VOV4.Sêdang - Trếo kơhiâm cho mâu trếo ki ối tung châ bu kal ai môi iâ la ai hnoăng cheăng kal khât, tâng ôh tá ai trếo kơhiâm kô tơdjâk ‘mêi troh ivá, troh tơdroăng xông kân dêi vâi hdrêng. Kố cho tơdroăng ki kal hlê vâ rêm rơpŏng rak ngăn vâi hdrêng tro tâ.

Mâu trếo kơhiâm ki kŭn tung châ ai péa khu, cho mâu khu kẽm, sắt đồng, calci, iode ƀă hên ki ê ƀă mâu khu vitamin (A, B, C, D…) cho kal khât ƀă tơdroăng ki mơnhông ăm tuăn ngoâ rơkê, mơdêk ivá, hbrâ mơdât mâu pơreăng a vâi hdrêng. Tâng ôh tá ai mâu trếo kơhiâm ki kŭn tung châ a vâi hdrêng kô môi tiah tơdroăng ki hêng klêa ki hmuâ ối tung  dế ti ‘nâi, tá hlo nhên la pro tơdjâk ‘mêi ó khât, pro ivá kâi trâng dêi vâi hdrêng kơdroh, vâi hdrêng ki mê tơ’lêi tro mâu pơreăng ki hmâ trâm tung châ, ôh tá chiâng prêi.

Klêi kơ’nâi séa ngăn Trếo kơhiâm hơnăm 2019 – 2020 dêi Viê̆n Trếo kơhiâm Tơnêi têa a vâi hdrêng sap ing 6 – 59 khế kơpong Tây Nguyên, kơxô̆ vâi hdrêng ôh tá ai kẽm ai 66,6% (lâp tơnêi têa ai 58%), kơxô̆ vâi hdrêng ôh tá ai vitamin A sap ing apoăng ai 11% (lâp tơnêi têa ai 9,5%) kơxô̆ vâi hdrêng ôh tá ai tŭm mơheăm ai 26,3% (lâp tơnêi têa ai 19,6%); a vâi kơdrâi ki dế mơ-êa kơpong Tây Nguyên, kơxô̆ ngế vâi kơdrâi ki ôh tá ai kẽm tung châ ai 63,9% (lâp tơnêi têa ai 63,5%).

Ing mê, tiô mơnhên tối dêi WHO, tơdroăng ki ôh tá ai trếo kơhiâm ki kŭn tung châ hiăng hơ’lêh khât, kơxô̆ mơngế ki ôh tá ai vitamin A sap ing apoăng ƀă ôh tá ai mơheăm hiăng ối a kơlo ki iâ ‘na ki pơxúa ăm ivá pơlê pơla, la ôh tá ai kẽm xuân ối tâk hên, malối cho a mâu vâi nôu ƀă vâi hdrêng.

Ƀok thái pơkeăng Vi Thị Huệ, Ngế pơkuâ ‘na Kơvâ trếo kơhiâm, Tíu xiâm Séa ngăn châi tamo kong pơlê Dak Lak ăm ’nâi ai mâu xiâm kối pro chiâng ôh tá ai trếo kơhiâm ki kŭn tung châ a vâi hdrêng:

“Ai hên xiâm kối pro vâi hdrêng ôh tá ai trếo kơhiâm ki kŭn tung châ, la vâi hdrêng ki tro mâu pơreăng ‘na châi troăng klêa pro tung pơla xo ‘mot trếo kơhiâm ki kŭn tung tá tro tơdjâk, mâu vâi hdrêng ki ôh tá ai ivá, vâi hdrêng ki ôh tá vâ kâ kế mê chiâng pro ôh tá ai trếo kơhiâm, mâu vâi hdrêng ki tro tâ pơreăng môi tiah tâng măng, oâ ngâng ƀă hên ki ê vâi hdrêng ki tá hâi kâ kế hên, tá hâi châ tŭm trếo kơhiâm ki kŭn ki châ chăn mê khoh kal khât”.

Tơdroăng ki ‘mot tơ’nôm ôh tá tro, ôh tá tŭm mâu trếo kơhiâm ki kal tung châ ăm vâi hdrêng mơni kô tơdjâk troh mâu tơdroăng ‘na ivá, môi tiah vâi hdrêng ôh tá ai mơheăm xua ôh tá ai kẽm hmâ ôh tá hlê plĕng, ôh tá hriâm rơkê, tuăn ngoâ ôh tá tơkŭm ƀă nhăng hên koi, tơdroăng kố trâm đi đo pro vâi hdrêng ki mê tơ’lêi tro pơreăng ‘na troăng hiâm ƀă tâ mâu pơreăng ki ê.

Vâi kơdrâi dế mơ-êa ôh tá ai mơheăm kô rơneh kuăn ôh tá tŭm khế, mơheăm kô kơtóu drêng rơneh kuăn. Vâi hdrêng ki ôh tá ai vitamin A mê kô pro ăm ngế ki mê hrế hrối, hrá kân, tơ’lêi tro mâu pơreăng môi tiah châi hrê, êi troăng hiâm, ôh tá ai vitamin A ki râ kô pro khăng mâu kơtôu mâ, chiâng plôm mâ. Vâi hdrêng ki ôh tá ai calci kô chiâng tơdjâk troh pơreăng ôh tá chiâng kân, châ chăn ôh tá kâi tŏng kum trếo calci a kơxêng mot tung mơheăm chiâng pro ‘mêi tung pơla pro hơ’lêh kơxêng.

Vâi hdrêng ôh tá ai kẽm kô ôh tá lŏn kâ kế, hrá kân, tơ’lêi tro mâu pơreăng ‘na troăng hiâm, châi hrê, ôh tá ai trếo kơhiâm ƀă hrá mơnhông ki xŏn. Vâi kơdrâi ki dế mơ-êa tâng ôh tá ai iode mơni kô tơ’nhiê kuăn ngá, kuăn ngá hlâ tung klêa, lơ rơneh ôh tá tŭm khế, vâi hdrêng ki mê mơni kô tro tơdjâk troh ngoâ hlông hlối, tro mâu tơdroăng pơreăng chó chêng, tơvê kŏng sap ing tơxĭn môi tiah khăng kơbre\n kŏng, chêng, ôh tá chiâng tơpui, tuăn klêk ƀă hên ki ê.

Ƀok thái pơkeăng Vi Thị Huệ ăm ‘nâi tơ’nôm.

“Drêng mâu vâi hdrêng ôh tá ai mâu trếo kơhiâm ki kal tung châ, mê kô pro trâm hên tơdroăng. Pơtih: vâi hdrêng ôh tá ai vitamin A kơlo ki iâ, ngế hdrêng ki mê mâ ôh tá xáu hlo, tâng ôh tá ai tŭm vitamin A kơlo ki râ a vâi hdrêng ki mê kô tro khăng mâ, tơlêa kơtôu mâ chiâng pro plôm mâ ƀă tâ mâu pơreăng êi ki ê.

 A vâi hdrêng ki ôh tá ai tŭm trếo sắt cho môi tung mâu trếo ki kal veăng tung pơla pro mơheăm ƀă cho môi tơdroăng ki kal ăm ngoâ, mê drêng vâi hdrêng ôh tá ai tŭm trếo sắt, mê kô ôh tá ai mơheăm xua ôh tá ai sắt, pro kơdroh tơdroăng ki xông kân 'na châ, ƀă hlê plĕng ‘na ngoâ a vâi hdrêng ƀă kô tơdjâk troh ki kâi trâng a vâi hdrêng. A vâi hdrêng ki ôh tá tŭm kẽm, kẽm cho trếo ki kum tơ’mot kế kâ ƀă tơkŭm trếo đạm pro rơhêng vâ kâ, kơhiâm a vâi hdrêng, drêng vâi hdrêng ôh tá ai tŭm kẽm kô ôh tá lŏn kâ kế, hrá kân ƀă kơdroh ivá kâi trâng.

A vâi hdrêng ki ôh tá ai tŭm iode, kô hrá mơnhông tuăn ngoâ lơ tro khăng, kơbre\n a mâu troăng hveăn ki ê, vâi hdrêng ki dế hơnăm hriâm tâng ôh tá ai tŭm iode mê ki rơkê kô kơdroh hên tâ tâng vâ pơchông ƀă mâu vâi hdrêng ki ai tŭm iode”.

Viê̆n Trếo kơhiâm Tơnêi têa hnê tối, chiâng vâ ‘mot tơ’nôm mâu trếo kơhiâm ki kal tung châ sap ing mâu kế kâ ki ai hlâu. Kế kâ ki ai hên sắt môi tiah: hơ’nêh ro, ki trĭng dêi kơtâ í, plâi nuih chu, kliâm, ká, prá, kơchâi drêh, kơxêt ƀă hên ki ê… mê kâ mâu plâi ki tum  môi tiah vitamin C vâ mơdêk ki tơ’mot trếo kẽm; kế kâ ki ai hên calci môi tiah: xi xŏng, ká, têa tôu ro, phô mai ƀă hên ki ê; kế kâ ki ai hên iode môi tiah: mâu ká têa kơxĭ, nhâ krái têa kơx^, kơchâi rơpê soong, tảo ƀă hên ki ê; kế kâ ki ai hên kẽm môi tiah: ki trĭng dêi kơtâ, uâng lâ, plâi pôm, prá nanh ƀă hên ki ê dêi kơchâi drêh, gấc, cà rốt, tơ-uâ, plâi hung ƀă vitamin D ai hên tung kliâm, kơtâ í.

Tung lâp tơnêi têa tối tơdjuôm ƀă a kong pơlê Dak Lak tối krê hiăng pêi pro hên tơdroăng ki hbrâ mơdât ki ôh tá ai tŭm trếo kơhiâm ƀă hiăng pêi pro châ tơƀrê môi tiah: Tơdroăng ki hbrâ mơdât ôh tá ai tŭm vitamin A, ƀă mâu tơdroăng ki ‘mot tơ’nôm vitamin A ki hên ăm vâi hdrêng sap ing 6 – 36 khế, 1 hơnăm ai 2 hdroh (a khế 6 ƀă khế 12). Ăm mâu vâi nôu klêi kơ’nâi rơneh kuăn 1 klŏng vatimin A i ôu, ‘mot tơ’nôm vitamin A ăm vâi hdrêng ki tro krĭn ki râ, mâu vâi hdrêng ki hmâ châi hrê ki ton hâi, êi troăng hiâm đi đo.

Tơdroăng hbrâ mơdât ki ôh tá ai iode tiô túa ki hnê mơhnhôk ăm rêm rơpŏng kâ po iode ƀă kế kâ ki ai tơ’nôm iode tung mâu rôh pế pơchên kế kâ. Tơdroăng ki hbrâ mơdât ôh tá ai tŭm mơheăm, trếo kơhiâm ăm vâi kơdrâi ki mơ-êa kal ôu tơ’nôm sắt- acid folic, cho 1 pŭm tung môi hâi drêng pơxiâm sap ing apoăng mơ-êa tá troh drêng hiăng klêi mơhum môi khế.

Trếo kơhiâm ki kŭn gá kal khât ăm tơdroăng ki xông kân a vâi hdrêng. Tiah mê, pro tiah lâi vâ ‘nâi ngế hdrêng ôh tá ai tŭm trếo kơhiâm tung châ? Ƀă tơdroăng ki ‘mêi dêi tơdroăng ôh tá ai tŭm trếo kơhiâm kô chiâng môi tiah lâi? Ƀă kal pro klâi vâ ‘mot tơ’nôm tŭm trếo kơhiâm ăm vâi hdrêng? Kố cho mâu rơkong kơ-êng kô châ ƀok thái pơkeăng Vi Thị Huệ, pơkuâ Kơvâ trếo kơhiâm, Tíu xiâm séa ngăn châi tamo kong pơlê Dak Lak kô tiâ mơnhên ing rôh tơpui tơno a kơ’nâi kố.

-Ô ƀok thái pơkeăng! Vâ kum kuăn pơlê hlê plĕng nhên tâ ‘na trếo kơhiâm, ƀok thái pơkeăng tơbleăng tiô túa ki tro ‘ló má môi ‘na trếo kơhiâm?

 Ƀok thái pơkeăng Vi Thị Huệ: Trếo kơhiâm cho mâu trếo ki tung châ chăn pin bu kal môi iâ, gá ai hnoăng kal khât, drêng ôh tá ai tŭm trếo kơhiâm kô tơdjâk troh tơdroăng ki mơnhông châ chăn, malối cho a vâi hdrêng ki kŭn. Drêng tối troh trếo kơhiâm, tung mê ai mâu khu vitamin, tung mê ai khu vitamin ki liê tung têa rơmâ cho A, D, E, K khu vitamin ki liê tung têa cho vitamin B, C tung mê, cho mâu calci, phosphor, magie ƀă kẽm.

-Ƀok thái pơkeăng ăm ‘nâi mâu tơdroăng ki mơhno nhên a vâi hdrêng ki ôh tá ai tŭm trếo kơhiâm?

Ƀok thái pơkeăng Vi Thị Huệ: Mâu tơdroăng ki mơhno ăm hlo nhên a vâi hdrêng ki ôh tá ai tŭm trếo kơhiâm, môi tiah: vâi hdrêng ki mê ôh tá hngăm, hrá mơnhông ki xŏn, vâi hdrêng ki mê hmâ châi tamo môi tiah êi krôk ton hâi, châi hrê ƀă hên ki ê hdrêng nhăng krôu a kong măng, lơ lo têa kơxôu a châ, kéa ngiâ vâi hdrêng ngiât prâp, kơnêi kŏng, kơnêi chêng tơ’lêi tơđôu ƀă hên ki ê.

A vâi hdrêng ki kân tâ, hmâ mơhno ăm hlo môi tiah châi kơkốu, rơtá nuih ngăn tơviah tâ ƀă vâi hdrêng ki rơdêi, kố cho a vâi hdrêng ki ôh tá ai tŭm trếo kơhiâm ki hiăng râ.

-Drêng châ ‘mot tơ’nôm tŭm trếo kơhiâm ăm vâi hdrêng kô châ pơxúa tơdroăng klâi ƀă ôh tá pơxúa ‘na tơdroăng klâi, tâng vâi hdrêng ôh tá ai tŭm trếo kơhiâm mê kô môi tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Vi Thị Huệ: Tơdroăng ki ‘mot tơ’nôm trếo kơhiâm ai hnoăng cheăng kal khât tung pơla xông kân, mơdêk tuăn ngoâ, rak vế ƀă mơdêk ivá kâi trâng ƀă mâu pơreăng ăm vâi hdrêng vâ hbrâ mơdât pơreăng malối cho a vâi hdrêng ki kŭn, tâng vâi hdrêng ôh tá ai tŭm trếo kơhiâm, ivá kâi trâng ƀă pơreăng kơdroh, pro ăm ngế hdrêng ki mê tơ’lêi tro mâu pơreăng ‘na troăng hiâm ƀă pơreăng ki ôh tá kâi pơlât prêi, vâi hdrêng ki mê hrá kân.

Drêng vâi hdrêng ki ôh tá ai tŭm trếo kơhiâm, kô pro trâm hên tơdroăng ki râ. Pơtih: vâi hdrêng ki ôh tá ai tŭm vitamin A râ ki iâ, vâi hdrêng ki mê kô tro ôh tá xáu hlo mâ a kơxê, ôh tá ai tŭm vitamin A ki râ vâi hdrêng ki mê kô khăng mâ, tơlêa kơtôu mâ pro chiâng plôm mâ ƀă tro mâu pơreăng ki ê.

A vâi hdrêng ki ôh tá ai tŭm trếo sắt, xua sắt cho môi tung mâu trếo kikal veăng pêi pro tung pơla pro chiâng mơheăm ƀă cho môi tung mâu tơdroăng ki păn roăng ngoâ, mê drêng vâi hdrêng ôh tá ai tŭm sắt kô pro chiâng tơdjâk troh mơheăm xua ôh tá ai tŭm sắt, pro kơdroh ki xông kân ‘na châ, hlê plĕng ‘na ngoâ ƀă kơdroh ivá kâi trâng a vâi hdrêng. A vâi hdrêng ki ôh ta ai tŭm kẽm, kẽm cho trếo kơhiâm kum ăm tơdroăng ki ‘mot trếo kơhiâm tung châ ƀă tơkŭm mâu trếo đạm pro vâi hdrêng kâ kơhiâm, drêng vâi hdrêng ôh tá ai kẽm kô pro vâi hdrêng ôh tá lŏn kâ kế, hrá kân ƀă kơdroh ivá kâi trâng ƀă pơreăng.

A vâi hdrêng ki ôh tá ai tŭm iode, kô hrá mơnhông tuăn ngoâ lơ tro khăng kơbrĕn mâu troăng hveăn, vâi hdrêng ki dế lăm hriâm drêng ôh tá ai tŭm iode mê ki rơkê ple\ng kô kơdroh hên tâ tâng pơchông ƀă mâu vâi hdrêng ki ai tŭm iode.

-Ƀok thái pơkeăng hnê tối mâu tơdroăng ki pơchân ăm mâu vâi nôu, pâ kal pro klâi vâ ‘mot tơ’nôm tŭm trếo kơhiâm ăm vâi hdrêng?

Ƀok thái pơkeăng Vi Thị Huệ:  Hnê tối dêi Viê̆n trếo kơhiâm  Tơnêi têa mơ’no tối ăm mâu nôu, pâ ‘na tơdroăng ki ‘mot tơ’nôm trếo kơhiâm ăm vâi hdrêng. Má môi: xúa hên ƀă kâ hên mâu kế kâ ăm vâi hdrêng, hnê pơchân rah xo hên mâu kế kâ ki ai trếo kơhiâm; má péa: ăm rĕng ăm ngế hdrêng mê ôu, ăm vâi hdrêng âu têa tôu nôu tung pơla 6 khế apoăng, pơtối ăm âu tá troh 24 khế lơ ton tâ; má pái: xúa kế kâ ki ai hên trếo kơhiâm tung mâu rôh kâ tơ’nôm ăm vâi hdrêng, tơ’nôm têa rơmâ lơ rơmâ a mâu rôh kâ vâ mơdêk ki tơ’mot mâu vitamin ki liê tung têa rơmâ; má pŭn: ăm vâi hdrêng tung pơla sap ing 6 – 60 khế ôu vitamin A kơlo ki hên tâ 2 hdroh tung môi hơnăm.

Mâu nôu klêi kơ’nâi rơneh tung pơla 1 khế ôu 1 pŭm vitamin A, vâi hdrêng sap ing 24 – 60 khế châ ôu pơkeăng kơdê ‘mêa, mâu vâi kơdrâi tung pơla hơnăm ki rơneh kuăn kô châ ‘mot tơ’nôm sắt, axit folic, kế ki ai trếo kơhiâm tiô hnê mơhno dêi ƀok thái pơkeăng.

Mơnê ƀok thái pơkeăng!

Phượng Vũ – Quang Nhật

Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng