VOV4.Xơ Đăng - Nôkố, kŏng ngê̆ thŏng tin dế tơ-ƀrê rĕng, châ xúa tung tŭm tơdroăng ‘na rêh ối, veăng ‘no tơdroăng kal a mơnhông cheăng kâ, mơhno ki lĕm tro, rêh ối pơlê pơla... A kong ngo, kơpong hdroâng kuăn ngo xuân dế cho kơpong “xahpá” cho kơpong ki hrá châ xúa kŏng ngê̆ thŏng tin  tung tơdroăng mơnhông  mơdêk, xúa kŏng ngê̆ thŏng tin hâi hên la ôh tá iâ kuăn pơlê, malối mâu hơnăm ối nếo hiăng ‘nâi hriăn xúa kŏng ngê̆ thông tin vâ pơ’lêh tơná mơnhông cheăng kâ, pro pơxúa tơ-ƀrê.

Rơkong tơpui tối mê pó vâi krâ nhŏng o dế tâng châ ngin thâu ing môi roh Live Stream tê tơmeăm tung măng Internet dêi nâ Hà Thị Trình, hdroâng kuăn ngo Thái cheăm Chiềng Hặc, tơring Yên Châu, kong pơlê Sơn La. Mâu hâi mơ’nui hơnăm, xuân cho mâu hâi pôe xo tơmeăm a hên kơpong. A mâu kơpong hdroâng kuăn ngo Tây Bắc, mâu hâi kố, kuăn pơlê drêng troh rơnó mêi kêi dêi chếi drêh, pôm hrốu, mâu chiâk deăng plâi nong plâi ôh tá tro rơnó, tơxông chối tung chiâk deăng lơ mâu tơpăng nếo hưan, tơná ‘mot tơbleăng tung tíu tê mơdró điê̆n tưh, thăm nếo tơná hlối Live Stream tơbleăng mâu tơmeăm pơlê xiâm, tơdjêp mơngế rôe. Hà Trị Trình tối ‘na tơdroăng tê tơmeăm online dêi tơná:

“Sap ing tê mơdró troh drêng pro online mê á hlo toh chôu hên, ƀă niên má cho drêng pin ai tơmeăm mê pin nếo krí plâi. Tơdroăng tơpui Live Stream mê á hriâm xêh. Á ngăn hên mâu ƀai Live Stream dêi vâi. Bu kal ngăn vâi mê á xuân chiâng pro há’’.

Klêi kơ’nâi séa ngăn dêi Vi ƀan hdroâng mơngế hơnăm 2017, tơdroăng chiâng xúa kơmăi vi tĭnh ƀă Internet dêi vâi krâ hdroâng kuăn ngo tá hâi rơkê hên, kơxô̆ mơngế ai kơmăi tĭnh, mơngế ‘nâi xúa kơmăi tĭnh ƀă ai tơdjêp Internet tung kuăn pơlê ối iâ. Troăng kơxái măng Internet tá hâi châ mơjiâng tŭm ƀă hyôh troh a tâi tâng mâu kơpong hdroâng kuăn ngo, pro kơdroh tơdroăng ki mot măng, ti tăng plĕng tơdroăng tung măng Internet dêi kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo. Mơngế chiâng ‘na kơmăi tĭnh dêi kơpong hdroâng kuăn ngo tá hâi tŭm ‘na mơngế ƀă tá hâi rơkê păng ‘nâng ‘na kơmăi vi tĭnh, kơxô̆ liăn mơ’no mơjiâng troăng kơxái măng Internet tá hâi tơxâng ƀă mâu tơdroăng pơ’lêh rĕng dêi tơdroăng xúa kơmăi vi tĭnh xúa tung mâu kơvâ cheăng ƀă hía hé.

Ing mê, Vi ƀan hdroâng mơngế hiăng pâ thế Chin phuh pêi pro hên troăng ƀă pơkâ cho mơdêk tơdroăng xúa kơmăi vi tĭnh kum tơdroăng cheăng, tŏng kum, hnê mơhno mơnhông cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla; pơtâng tối, tơbleăng tối, mơdêk tơdroăng hlê plĕng, tơniăn tung kring vế ăm kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo. Kố xuân cho môi troăng vâ thăm pêi pro tơdroăng tơniăn hnoăng châ ‘nâi tơdroăng kal dêi kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo.

Vâ mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla kơpong hdroâng kuăn ngo, thế tơkŭm pêt mơjiâng tơmeăm khoăng; thăm pêi pro tơdroăng tê mơdró. Mâu kơvâ kố pơkâ thế tối ‘na tơdroăng kong prâi, rơnó pêt mơjiâng tơmeăm, yă, tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ƀă hía hé. Xua mê, xúa kơmăi vi tĭnh kô cho ƀâng ki kal vâ kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo rĕng châ ‘nâi tơdroăng, châ tơƀrê ƀă kơchơ tê mơdró, tơdroăng ki khât châ ‘nâi rĕng, rơdâ tâ vâ kum kuăn pơlê hlê plĕng tro ‘na troăng hơlâ dêi Đảng ƀă Tơnêi têa; troh tah mâu tơdroăng ki ôh tá lĕm, ‘mêi dêi mâu khu tơtrâ tơnêi têa pro tơdjâk troh gak kring tơdroăng kal kí, tơniăn pơlê pơla tung kơpong hdroâng kuăn ngo.

Pêi pro hnê mơhno dêi Chin phuh, hên kong pơlê, pơlê kong kơdrâm kơpong hdroâng kuăn ngo châ xo hên tơdroăng ki châ tơƀrê, ki rơhêng vâ tối tung hơnăm 2021, hơnăm dêi pơ’lêh xúa kŏng nghê̆. A Ninh Thuận, mâu hơnăm achê kố, kuăn pơlê pêi chiâk deăng a mâu kơpong thôn pơlê hiăng châ xúa tơdroăng ing Internet. Ing mê, kuăn pơlê a mâu kơpong pá puât, kơpong hơngế hơngo dêi kong pơlê hiăng hriâm tâp, xúa mâu tơdroăng ing Internet tung pêt mơjiâng tơmeăm ƀă mâu troăng pêi ki tơtro ƀă tơdroăng cheăng kâ a kong pơlê.

Ngoh Ja Kia Mạnh, hdroâng kuăn ngo Raglai, cho ngế apoăng a cheăm Phước Thái, tơring Ninh Phước pêt báu tiô troăng ‘’1 thế, 5 kơdroh’’, ing mot internet, ngoh Mạnh tối ăm ‘nâi a mâu kong pơlê ki ê, hên kuăn pơlê pêi chiâk deăng hiăng xúa troăng pêt báu ƀă kơmăi xua mê ngoh Mạnh hiăng dâ ơbáu ƀă kơmăi teăng tơdroăng mơdâ báu môi tiah hdrối nah. Kơnôm troăng pêi kố, ngoh Mạnh kơdroh châ 50% kơxô̆ hdrê. Troăng pêi kố ôh tá xê to kơdroh kơxô̆ liăn mơ’no apoăng, mê ối ăm pêi lo châ hên, kum kuăn pơlê mơdêk pêi lo liăn hên.

‘’Châ achê ƀă tâng a mâu cheăm ai po Internet pơlê pơla, ing mê á hiăng troh a cheăm ƀă po Internet vâ hriâm mâu túa ki rơkê tơtro, troăng pêi dêi mâu pơlê ki ê vâ xúa tung pêt mơjiâng tơmeăm a rơpŏng. Ki rơhêng vâ tối cho tơdroăng ‘’1 thế, 5 kơdroh’’ mê mâu pơlê ki ê hiăng pêi pro ton tĭn na nah, laga ƀă kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo Raglai ngin tá hâi plĕng ƀă ‘nâi ‘na tơdroăng 1 thế, 5 kơdroh. Á hiăng pêi ƀă châ pêi lo hên’’.

Tơniăn hnoăng châ ‘nâi tơdroăng kal ăm kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ahdrối thế mơjiâng troăng tơbleăng tơdroăng kal tŏng kum kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo. Troăng tơbleăng tơdroăng kal tŏng kum kố ing hên ƀâng, laga ki kal má môi, rĕng má môi ƀă hên troăng, hên tơdroăng má môi xuân cho ing Internet. Ki phiu ro cho, tiô môi tơdroăng séa ngăn achê kố, ‘na tơdroăng ki xúa Internet châ mơnhên kơxô̆ mơngế hdroâng kuăn ngo xúa internet tâk hên. Nôkố ai troh 61,3% rơpŏng hdroâng kuăn ngo ai xúa Internet (wifi, cáp lơ 3G), tâk 54,8% tâng pơchông ƀă hơnăm 2015 (bu 6,5%). Kô chiâng vâ tối kố cho troăng mơnhông mơdêk rơdêi tung tơdroăng châ ‘nâi tơdroăng a kơpong hdroâng kuăn ngo.

Hoàng Thái – VOV4 rah chêh

A Sa Ly tơplôu ƀă tơbleăng