu pâk. Péa túa tri trôu ‘ngré ‘ngro ki pâk ‘mot pơreăng mê ai inâi khoa học pơxá cho Aedes aegypti [ă Aedes albopictus, tung mê, ki hên cho xua ing Aedes aegypti.

Pơreăng kô tâ tú a mâu kong têa tung kơpong kong prâi tô. A Việt Nam, pơreăng tâ tú hên, a râ 4 kơpong peăng kơnho\ng, tơdế tơnêi têa, peăng hdroh tơnêi têa [ă Tây Nguyên, tá a pơlê kong kơdrâm [ă tung kơpong thôn pơlê, pơreăng tâ tú plâ hơnăm la hmâ hlo tâ tú re\ng ah chiâng tâ tú a rơnó mêi, malối a khế 7, 8, 9, 10.

Ki rơ-iô dêi pơreăng tơngê lo mơheăm:

Pơreăng hâi ai pơkeăng pơlât prêi ki tơ-[rê [ă hâi ai pơkeăng vaccine hbrâ mơdât pơreăng.

Hmâ hlo pơreăng tâ tú hên pro mâu ngế tâ tú tơdrêng môi hdroh pro tơdroăng cheăng pơlât chiâng trâm pá, ‘nâ kô pro hlâ  mơngế malối a vâi ‘ne\ng pro lu\p hên ‘na cheăng kâ, rêh ối pơlê pơla.

Pơreăng tơngê lo mơheăm xua virus Dengue pro [ă ai 4 típ pro chiâng tơngê châ pơxá cho D1, D2, D3, D4. Tu\m 4 típ ki pro chiâng tơngê mê xuân trâm ai a Việt Nam [ă hơ’lêh dêi rơpó pro xiâm chiâng tâ tú pơreăng, drêng hiăng tơngê gá ai ki tơviah phá tơrêm tip vâi kô tơ’lêi tro tơngê lo mơheăm rôh má 2 lơ má 3 xua mâu tip ki pơrá phá dêi rơpó.

Ki tơviah dêi tơrêm tri trôu pâk ‘mot pơreăng pro chiâng tơngê lo mơheăm:

Tri trôu ai mơngiơk prăng, châ [ă chêng gá ai ki pro rơbông vâi hmâ tối cho tri trôu ki kân ai ‘ngré ‘ngró prăng rơbông.

Tri trôu ki kân ai ‘ngré ‘ngró ki kơdrâi tâng gá pâk a mơngế a kơmăng, pâk mơdêi cho a peăng kơxo má [ă kong xêi tơngi măng.

Tri trôu ki kân ai ‘ngré ‘ngró mê hmâ hmuâ ối a víu hngêi, a hơmân ếo, tung pơkhom, kơmung, a kơxái hbâ, ‘măn mâu hmân ếo tung hngêi.

Tri trôu ai kơtâ, ai kuăn a mâu long, tíu toăng têa lơ a mâu tơmeăm ki kơdoăng têa krúa tung [ă tâ tá hngêi môi tiah a kế kơdoăng têa, a vó, a kơthung dâ têa, a  têa kloh, a tru\m loăng [ă hên a mâu tơmeăm ki hiăng tơhneăng ai toăng têa môi tiah a kơ‘lo reăng, a kơtôu chêng rơxế, a kơtôu plâi tuâk. Tri trôu ‘ngré ‘ngró kơtâ kuăn hên a rơnó mêi, drêng ki hngiú tô rêm khế kơpêng 20º C.

Ki xiâm ăm ‘nâi tơngê lo mơheăm:

Tơngê iâ:

Tơngê kơdrâ 39-40độ C, ton 2-7 hâi, pá vâ kâi kơdroh tơngê. Châi ko rơdêng a kơpong kl^ng, a pá ro\ng tung kuăn ngé mâ:

‘Nâ hía ai tíu ki lo tum khêi, tum hbrí hnríu

‘Nâ hía kô râ ó:

Tâng hlo môi tiah tối kơpêng hlối hlo ai môi lơ hên ki mơhno tiah kơ’nâi kố:

Ăm hlo tơngê lo mơheăm: Pơtê lo mơheăm hên pá ngâ kéa

Lo mơheăm môh, lo mơheăm chêng hne\ng, êi prâp a tíu ki pâk, hêa lo mơheăm, lăm dế lo drâm  prăng (xua lo mơheăm tung klêa).

Châi klêa, hêng hêa, chêng ko\ng hngíu, tung châ rơlâi rơlo, ối hmôu pơ kơ rơxá, mơdrốu pôu pr^ng ko xua lo mơheăm tung klêa pro ôh tá ai mơheăm, kơtêi kơtâu chôa, tâng ôh tá teăm pơlât tơdrêng kô pro hlâ hlối.

Kal pro ki klâi drêng nhôm tơngê lo mơheăm:

Túa hbrâ mơdât ki tro má môi kơdê tri trô, kiâ ngu nge\ng [ă hbrâ mơdât tri trô pâk.

Tah lối ki tri trôu kơtâ, kơdê kiâ ngu nge\ng [ă tơdroăng:

+Klâp xi mâu tơmeăm hdoăng têa vâ tri trôu pôi tá châ kơtâ.

+Kơ’nêi ká tung kế hdoăng têa ki kân (mâu têa klôh, kế hdroăng têa, vó kân…) vâ kơdê kiâ ngu nge\ng tri trôu pôi tá châ kơtâ.

+Kơthau xếo mâu tơmeăm mâu kế hdoăng têa ki krâ kơvâ [ă ku\n (vó kân, kơthung…) rêm măng t^ng.

+Tơku\m, tah mâu tơmeăm ki oh tá xúa tung hngêi [ă tâ tá hngêi môi tiah kung kếo, kơ’lo, mâu vó ki hiăng tơhneăng, klo\ng, kơtôu plâi ‘lâu, kơtôu chêng rơxế ton, klo\ng kơlá… thế mơgrúa hyôh kong prâi, thế kơhleăng kơduôp mâu kế hdoăng têa drêng ôh tá xúa.

+Râm po lơ têa rơmâ a mo\ng têa ‘măn pá xôp chêng kơtuh [ă mo\ng têa, hleăng hơ’lêh têa nếo đi đo a kơ’lo reăng.

Hbrâ mơdât tri trô pâk:

+Xâp hmân ếo ko\ng xo\n.

+Thế hnhâng mitơkel drêng koi kơhâi hmâ vâ kơmăng.

+Xo kơ’lo xôh pơkeăng kơdê pơreăng, chôu kế xú kơdê tri trôu, pik kem oh tá ăm tri trôu pôu, xo kế ki pê [ă on tơhrik pê troh tri trôu…

Xo kế hding ki tât, kơmung kơ’nhâm têa pơkeăng kơdê tri trôu.

+Ăm mơngế ki tơngê lo mơheăm koi thế hnhâng kơmung, ví pôi tá ăm tri trôu châ pâk ‘mot pơreăng ăm ngế ki ê.

+Thế kơhnâ tơru\m [ă mâu kăn [ă khu ngăn pơkeăng tung rêm rôh xôh pơkeăng mơdât pơreăng.

Gương tơplôu [ă tơbleăng