VOV4.Sêdang - Tơdroăng ki pro pơlăm pơlối tung pơlê pơla phá tơ-ê [ă tơdroăng ki rêh ối, hiâm mơno dêi hdroâng kuăn ngo, tơdjâk ‘mêi troh ivá châ chăn, hdroâng hdrê, tơdroăng rêh ối [ă mơhno túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo, tơniăn tung pơlê pơla [ă pro ai hên ki tơdjâk ‘mêi rêm kơvâ môi tiah pro kơdroh ivá kuăn mơngế, tơdroăng ki mơnhông mơdêk cheăng kâ tơnêi têa [ă hên ki ê, xua mê mâu tơdroăng ‘mêi kố pin kal ai troăng pêi pro tiah lâi hbrâ mơdât ‘na mâu tơdroăng ki kố,Ing tơdroăng ăm hlo vâ châ xo  liăn [ă hlo hên má môi [ă  tá mơngế tê mơdró mâu ngế pro pơlăm pơlối [ă mơngế ki rôe mơngế vâ pro pơlăm pơlối.

Tơdrêng [ă tơdroăng mơngế pâk chik ma tu\i, pro pơlăm pơlối cho môi tung péa troăng ki xiâm pro tâ tú HIV. Kơxo# mơngế tâ tú HIV/AIDS hiăng ai a tâi tâng mâu cheăm kơpong hngế hngo, kơpong kơtiê xahpá, kơpong kuăn ngo nôkố tâk hên. Pak^ng mê, tơdroăng pro pơlăm pơlối cho môi tung mâu tơdroăng ki xiâm chiâng ai mâu ngế pro xôi ki ê môi tiah tơku\m xúa hmâng vâ trếo ma tu\i, pro pơlăm pơlối vâi ‘ne\ng, pro pơlăm pơlối vâi o kơdrâi, mâu vâi o ki hâi teăm xông droh, malối tơdroăng xôi tê mơdró mơngế.

Tơdroăng xôi ‘na mơdró mơngế xúa vâ ăm pro pơlăm pơlối tung mâu hnăm achê kố ‘’hlo hên ‘nâng’’ xua ing tơdroăng pro châ xo liăn hên [ă mơngế ki vâ pro pơlăm pơlối rế hên. La vâ châ hlo, châ rup gá pá khât xuâ tơdroăng mê vâi kơtôa ai ngế ki xiâm kơtôa ‘na tơdroăng ki vâi mơdró, môi tiah: ai ngế ki tăng ăm vâi vâ xo dêi rơpó, ngế ki tơbleăng ăm cheăng pêi, tăng mơngế lăm cheăng a kong têa ê [ă hên tơdroăng ki ê.

Tơdrêng [ă tơdroăng ai ngế ki xiâm kơtôa mê, mâu ki vâi vâ xúa ăm pro pơlăm pơlối mê hmâ tro vâi lôi, rôe, hêak pơloi kơ vâi mê ing tơná mâu ki mê xuân ôh tá ‘nâi dêi tơná cho ngế ki vâi tăng vâ pro ăm khu ki vâ pro pơlăm pơlối ‘nâ hía tro tê mơdró ngi kong ê pro kơdrâi ki tê vâ pro pơlăm pơlối.

Ôh tá xê to tơdjâk ‘mêi troh ivá xua hmâ tâ tú mâu pơreăng ki tâ ing troăng mơheăm, mâu ngế ki ‘’hiăng hmâ‘’ pro pơlăm pơlối xuân tơdjâk troh ki nhoăm loi dêi rơpo\ng hngêi, pro chiâng hơ’leh tuăn hiâm, tro vâi tó hdjăm hdría.

Tiô tối tơbleăng dêi 63 to kong pơlê, pơlê kong kân: Nôkố, tơdroăng pro pơlăm pơlối hlo rế  kơdroh iâ tiô kơ tíu, tiô kơ roh, rơnó [ă gá ai hên tơdroăng ki pá tơvâ tơvân. Kơxo# mơngế tro tê mơdró vâ pro pơlăm pơlối ai hồ sơ rak ngăn tung lâp tơnêi têa ai lối 11 rơpâu 200 ngế, kơdroh 27% tâng vâ pơchông [ă hơnăm 2010. Mâu tíu ki mơdró ‘na tơdroăng ki préa tô ai lối 161 rơpâu tíu, kơxo# mơngế tâ tú HIV xua pro pơlăm pơlối ai 45,3%.

Vâ hbrâ mơdât [ă tơkâ luâ tơdroăng ki rơ-iô dêi tơdroăng pro pơlăm pơlối, rêm hơnăm Tơnêi têa thế ‘no hrê liăn ngân tơnêi têa châ chât rơtal liăn. Iâ tung kơxo# liăn ki mê vâ ăm pơlât, hnê tối pôi tá pro pơlăm pơlối, hnê cheăng pêi, mơhno troăng hnê hriâm cheăng pêi, ‘no ăm pơtối rêh ối tơchoâm tung pơlê ăm mâu ki hiăng hmâ cheăng pro pơlăm pơlối.

Tiah mê, hên liăn ngân tơnêi têa cho ing liăn pro hnoăng mơhá xua ing tơná vâi tơlo dêi la ôh la ôh tá châ ‘no ăm hnê hriâm, mơjiâng mâu tơmeăm khoăng vâ xúa ăm tơdroăng rêh ối tơná vâi mê thế xúa vâ tơkâ luâ xahpá ing tơdroăng pro pơlăm pơlối.

Laga, vâ mơdât [ă pêi pro tơdroăng xut tah ‘na pro pơlăm pơlối ôh tá xê tơdroăng ki tơ’lêi hlâu. Ai mâu ngế ki ‘nâ tối, pin thế tí tăng ‘nâi ple\ng achê [ă mâu tíu mơdró pro pơlăm pơlối tiô troăng hơlâ mơjiâng mâu luât pơkâ vâ hbrâ mơdât ing hnoăng rêh ối dêi mơngế, nhoăm luât tơnêi têa, kring vế [ă kum mâu ngế ki tê mơngế pro pơlăm pơlối. {ă tơdroăng cho môi ngế ki tí tăng ‘nâi ple\ng, khu rak ngăn, jâ Khuất Thu Hồng, Vie#n trưởng Vie#n tí tăng ‘nâi ple\ng [ă mơnhông rêh ối pơla pơlê tối tiah kố:

‘’Á tơmiât tiah kố vâ mơdât ‘na tơdroăng pro pơlăm pơlối châ tơ-[rê thế mơdât ing xiâm ‘nôi. Xiâm gá akố cho ôh tá tơdroăng ki oh tá tơru\m ki pơrah dêi rơpó. Tâng tơdroăng rêh ối pro tơ’lêi hlâu ăm vâi kơdrâi [ă vâi kơnốu châ ai tơdroăng cheăng kâ rêh ối môi tiah dêi rơpó, ‘na châ xo tơ’mot liăn, tối tâi tâng mâu tơdroăng ki trâm pá hngăm hngo ki ê tung rêh ối, mơni kơxo# vâi kơdrâi rah xo lăm pro pơlăm pơlối iâ tâ. La tơdroăng ki pơrah pơla vâi kơdrâi [ă kơnốu hâi kâi châ tơleăng klêi. Xuân ối hên vâi kơdrâi [ă kơxo# ki iâ vâi kơnốu ôh tá chiâng tăng xêh tơdroăng rêh ối tiô túa ki ê mê vâi kho\m thế tăng troăng pro pơlăm pơlối vâ rêh’’.

‘Na pôa Dương Trung Quốc, Kăn kuo#k ho#i tối tơdroăng tơleăng ‘na pro pơlăm pơlối thế ngăn a hên tơdroăng vâ ‘nâi:

‘’Tê mơdró mâu ki pro pơlăm pơlối hiăng ai sap ing nah, thăm nếo hlo hên tung lâp plâi tơnêi, gá rơtế [ă mâu tơdroăng rêh ối kuăn pơlê [ă tá tơdroăng túa tơlá ki hmâ dêi mâu kong têa. Tơleăng mơnhên tơdroăng mê pin thế ngăn a tu\m péa tơdroăng. Môi cho mâu tơdroăng ki pơxúa tơchoâm dêi kuăn mơngế, vâi tơpui ti lâi ngăn gá ti lâi [ă pin xuân ôh tá chiâng ngăn a tơdroăng ki  pơxúa hmâ pêi pro ton nah, túa tơlá dêi hdroâng mơngế.  

Vâ veăng pro kơdroh, troh tơdroăng vâ pôi tá ai tơdroăng pro pơlăm pơlối, troăng hơlâ ki tro má môi cho thế pêi pro tơ-[rê luât pơkâ kơdroh kơklêa xăm kơtiê, luât pơkâ tăng cheăng pêi... vâ mơdêk tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê. Ing mê, thế tơleăng mơnhên tơdroăng ôh tá ai cheăng pêi cho tơdroăng ki chiâng ai mâu ngế pro pơlăm pơlối xuân cho tơdroăng ki xiâm pêi ahdrối tung mơnhông cheăng kâ-rêh ối (tơdroăng kơdroh kơklêa xăm kơtiê, kum ăm mung liăn ăm mâu rơpo\ng ki xahpá vâ mơnhông cheăng kâ, hnê cheăng pêi tăng cheăng pêi, tơdroăng hbrâ mơdât mâu ki pro xôi).

Việt Phú chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng