VOV4.Sêdang - Têt Lo hơnăm nếo cho rôh tơmeăm tê tung kơchơ hên má môi, [ă kơlo ki roê dêi kuăn pơlê xuân hên tâ tâk hên hdroh tâng pơchông [ă mâu hâi tiah hmâ. La kố xuân cho rôh ki mâu kế tơmeăm ‘na kế kâ ôh tá dâi le\m, kế tơmeăm ôh tá xê khât, ki châ tê tơvât tung kơchơ. Pak^ng mê, hiâm mơno ki châ kâ [ă tơdroăng ki hmâ ôu kâ tơ’lêi tung rôh Têt dêi hên ngế mơni kô ăm tơdroăng ki tro pôu ‘mêi kế kâ tâk hên.

{ă mâu ngế Việt Nam, Têt Lo hơnăm nếo đi đo prôk rơtế [ă mâu túa kế kâ ki hmâ môi tiah kơ-[ăn ngeăm, ke\o, hăng kía [ă hên ki ê hía. Rôh kố hiăng pro hên rơpo\ng hngêi ối mơdoh hên hâi khế vâ pro xêh mâu kế kâ tiô khôi hmâ kố ki hmâ roê a kơchơ. Mâu kơpong thôn pơlê, kơpong hơngế hơngo, kố cho rôh vâ hên tíu ki tê kế tơmeăm ki hiăng tâi hâi khế xúa vêh troh a pơlê, cheăm kơpong hngế hngo vâ tê. Tâng ôh tá séa ngăn nhên, mâu ngế ki roê kâ tro roê mâu tơmeăm ki ôh tá dâi le\m. Môi ngế kuăn pơlê ki roê tơmeăm a kơchơ Tân An, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột ăm ‘nâi:

‘’Rêm rôh Têt, xua ai hên túa tơmeăm [ă hên inâi phá tơ-ê dêi rơpó, mê á roê kế kâ tiô tơdroăng ki rơhêng vâ dêi rơpo\ng, ôh tá tơmâng ngăn khât troh inâi, tơdrong xua hlo tơmeăm ki lâi xuân môi tiah dêi rơpó. Malối cho mâu kía hăng, kơ-[ăn ke\o, plâi kâ’’.

Pak^ng mâu kế kâ ki khăng, mâu kế kâ ki kơchoh, ối drêh môi tiah giò, chah, nem, hơ’nêh mê chu, ro, ká xi xo\ng [ă hên ki ê xuân châ hên rơpo\ng roê ‘măn tung to lâi hâi Têt. Rêm ngế hmâ tối tiah kố, kơtuh hngiú cho tíu ki tơniăn [ă mâu kế kâ ki kố ki mê mâu tơmeăm kâ sap ing ối drêh troh hiăng chên pơrá châ tâ tung kố. Laga, vi khuẩn chiâng, lo ing kơtuh hngíu tâng ‘măn kế kâ ôh tá tro túa. Malối, kế kâ ‘măn ton hâi tung kơtuh hngiú xuân chiâng phong, phôk. {ok thái pơkeăng Trần Văn Tiết, kăn pho\ ngăn Khu rak ngăn tơniăn kế kâ kong pơlê Dak Lak tối:

‘’Tung mâu hâi Têt, hên rơpo\ng roê hơ’nêh mâm, roê ká hên vâ ‘măn kơd^ng tung kơtuh hngíu vâ kâ. Tâng mâu kế kâ ki kố ôh tá châ tâ tung tơdrong mê ki apoăng cho pơreăng kô tâ tú ing kế ki kố kế ki tá pơla kế kâ ki hiăng chên [ă kế kâ ki ối drêh. {ă mâu kế kâ ki hngiú, vâi krâ nho\ng o pin hmâ chôu ‘măn môi tíu mê ôh tá klâ pro tiô rêm kơ tơdrong. Drêng vâ xúa mê athế ‘măn tung têa ăm liê, drêng pro tiah mê mâu vi khuẩn tung kế kâ kô chiâng, klêi mê ah krêa nếo, hmôu pơ pế pơchên kế kâ mê ôh tá rak tơniăn krúa pế tá hâi chên mê kô mơni tro pôu ‘mêi kế kâ’’.

Vâ ai hên chôu xah hêi a mâu hâi Têt, teăng tơdroăng ki pế pơchên kế kâ, hên rơpo\ng roê mâu kế kâ ki vâi hiăng pro hlâu vâ vêh kâ lơ kâ a hngêi ki vâi ôu kâ, tíu kâ. Kố xuân cho môi tung mâu tơdroăng ki tơ’lêi tro pôu ‘mêi kế kâ ki râ xua kố xuân cho rôh ki hên tíu ki ôu kâ ‘măn kơd^ng kế kâ vâ tê ăm tơmối tung pơla Têt. Tung rôh kố, mâu [ok thái pơkeăng xuân hnê tối ăm rêm rơpo\ng hngêi athế kơdroh kâ a gong, le\m má môi mê athế pế pơchên xêh a hngêi sap ing mâu kế tơmeăm ki châ rak tơniăn.

{ok thái pơkeăng Trần Thanh Quý, kăn pho\ pơkuâ kơvâ Pơlât tơdrêng – ‘Mâi hiâm – Tơplâ kế hơ-ou dêi Hngêi pơkeăng kân pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột ăm ‘nâi:

‘’Pôu ‘mêi kế kâ ki râ hmâ hlo môi tiah châi klêa, hêng hêa, lo hêa, thăm hêa hên hdroh, êak lo bo bot. Pôu ‘mêi kế kâ ki râ mơni kô tâ pơreăng mê ngế ki châi mê kal châ pơlât tơdrêng, tâng ôh, kô pro chiâng rơ-iô troh a plâi nuih, mơheăm chu’’.

Tung mâu rôh leh, Têt, mơni kô ôh tá tơniăn kế kâ,tơdroăng kố  rế hlo tâk hên. Xua mê, rak vế tơniăn kế kâ tro túa, ôu kâ pế chên, kơdroh kâ tơmeăm ki vêh pế nếo, kâ tơmeăm klêi kơ’nâi pế pơchên cho túa ki kơdroh pôu ‘mêi kế kâ, rak tơniăn ivá châ chăn hơniâp ro hơngui.    

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ! Kâ ôu tung rôh leh, Têt đi đo cho tơdroăng ki mâu vâi jâ, vâi nôu tơmâng khât. Pro ti lâi vâ tu\m kế kâ ki pơchên ăm kâ hên ngế tung mâu hâi ki kố, hlối toniăn krúa, kế kâ ki nếo, kâ kơhiâm, rak tơniăn cho tơdroăng ki vâi nôu, vâi nâ o tơmiât tô tuăn, lăm tăng troăng ki vâ ‘nâi. Ngế chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố ai tơpui tơno [ă [ok thái pơkeăng Trần Văn Tiết, kăn pho\ hnê ngăn Tíu xiâm rak vế krúa le\m kế kâ dêi kong pơlê Dak Lak.

- Ô [ok thái pơkeăng! Tro hơ-ôu kế kâ hmâ hlo xua ki xiâm ing tơdroăng ki lâi pro [ă thế hbrâ mơdât ti lâi?

{ok thái pơkeăng Trần Văn Tiết: ‘’Ai hên xiâm ki pro ‘mêi kế kâ. Mơni xua tơdroăng rak ngăn ôh tá krâu; Kế kâ ki tro tâ pơreăng tung pơla tơbleăng tê; kế kâ ai kơtâ pơreăng, ai vi khuẩn tâng pế pơchên ôh tá krâu kô tro hơ-ôu kế kâ. Má péa nếo, cho môi túa kế kâ ki ai trếo hoă hok môi tiah ai krêa trếo pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong lơ pơkeăng xôh rak ăm drêng le\m, drêng rôe djâ a hngêi pin ôh tá vâ xếo i nhên i krúa, pơtih môi tiah mâu kơchâi drêh mê xuân tơ’lêi tro hơ-ôu. Má péa nếo, mâu túa kơchâi kế kâ ki kâ pơtôu hên hdroh kô  tơ’lêi u\m, drêng kâ kô tơ’lêi tro hơ-ôu kế kâ.

-Ô [ok thái pơkeăng! Kế kâ ăm mâu ngế tung rơpo\ng kâ ‘măn kơd^ng tung rôh Têt mơni kô hên luâ tâ péa pái hdroh hâi ki hmâ. Tiah mê pro ti lâi vâ châ rak ngăn ăm kơchâi kế kâ ối le\m?

{ok thái pơkeăng Trần Văn Tiết: Kuăn pơlê pin hmâ tơmiât  tiah kố, kơtuh hngiú cho ki tro má môi vâ ‘măn rak tâi tâng mâu  kơchâi kế kâ ki rôe a kơchơ lơ dế pế kâ hâi tâi, ah tâ tung kơtuh hngiú nếo. Hnê tối ăm kuăn pơlê ôh tá xê tâi tâng mâu kơchâi kế kâ chiâng tâ tung kơtuh hngíu pơtâi [ă drêng xo ing kơtuh hngíu mâu kơchâi mê ối le\m. {ă mâu kơchâi kế kâ ki ối drêh môi tiah kơchâi plâi pôm, drêng rôe troh a hngêi thế ngăn tah mâu hlá ki hiăng rêa, ki ôh tá le\m, pôe tah rêi gá [ă thế tâ tung ki lía ki krúa kơxuô i iâ tơrêm túa kơchâi vâ tơ’lêi drêng xo pế kâ tơrêm hdroh, pôi tá ‘măn, lơ kơxu tơvât chiâng tơvâ drêng vâ xo pế. Mâu kơchâi ki ối drêh [ă ki hiăng chên thế klâ ‘măn phá. Ôh tá chiâng ‘măn tơchuôm. Tâng ‘măn [ă lơ ‘măn achê dêi pó kô pro ai pơreăng.

Pơtih môi tiah kơchâi hơlât, ‘măn tung kơtuh hngiú klêi mê xo ing kơtuh hngiú mê kâ hlối ôh tá pế, mê kơchâi hiăng ai pơreăng. {ă mâu hơ’neh ká, ká ki tâ tung kơtuh hngíu  ‘măn vâ chôa kâ, hnê tối ăm vâi krâ - nho\ng o thế klâ i - iâ, tâ tung kơ’lo klâp xi, lơ kơxuô le\m tơrêm hdroh vâ pế kâ, pôi tá ‘măn pu\m kân xua drêng vâ xo pế bú iâ ‘lo, pin thế ‘măn ăm gá rơpâ ‘nôi nếo chiâng vâ chiê, klêi mê ki u ối tâ ‘măn tung kơtuh hngíu nếo.

Rêm hdroh pro ti mê cho rôh ki tơ’lêi ăm kơtuh hngíu ai vi khuẩn châ mot xua pin ôh tá châ kơdê pơreăng. Xua mê, mâu pơreăng ki ối tung kơchâi ki tâ tung kơtuh hngíu kơtô chiâng príu mê kô ai pơreăng hên tâ, hmôu pơ môi tiah mê, xua pơreăng kô rế hên kô tơ’lêi mot tung kế kâ’’.

-Mơngế ki pế pơchên kế kâ rak tơdroăng ki kal vâ ai kế kâ tơniăn. Tiah mê, tung pơla pế pơchên kế kâ thế tơtro\ng tơdroăng klâi ô [ok thái pơkeăng!

{ok thái pơkeăng Trần Văn Tiết: ‘’{ă mơngế ki pế kơchâi thế tơtro\ng: rah xo kơchâi ki ối drêh. Hdrối vâ pế thế mơgrúa dêi châ chăn jíu ko\ng [ă kơ[o\ng, xếo krúa kơchâi. Hơkê, loăng kơ ko xuân thế xếo krúa le#m. Pin xúa 2 to hơkê, loăng kơ ko krê, môi tung mâu kế kâ ki drêh, môi kơchâi kâ ki pế chên ôh tá xúa tơchoâm. Drêng pế kơchâi thế ăm kơchâi chên khât ‘nôi. Thế pế kơchâi bú bê vâ kâ môi hdroh tê, pôi tá pế hên ah rơlối. Tâng lơ kâ kơchâi ki rơlối thế pế môi hdroh nếo ăm gá tô châ kơdê pơreăng, pôi tá pro tơdroăng kế kâ ối rơlối ‘măn ah vâ kâ kơ’nâi ah nếo. Xua kơchâi kâ klêi hiăng pế chên pin thế kâ tơdrêng hlối tung pơla 1 troh 2 chôu, tâng lôi ton luâ 2 chôu  thế xếo pá môi hdroh nếo.

Tâng pin pêi krúa tâi tâng mâu kơchâ kế kâ tá ing tơdroăng mơngế ki pế, ing kế kâ krúa, têa [ă thế kâ hlối klêi pế cho tơdroăng pêi pro tro vâ tơniăn ăm ivá [ă hbrâ mơdât pôi ti tro hơ-ôu kế kâ tung rôh Têt’’.

- Mơnê kơ [ok thái pơkeăng!

  Thu Huế - Đình Thi

Gương - Katarina Nga tơplôu [ă