Pêi pro tiô Pơkâ 30a hơnăm 2008 dêi Chin phuh ‘na tơdroăng to\ng kum kơdroh kơtiê re\ng [a\ krá tơniăn [a\ 61 tơring kơtiê, troh nôkố, mâu rơpo\ng hluăn kơtiê hiăng ai tơdroăng rêh ối tơniăn, hiăng hôm tâ tâng pơchông [a\ hdrối nah, tung mê, ai hngêi ối hiăng châ to\ng kum ‘mâi rơnêu, mơjiâng pro nếo, kuăn ‘ne\ng châ lăm hriâm, châ xúa têa ô hum rôh jiếo ki krúa, rơpo\ng châ rôe hên tơmeăm khoăng môi tiah: tơvi, rơxế hon đa, phôn râng ko\ng; ai on tơhrik kum tung pêi kâ [a\ tơdroăng rêh ối dêi rơpo\ng.

Mơngế tung rơpo\ng hluăn ing kơtiê ai cheăng pêi, pêi lo liăn tơniăn. Ngoh Đinh Văn Mạnh, hdroâng kuăn ngo H’re, ối a thôn Gia Ry, cheăm Sơn Trung, tơring Sơn Hà, kong pơlê Quảng Ngãi, cho ngế tung môi rơpo\ng ki hluăn ing kơtiê tối:

‘’Kơnôm tơmâng to\ng kum dêi Đảng, Tơnêi têa, khu râ kăn pơkuâ cheăm, rơpo\ng á hiăng châ ăm môi to ro hdrê. Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla xuân ăm mung 10 rơtuh tung 5 hơnăm. Ro kăn rêm hơnăm ai kuăn môi to, păn tung 6 – 7 khế tê châ 10 rơtuh liăn. Tơdrêng amê, rơpo\ng ối pêt alâi, pôm loăng, loăng keo; păn ro, í, peâp, chu. Kơnôm ti mê, bu tung  2 hơnăm, rơpo\ng hiăng kâi chêl che\n Hngêi arak liăn [a\ pơtối mung nếo. Chôa ‘lâng, tơdroăng rêh ối hiăng chía hôm hên. Hdrối nah, rơpo\ng rêh ối tung toăng hngêi trá hlá xá, laga nôkố hiăng mơjiâng hngêi krá kâk, kân rơdâ 100 met karê, kơnâ 100 rơtuh liăn’’.

Tiô tơbleăng dêi Khu xiâm pơkuâ cheăng pêi, mô đo#i rong râ [a\ rêh ối pơlê pơla, hơnăm 2019, Hngêi arak liăn Tơnêi têa xing xoăng ăm Tơdroăng pơkâ xiâm tơnêi têa kơdroh kơtiê krá tơniăn cho lối 10 rơpâu 400 rơtal liăn. Pak^ng mê, liăn ngân Tơnêi têa pơtối xing xoăng liăn vâ pêi pro mâu troăng hơlâ đi đo ăm rơpo\ng kơtiê, môi tiah: khăm pơlât, hnê hriâm, hngêi ối, ăm mung liăn kơjo, mơhnhôk pêi chiâk deăng [a\ mơhnhôk pêt kong, to\ng kum mơnhông mơdêk pêi kâ, mơjiâng túa pêi kơdroh kơtiê, to\ng kum ‘na luât [a\ hía hé.

Ki má môi cho, ‘na hngêi ối, prôk lăm, troh nôkố, lâp tơnêi têa hiăng mơjiâng, rơnêu rơpâu toăng hngêi, rơpo\ng ăm mơngế kơtiê, tah lôi hngêi ối pơtân a mâu thôn, pơlê; tâi tâng pơlê hdroâng kuăn ngo, kơpong kong ngo ai troăng prôk le\m sap ing kong pơlê troh tơring, cheăm. Ai lối 1 rơtuh 900 rơpâu roh rơpo\ng kơtiê [a\ mâu ngế ai hnoăng tơnêi têa châ mung liăn ing Hngêi arak liăn kum rêh ối pơlê pơla, tăng cheăng pêi ăm vâ chê 270 rơpâu ngế pêi cheăng. Pôa Phan Thanh Bình, Kăn hnê ngăn Vi [an mơhno túa le\m tro, hnê hriâm, droh rơtăm, khu pho#m xông kân [a\ vâi hdrêng dêi Kuo#k ho#i tối:

‘’Kal tơmâng troh tơdroăng tơniăn tơtro [a\ khôi túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo [a\ kong prâi tíu rêh ối dêi kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ‘na ton xo\n la ngiâ. ‘Na tơdroăng kố cho kal. Ôh tá xê to tơdroăng pin tơku\m kuăn pơlê, mơjiâng hngêi, pro troăng klông ôh tá tơtro mê cho tơdroăng ki pin pro pơlê kong kơdrâm mơngế kơpong tơbăng ối a kơpong kong ngo mê cho pá. {a\ châ khât nôkố á ai lăm a kơpong Tây Bắc mê á tơbleăng tối kố cho kơpong hdroâng kuăn ngo kố, kơpong hdroâng kuăn ngo ki tá laga ngăn xuân môi tiah kơpho# tiah hmâ a kơpong tơbăng há’’.

Pak^ng mê, mâu khu cheăng kâ, Ko\ng ti xiâm Tơnêi têa [a\ khu tê mơdró hiăng tơdah kum 61 tơring kơtiê. Mâu kơvâ to\ng kum tơku\m ki hên cho tah lôi hngêi xi kơchoh, mơjiâng hngêi trung hriâm, hngêi ăm ối pơtê hâi dế kuăn pơlê păn, hnê mơjiâng cheăng pêi, mơ’no liăn mơjiâng pro hngêi pơkeăng [a\ hía hé.

Laga, hên ngế tối kơxo# ki kơdroh kơtiê cho hôm ‘nâng laga tá hâi re\ng [a\ ôh tá krá tơniăn. Mâu kong pơlê tối khât, [a\ tơdroăng veăng to\ng kum dêi tơnêi têa, mâu grup, kuăn pơlê kô ai toăng hngêi kân le\m rơdâ, laga tung toăng hngêi ôh tá ai ki klâi, tiah mê tá hâi pêi pro châ tơ-[rê pơkâ kơdroh kơtiê re\ng [a\ krá tơniăn. Pôa Bùi Sỹ Lợi, Kăn pho\ pơkuâ Vi [an mâu tơdroăng pơlê pơla dêi Kuo#k ho#i tối ăm ‘nâi:

‘’Nôkố tơdroăng kơdroh kơtiê pin tá hâi krá tơniăn. Kơxo# rơpo\ng kơtiê tung 4 rơpo\ng hluăn ing kơtiê mê ai 1 rơpo\ng tơ’nôm tung rơpo\ng kơtiê. Hên tơring kơtiê u ối kơxo# rơpo\ng kơtiê hên, lối 60%. Điện Biên, Yên Bái tơring 30a kơxo# rơpo\ng kơtiê xuân lối 60%. Á xuân mơnhên môi tơdroăng tâng troăng pêi pin ôh tá tơku\m a mơngế ki kơtiê, ôh tá tơku\m mơ’no liăn pêi kâ, ôh tá ai hnê mơhno tro xiâm kối, tơku\m môi tíu mê tá tui lui kơxo# rơpo\ng kơtiê rêm hơnăm dêi vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo kô tâk hên’’.

Tơdroăng pêi pro tơdroăng kơdroh kơtiê krá tơniăn mơhé châ tơ-[rê hên, laga xuân trâm hên pá puât pơloăng mơnúa a ngiâ. Xua mê, tung la ngiâ, kal hơ’lêh troăng vâ châ achê, po rơdâ to\ng kum, troăng mơnhên [a\ hía hé, vâ tơru\m mâu tơdroăng, mâu khu pú hên, ngế krê vâ mơjiâng cheăng pêi to\ng kum mơngế kơtiê tăng cheăng pêi kâ, tah lôi hngêi xi kơchoh, hơ’lêh tơdroăng rêh ối dêi mơngế kơtiê.

Pak^ng mê, thăm tơku\m po pêi pro châ tơ-[rê Pơkâ dêi Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh ‘na Mơhnhôk tơdroăng tơ’noăng: ‘’Lâp tơnêi têa tơdjuôm ivá xua mơngế kơtiê – ôh tá lôi kơbố paro\ng’’ vâ thăm pơtâng tối vâ hơ’lêh ó rơdêi ‘na hlê ple\ng dêi mâu khu râ kăn Đảng, khu râ kăn pơkuâ [a\ tung mâu râ kuăn pơlê.

Ki ê, kal po rơdâ tơru\m cheăng tung tơdroăng pêi pro Tơdroăng kơdroh kơtiê krá tơniăn [a\ mâu khu tơru\m cheăng lâp plâi tơnêi, hên kong têa, pơla péa pâ [a\ mâu khu ki pêi cheăng pá kong Chin phuh vâ tơbleăng tơdroăng [a\ túa ki rơkê tơtro, tơdrêng amê hbrâ pêi drêng ai veăng kum ‘na kih thuât [a\ liăn ngân vâ pêi pro châ tơ-[rê pơkâ xiâm dêi Tơdroăng pơkâ pêi.

            Hải Phong chêh

Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng