VOV4.Sêdang - Kơxêt cho kế kâ ki ai hên trếo kơhiâm ƀă xuân cho kế kâ ki hên ngế hâk vâ kâ. Laga, pakĭng hên hdrê kơxêt ki chiâng kâ mê ai mâu kơxêt ki hơ-ou, tâng tro kâ mâu kơxêt ki mê kô hơ-ou, tâng ôh tá châ pơlât tơdrêng mơni kô hlâ. Mâu kong pơlê Tây Nguyên hbrâ mot tung rơnó mê, kố cho rơnó ki kơxêt huăn mê kal hbrâ kơchăng ƀă tơdroăng ki hơ-ou ‘na kơxêt kong.

A Dak Lak, mâu ngế ki tro hơ-ou xua tro kâ kơxêt xuân ối hmâ trâm, malối cho rế hên a rơnó mê, sap ing khế 4 troh khế 10 rêm hơnăm. Krê hơnăm 2010 ai 2 ngế ki tro hơ-ou kâ kơxêt athế mot pơlât a hngêi pơkeăng. Hên ngế tối tiah kố, kơxêt hơ-ou ai mơngiơk lĕm mê hlo kơxêt bông pui djâ hngêi kâ, ki ôh tá ‘nâi gá kô rơ-iêo troh a châ. Ai môi hdrê kơxêt, kuăn kiâ chiâng kâ la xuân ối tro hơ-ou ‘na mơngế.

Ai mâu ngế ki ‘nâ ối ăm í, chó mơnúa kâ ngăn, klêi kơ’nâi 1 troh 2 chôu ki ôh tá tro hơ-ou mê tối kơxêt ki ê chiâng kâ. Laga, tiô ƀok thái pơkeăng Trần Văn Tiết, kăn phŏ ngăn ‘na rak tơniăn kế kâ kong pơlê Dak Lak tối, túa ki kố bu tro ƀă mâu túa kơxêt ki rĕng tơdjâk ƀă ôh tá pro hlâ mơngế. Ƀă ki hên kơxêt hơ-ou ki pro hlâ mơngế ai tơdjâk hrá tâ:

“Tung mâu kế tơmeăm ki chiâng hơ-ou mê hơ-ou kơxêt cho rơ-iêo má môi ƀă kơxô̆ ngế hlâ hên xua ai mâu trếo ‘mêi amatoxin, muscarin, orellanin, gyromitrin ƀă hên ki ê ai tơdjâk ‘mêi troh mơheăm, troăng hveăn. Bu kâ to lâi to kơxêt ki hơ-ou tung kế kâ xuân mơni pro hơ-ou, thăm nếo pro hlâ mơngế”.

Hơ-ou xua kâ kơxêt hmâ hlo mâu tơdroăng, môi tiah: Châi klêa râ, châi ó, êak hên hdroh, hêa, drêng ‘nâ hêa lo mơheăm, rơlâi rơlo lâp châ, chêng kŏng hngíu, hêng ôu têa đi đo, drêng ‘nâ lo ki brí bríu, vung vế, châi ko, kéa drêh ngiât, khăng kơbrĕn, iâ nŭm lơ ôh tá chiâng nŭm, ôh tá kâi hiâm ƀă hên ki ê.

Thăm nếo, ối ai mâu hdrê kơxêt chiâng pro kơbrĕ troăng kơxái hveăn, chiâng ‘mêi troh kliâm, kơkóu ah chiâng hlâ. Ƀok thái pơkeăng Trịnh Hồng Nhợt, kăn pơkuâ kơbong pơlât ƀă hbrâ mơdât ki ‘mêi hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, ăm ‘nâi: 80% mâu ngế ki tro hơ-ou xua kâ kơxêt kô hlâ tâng ôh châ pơlât tơdrêng. Xua mê, ngế ki hơ-ou mê kal troh a tíu khăm pơlât ki achê rế ‘ló. Hdrối mê, chiâng vâ pơlât xêh a hngêi, tah trếo ki ‘mêi lo ing châ tiô tơdroăng ki pro ăm gá chiâng lo hêa.

“Tro hơ-ou xua kâ kơxêt mơni gá kô pro chiâng rơ-iêo. Gá pro’mêi kliâm, ‘mêi kơkóu, ‘mêi mơheăm ƀă hên ki ê mê kơxô̆ ngế hlâ gá hên. Ki hên mâu ngế ki châ pơlât tơdrêng kô tơdjâk troh hên tơdroăng, kơxô̆ ngế hlâ hên. Xua mê, tâng klêi kơ’kâi kâ kơxêt hlo ôh tá lĕm a troăng klêa môi tiah: hêng hêa, châi klêa, châi hrê hnối vung vế mâ, tơbrêi tơbrêh, mê kal troh a hngêi pơkeăng tơdrêng hlối vâ rĕng châ ‘nâi, hrik tak ki ‘mêi ing châ rế rĕng rế ‘ló vâ pơlât mâu tơdroăng ki ôh tá tơniăn rế rĕng mê tơngah tơdroăng ki hlâ rế iâ”.

Mâu hdrê kơxêt hơ-ou klêi kơ’nâi drêng hiăng pế têa tôu 200 đô̆ C, ki ‘mêi xuân ối. Xua mê, vâ tơniăn, Khu ngăn tơniăn kế kâ ối tung khu xiâm ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât hnê tối ăm kuăn pơlê bu chiâng kâ mâu hdrê kơxêt ki pêt, hiăng ‘nâi túa kơxêt ki mê cho kơxêt kâ, ai xiâm kối, rak tơniăn châ kâ la ôh tá hơ-ou. Pôi tá kâ túa kơxêt ki tơviah, kơxêt ki chiâng xêh maluâ kơxêt ki mê gá bông. Paki\ng mê ƀă hdrê kơxêt kố chiâng vâ xúa, tâng lôi gá phong, liê chiâng kơxêt ki ‘mêi. Drêng hlo môi tiah hơ-ou kâ kơxêt kal troh tíu khăm pơlât ki achê má môi vâ teăm khăm pơlât tơdrêng.

Bác sĩ tư vấn về cách phòng tránh ngộc độc nấm

Ƀok thái pơkeăng hnê tối ‘na hbrâ mơdât tro hơ-ou kơxêt

Vâ hlê nhên ‘na kơxêt, túa pêi pro drêng tro hơ-ou kơxêt, ngế chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố hiăng tơpui tơno ƀă ƀok thái pơkeăng Trần Văn Tiết, Kăn phŏ ngăn ‘na pro rak krúa kế kâ kong pơlê Dak Lak.

-Ô ƀok thái pơkeăng! Tung kơxêt gá ai trếo kơhiâm môi tiah lâi?

Ƀok thái pơkeăng Trần Văn Tiết: Kơxêt cho xiâm ki ai trếo lĕm hên ai hên Vitamin B, Vitamin D, Kali, Choline, hlái, Selen, Ergothioneine, trếo ki mơdât chất oxy hóa, ƀă trếo xơ. Mâu trếo ki kơhiâm châ ‘nâi ai trếo ki mơdât ôh tá ‘nâi vâ tơpui, mơdêk ivá kâi rak mâu trếo ki lĕm, pơtối rak ăm ai hơ’nêh lĕm, plâi nuih, mơjiâng Collagen, kơdroh êi, pro ăm lĕm ngôa ƀă ‘nâi hlê mâu tơdroăng, kơdroh hơkăng tung tuăn ngôa, kơdroh ki tô tuăn hên mơdât rơlâi rơlo.

Kơxêt cho môi tung mâu kơchâi kâ ki iâ po, iâ trếo piê ƀă calo, tơdrêng amê kơxêt ai hên trếo  xơ ki pro pơxúa môi tiah Chitin, Beta-glucan, ƀă trếo ôxy hoă cho trếo ki mơdât pro rĕng krâ. Xua mê, kâ hên kơxêt kô pro lĕm tung châ kô ôh tá piê, ôh tá pro piê’’.

-Ƀok thái pơkeăng tối ăm ngin ‘nâi ki vâ  kơnó pơla kơxêt ki hmâ kâ ƀă kơxêt ki ai trếo ‘mêi?

Ƀok thái pơkeăng Trần Văn Tiết: Kơxêt ki ai trếo ai mơngiơk lĕm mơnâ mâ ngăn, hên mơngiơk ki lĕm tơviah. Hmâ hlo mâu kơxêt ki ai trếo ‘mêi tâng hnêi gá kô lo chhá. Kơxêt ai trếo ‘mêi gá hmâ xú hâng, xú ôh tá lĕm, ‘nâ hía xú xăng pro pin kơtâk hlối, la xuân thế tơtrŏng ai há mâu kơxêt ki ai trếo ‘mêi ki ‘nâ gá xú hŏm lĕm. ‘Na kơxêt ki chiâng kâ gá ôh tá xú têi, xú lĕm, ki ‘nâ ôh tá xú ki klâi.

-Drêng hlo nhôm tro hơ-ou kơxêt ngế ki tro hơ-ou mê thế pro ti lâi ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Trần Văn Tiết: Drêng tâ nhôm tơná tro hơ-ou kâ kơxêt thế ‘vi krôk ăm lo hêa, klêi mê, rĕng djâ a hngêi pơkeăng ki achê vâ teăm pơlât tơdrêng. Djâ mâu ngế ki rơtế veăng kâ mơhé hâi tâ ki klâi tung châ la xuân thế lăm troh khăm a hngêi pơkeăng. Pakĭng mê,  thế djâ kơxêt ki pế kâ mê âi tâng u ối lơ kế kâ ki hiăng pế ing kơxêt ki u ối djâ troh a hngêi pơkeăng vâ mơnhên vâ ‘nâi túa kơxêt ki lâi âi’’.

-Vâ hbrâ mơdât tro hơ-ou xua kâ kơxêt, Khu ngăn ‘na pro rak krúa kế kâ kong pơlê Dak Lak hiăng tối mâu troăng hơlâ ki tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Trần Văn Tiết: Ngin hiăng tí tăng ‘nâi plĕng ăm khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât pơkâ hên tơdroăng hnê mơhno ăm kơvâ ngăn pơkeăng tơkŭm hnê tối, mơdêk ki hlê plĕng ăm kuăn pơlê, malối cho mâu hdroâng kuăn ngo vâ ‘nâi kơnó mâu kơxêt ki ai trếo ‘mêi ing ngăn um, ing ap-phích ki kơtúa a hngêi hôp dêi thôn, pơlê, hngêi pơkeăng, hngêi trung, a tíu pêi cheăng dêi Vi ƀan cheăm; ăm hlá mơ-eá hnê tối ăm tơrêm rơpŏng.

Kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng ƀă mâu ngế pêi hnoăng cheăng ngăn pơkeăng dêi thôn, pơlê đi đo hnê tối ăm kuăn pơlê ing mâu rôh hôp, hnê tối, pơchân kuăn pơlê pôi tá hmôu pơ hnêi kâ mâu kơxêt kong xua ai trếo ‘mêi. Ngin hiăng in tơrêm kơtâ hlá mơ-eá hnê tối hbrâ mơdât tro hơ-ou kơxêt péa nâl Xuăn ƀă Rơđế, veăng hnê tối nhên ăm kuăn pơlê.

Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!

Kim Oanh – Đình Thi

Gương tơplôu ƀă tơbleăng