VOV4.Sêdang - Tơprâ mơheăm xap ing kot mâ, ai inâi khoa học cho Thalassemia, cho pơreăng ki ôh tá ai mơheăm xua tơprâ mơheăm. Kố cho tơdroăng châi ki ôh tá chiâng pơlât prêi hlối thế pơlât [ă tơdroăng pâk ‘mot mơheăm [ă mơ’no tah sắt đi đo, mê nếo châ kum mơngế ki châi tơdroăng kố ối rêh. La mơhé pơlât, tơdroăng rêh ối xuân môi tiah ngế ki ai tơdroăng châi mơheăm tơprâ sap ing tơx^n mê oh tá rêh ton. Xua mê, hlê ple\ng tơdroăng kố [ă hbrâ mơdât pơreăng cho môi tơdroăng pêi pro ki kal.

Tơprâ mơheăm xap ing kot mâ cho tung châ ôh tá ai mơheăm tiô rơnó, tâ tú ing rơxông kố troh rơxông ki ê. Ki xiâm xua hên ngế ai gen ki mê la ôh tá ‘nâi, vâi xuân ối xo on veăng ah mơ-êa kuăn môi tiah hmâ, troh mơhum kuăn ngá nếo ‘nâi dêi kuăn tro pơreăng ki mê. Tơdroăng châi kố gá ăm ‘nâi 2 tơdroăng cho pro ôh tá ai mơheăm [ă ai sắt tung châ. Nôkố, hâi ai troăng hơlâ ki lâi vâ pơlât klêi thế pâk ‘mot tu\m mơheăm [ă tah trếo sắt tung châ tiô rơnó mê mơngế ki ai tơdroăng châi kố nếo ai tơdroăng rêh ối môi tiah mâu ki ê, tâng ôh tá châ pơlât prêi tro tơdroăng kô pro chiâng rơ-iô, tơdjâk troăng hơnăm dêi ngế ki tro tơdroăng châi mê. Tie#n sih Trần Thị Thuý Minh, Kăn kơvâ pơlât vâi hdrêng ngăn hên kơvâ cheăng dêi hngêi pơkeăng kân, kong pơlê Daklak ăm ‘nâi: Ai péa túa Thalassemia, mê cho Beta Thalassemia [ă  Alpha Thalassemia [ă tiô kơ tơdroăng ki tro rong tung gen ngế ối kuăn châ ai pơreăng ki môi tiah di nôu pâ ai tơdroăng châi môi tiah dêi rơpó mơhno a Thalassemia ki pơrá phá. Thalassemia hmâ hlo ai 3 châ, mê cho châ ki tơviah, châ ki tơdế [ă ki hngăm. Mâu ngế ki tro tơdroăng châi kố mot pơlât a hngêi pơkeăng pâk ‘mot mơheăm, tah sắt hên hdrôh cho mơngế ki ai tơdroăng châi Thalasemia ki hên ó.

Nôkố, a kơvâ ngăn ‘na Kơbong vâi hdrêng tu\m têk - hngêi pơkeăng kân kong pơlê Daklak dế pơlât [ă tơdroăng pâk ‘mot mơheăm [ă tah sắt đi đo ăm 120 ngế vâi ‘ne\ng ki ai pơreăng tơprâ mơheăm sap ối tơx^n.

Hên mâu vâi ‘ne\ng châ hrế tá păng kân tâng vâ pơchông [ă mâu vâi pú ki môi rơxông. Môi tiah o Hoàng Thị Ngọc Hà, ối a cheăm Dak Drông, tơring C|ư Jut, kong pơlê Daknông cho vâ pơtih. Sap ing kot mâ ta troh 3 khế, ngăn Hà la lâi xuân péa ngiât, ngiâ méa oh tá a hlo ai mơheăm, tung châ rơlâi rơlo, kâng ôh tá hngăm mê rơpo\ng hngêi djâ lăm khăm a hngêi pơkeăng kân, khăm ngăn mơheăm nếo ‘nâi dêi kuăn ai mơheăm tá tơprâ sap ing tơx^n nah. Nâ Vi Thị Quê (nôu dêi o Hà) ăm ‘nâi: Kuăn á châ gá péa ngiât sap tơx^n nah, ngăn ga ối hmếo pơ rơlâi rơlo, ôh tá lo\n kâ kế, ôh tá vâ xah hêi ro [ă vâi pú . Bú vâ koi ối môi tíu tê. Tá êa thế che\m kâ, tâng ga vâ pâk ‘mot têa si rôm. Kâ ôu rơhêng vâ che\m. Tâng ga châ pâk ‘mot mơheăm tro tơdroăng ga kô chiâng kâ xêh, ôh tá êa nôu che\m ăm.

Xua tro tơdroăng châi pơreăng tơprâ mơheăm sap ing tơx^n, o Triệu Đức Mạnh ối a thôn Tân Phú, cheăm Ea ~uôl, tơring Buôn Đôn, kong pơlê Daklak hiăng thế pơtê hriâm sap kơxo má ma luâ o nếo 14 khế. Rơpo\ng Mạnh ăm ‘nâi, hơnăm 7 khế hiăng châ ‘nâi Mạnh ai tơdroăng châi tơprâ mơheăm sap ối tơx^n. Sap ing mê nah troh nôkố, xuân hiăng rêm khế, Mạnh lăm troh a hngêi pơkeăng kân kong pơlê vâ pâk ‘mot mơheăm 2 hdroh, rêm hdroh thế koi a hngêi pơkeăng sap ing 5 troh 7 hâi. Klêi pâk ‘mot mơheăm 10 CC thế tah sắt ki ai tung châ môi hdroh. Tung pơla koi pơlât a hngêi pơkeăng hên tâ ối a hngêi, mê nôu pâ ăm o pơtê hriâm vâ pơlât. Nâ Hứa Thị Hoàng, ngế nôu dêi o mê tối: Tâng hâi châ pâk ‘mot mơheăm mê ga kô tâ rơlâi tung châ, ôh tá lo\n kâ kế. Drêng hiăng châ pâk ‘mot mơheăm ga nếo kâ ôu môi tiah hmâ.

Tơprâ mơheăm sap ing tuơx^n ôh tá xê pơreăng ki tâ tú mê cho tơdroăng ki tâ tú ing mơheăm sap rơxông kố troh rơxông ki ê xua ngế ki mê ai gen tơdroăng châi kố ing dêi nôu pâ. Kố cho tơdroăng châi ki rơ-iô, mơhno a 3 kơlo: ki ó, ôh tá râ to lâi [ă ôh tá râ.

-A kơlo ki ó: Mơngế ki ôh tá ai mơheăm hên, hrá xông kân, châ péa ngiât, [ă kéa tr^ng, tơ’lêi tro tơngê. Tâng châ pâk ‘mot tu\m mơheăm tu\m, tro tiô tơdroăng pơkâ pơlât ăm mơngế ki châi tơdroăng kố, kô xông kân môi tiah hmâ troh 10 hơnăm. Klêi 10 hơnăm hlo râ ó nếo, môi tiah plá kân, kliâm kân, kl^ng kân lo a ngâ, môh kơđep, kơxêng ko\ng pro môi tiah chó, tơngo kân, hrá xông droh rơtăm, hrá kân vâ mơdêk ivá ki rơdêi [ă hía hé.

-A kơlo ki oh tá râ to lâi: Ngế ki mê ôh tá ai mơheăm, dâng 4 troh 6 hơnăm nếo kal djâ pơlât a hngêi pơkeăng vâ pâk ‘mot mơheăm. La tâng oh tá châ pâk ‘mot mơheăm tu\m [ă ôh tá teăm tơdrêng, ngế ki mê kô chiâng ai plá kân, kliâm kân, ai hmốu a kơmâ, kéa ngiât. Troh drêng pho#m xông kân kô tro nu\m nheăn, châi plâi nuih, châi kliâm.

-A kơlo ki ôh tá râ: Mơngế ki ai gen kố ôh tá hlo ai tơviah klâi apoăng, bú pơla tung châ kal vâ tâk mơheăm, môi tiah: Vâi kơdrâi dế mơ-eâ, ai khế hên, drêng mê nếo tâ rơlâi rơlo, kéa péa ngiât, tâng khăm ngăn mơheăm nếo châ ‘nâi tơdroăng châi. Mơhế kố cho tơdroăng châi ôh tá nếo, la iâ ngế ‘nâi tơdroăng châi ki kố. Kố xuân cho ki xiâm pro mơngế  ki ai tơdroăng châi tơprâ mơheăm sap ing tơx^n rế hên. Tie#n sih Trần Thị Thuý Minh, Kăn ngăn kơvâ pơlât vâi hdrêng tu\m têk, hngêi pơkeăng kân kong pơlê Daklak ăm ‘nâi tơ’nôm: Ai péa túa vâ châ ‘nâi tơdroăng Thalassemia, má môi cho vâi ‘ne\ng ki dế vâ chiâng kuăn ngá, vâi kô pâk têa o ngá tung pơla măng t^ng má 13 troh 20. séa ngăn ADN vâ ngăn ngế ‘ne\ng ki mê hôm tro tơdroăng châi Thalassemia há lơ ôh. La péa túa mơnúa pro ngăn mê nôkố hâi hlo hên troh lâp lu. Ki hên vâi nếo châ ‘nâi drêng ngế ’ne\ng hiăng ai tơdroăng châi ki ê hdrối, malối cho ôh tá ai mơheăm apoăng mê nếo châ vâ ngăn Thalassemia.

Tâng riên môi khế mơngế ki ai tơdroăng châi tơprâ mơheăm sap ối tơx^n thế châ pâk ‘mot mơheăm sap ing 1 troh 2 hdrôh, rêm hdroh thế koi pơlât a hngêi pơkeăng sap ing 5 troh 7 hâi. Tâng ai baoh hiêm khăm pơlât, ngế ki châi mê bú nâp tơ’nôm sap 5 troh 20% kơxo# liăn pơlât, la [ă mơngế ki tơdroăng rêh ối pá puât, kơxo# liăn ‘no ăm mâu rôh kâ, ối, prôk vêh xuân hên há, tung pơla mê kố cho tơdroăng pơkâ mơjiâng kuăn, prếi on veăng thế lăm pôu hngêi pơkeăng cheăm vâ khăm ngăn mơheăm [ă châ mâu [ok thái pơkeăng hnê tối nhên. Tâng lơ hiăng mơ-êa vâi nhôm mâu ngế tung on veăng hdrông hdrê thế khăm ngăn hdrối a mâu hngêi pơkeăng cheăm, mâu hngêi pơkeăng pơlât ngăn ‘na kơvâ ki mê.

Gương prế Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng