VOV4.Sêdang - Tơdrêng ƀă tơdroăng hơ’lêh nếo ƀă tơmot tơrŭm, mơhno túa lĕm tro, tơdroăng cheăng dêi pơlê pơla mâu hdroâng kuăn ngo hiăng ƀă dế ai hên mâu tơdroăng ki hơ’lêh nếo tá tơdroăng cheăng ki tơtro ƀă ôh tá tơtro. Vâ kring vế tơniăn mâu kơnía git dêi mơhno túa lĕm tro, tơdroăng cheăng dêi rêm hdroâng kuăn ngo, mê rơpŏng hngêi kô ai môi hnoăng cheăng ki kal kân khât.

Rơpŏng cho môi khu ki ki kal dêi pơlê pơla, cho tíu ki pơtối rak vế, ‘măn chôu ƀă pơtối mơdêk ki kơnía git dêi khôi túa, vêa vong hdroâng kuăn ngo, cho ki xiâm ki kal vâ khoh chiâng, păn roăng, rak ngăn ƀă hnê mơhno túa rêh kâ ối dêi kuăn mơngế. Rơpŏng hngêi cho tíu ki vâ tơpui tơno ƀă hnê mơhno ki kơnía git dêi rêm hdroâng kuăn ngo. Ƀă ki túa xiâm dêi rơpŏng hngêi, mâu tơdroăng ki kơnía git hiăng châ hnê mơhno, pơcháu, hlê plĕng ƀă pêi pro tiô kơ tơdroăng hiăng hmâ.

Dế nôkố, ki hên mâu hdroâng kuăn ngo iâ mơgế a tơnêi têa pin hiăng pơtối mơhnhôk hnoăng cheăng dêi tơdroăng pêi pro tung rơpŏng hngêi tung tơdroăng mơhno túa lĕm tro mâu hdroâng kuăn ngo ƀă pơcháu, hnê tối ăm rơxông kuăn cháu. Tung rêm rơpŏng hngêi mâu hdroâng kuăn ngo dêi kuăn mơngế, ôh tá ai hên laga, xuân ai tơdroăng ki pơtối rak vế dêi nâl, rơkong rơpui xiâm tơná, ếo pơtâk, hmôu jiâ, pơchên hmê kơchâi kâ kuăn ngo, diâp, pơkoăng ŏng mế, rơkâu xối nôu pâ, jâ pôa, loi tĭng ƀă hên mâu tơdroăng ki ê.

Ing mâu tơdroăng ki pêi pro mơhno túa lĕm tro mê hiăng pơcháu ƀă hnê mơhno ‘na khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo tơná ing rơxông kố troh rơxông ki ê.

Tung pơla ai hên hdroâng kuăn ngo dế ối tung tơdroăng ki ai hên vâi rơxông nếo ôh tá hâk vâ tơpui nâl kuăn ngo tơná, mê mơngế Sán Chỉ a cheăm Húc Đông, tơring Bình Liêu, kong pơlê Quảng Ninh, tâng vâ tối ngế ki lâi xuân chiâng tơpui nâl dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Ngoh Chạc A Thìn, ôí a thôn Lục Ngù, cheăm Húc Động hơ’muăn tối:

“Khu rơxông nếo nôkố pơrá chiâng tơpui dêi nâl hdroâng kuăn ngo tơná. Nâl tơpui dêi kuăn ngo pơtối châ rak vế cho lĕm tro ‘nâng. Tâi tâng mâu vâi o, vâi muăn pơrá chiâng tơpui”.

Nâ Lục Thị Cọn ối a thôn Mõ Túc tối: mơngế Sán Chỉ ngin ngăn tơdroăng rak vế nâl tơpui cho rak vế “mơhúa” dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Rơpŏng nâ hiăng rak vế nâl tơpui dêi kuăn ngo tơná tiah kố:

“Rơpŏng á tơpui nâl hdroâng kuăn ngo tơná, ôh tá tơpui nâl Xuăn. Mâu vâi kuăn lăm hriâm vâi kô tơpui nâl Xuăn. La drêng vâi ối a hngêi, vâi tơpui nâl tơpui ƀă dêi kuăn ngo tơná”.

Tơdroăng ki tơpui tơno, êng tiâ ƀă mâu ngế cho hdroâng kuăn ngo ki ê, dế nôkố, mơngế Sán Chỉ hmâ tơpui nâl Xuăn. La tung tơdroăng rêh ối, pêi cheăng rêm hâi a rơpŏng hngêi, pơlê pơla mơngế Sán Chỉ dêi pó, xuân hmâ tơpui ƀă bnâl kuăn ngo. Xua ti mê, tơdroăng tơpui tơno, êng tiâ vâ khoh châ pơtối rak vế nâl tơpui dêi kuăn ngo Sán Chỉ kơnôm tiah mê rế châ thăm mơdêk, pơtối mơnhông chiâng xêh.

Ngoh Tô Đình Hiệu, Kăn phŏ pơkuâ ngăn tíu xiâm mơhno túa lĕm tro tơring Bình Liêu tối ăm ‘nâi:

“Mơngế Sán Chỉ a Húc Động cho tơniăn xua rêm ngế kuăn pơlê akố pơrá ối rak vế dêi nâl tơpui hdroâng kuăn ngo tơná, xua mê, troh a chôu phut kố ôh tá xâu nâl tơpui dêi hdroâng kuăn ngo Sán Chỉ lơ tro hía”.

Rơtế ƀă hdroâng kuăn ngo ki ê, hdroâng Dao cho kuăn ngo ki ‘ló athế hriâm ƀối tung tơdroăng kring vế, rak ‘măn ‘na mơhno túa lĕm tro dêi on veăng, rơpŏng hngêi ƀă tá tung hdroâng hdrê. Xua khôi túa kố dêi mơngế Dao hiăng mơnhên tiah lâi, nâl tơpui ƀă hên khôi túa vêa vong ki lĕm tro dêi mơngế Dao ối châ rak vế.

Pơlê pơla dêi hdroâng Dao a Sa Pa cho vâ tơbâ troh pôa Tẩn Vần Siệu ƀă tơdroăng loi tơngah, hâk vâ, mơjo khât. Pôa Siệu dế nôkố hiăng châ rak vế 40 kơxop hlá mơngế dêi hdroâng Dao. Ai mâu kơxop hlá mơ-eá ki hiăng châ 4 troh 5 chal mơngế. Tiô pôa tối, hriâm chư Nôm Dao cho ki xiâm vâ pơtối rak vế nâl tơpui, chư chêh dêi hdroâng kuăn ngo tơná:

“Hriâm chư Nôm - Dao, ki hdrối tâ cho hnê nâl tơpui, chư chêh, klêi mê, troh a rơngê ting ting, troh a tơdroăng rêh ki tơtro tung rêh ôí, cheăng kâ, klêi mê troh tơdroăng rơkâu xôí mơhuâ nôu pâ, jâ pôa”.

Pôa Siệu tối: rơpŏng pôa xuân môi tiah mâu rơpŏng dêi mơngế Dao a Sa Pa, hnê chư tí xê to hnê to dêi kuăn ‘nâi pơchuât, ‘nâi chêh chư dêi hdroâng kuăn ngo tơná, mê ối hnê kuăn ‘nĕng ‘nâi ki lĕm tơtro, ôh tá chiâng piu hiât xiâm rêm hdroâng hdrê.

“Tung hlá mơ-eá roh nah tối ‘na tơdroăng hnê rêh kâ ối dêi kuăn mơngế, hnoăng cheăng dêi nôu pâ ai tối: Ối a hngêi ôh tá nhoăm pâ, nhoăm nôu mê lăm troh a tíu xối tơbâ chôu nhang pro ki klâi há. Rêh ối kơneăm, tăm nâ dêi nôu pâ mê troh a hngêi chuô vâ khôp pâ to lâi xuân ôh tá kâi klêi tơdroăng xôi tơná. Á ối a hngêi la lâi xuân koh nhoăm nôu pâ, rak ngăn nôu pâ, mê cho tơdroăng ki hâu nguăn khât”.

Klêi ai mâu tơdroăng ki hơ’lêh dêi pơlê pơla chal nếo, tơdroăng kring vế, ‘măn rak khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo dế trâm hên tơdroăng xahpá, pơloăng mơnuâ ki kân. Tơdroăng mê, kal athế pêi pro tơdrêng hên tơdroăng cheăng, pêi tơdrêng, bô bối, môi tiah mê khoh ai troăng hơlâ ki vâ pơtối châ rak vế khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo, veăng kum tung tơdroăng hnê mơhno, hlê plĕng ƀă pơtối mơdêk bâ eăng khôi túa, vêa vong ki lĕm tro a tơrêm ngế, rêm rơpŏng. Kố xuân cho ki xiâm vâ mơhno tối, rak vế, ‘mâi mơnhông khôi túa lĕm tro dêi mâu hdroâng kuăn ngo ki krá tơniăn.

Thanh Tâm chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng