VOV4.Xơ Đăng - Tiô pơkâ tơdroăng ki kơtiê ki hên tơdroăng, nôkố, kong pơlê Gia Lai ối 12,09% rơpŏng kơtiê. Tung mê ki hên rơpŏng kơtiê cho kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo. Mâu tơring, cheăm a kong pơlê hiăng ƀă dế tơbleăng hên troăng hơlâ tŏng kum tơdroăng pêi, hơ’lêh túa tơmiât, túa pêi vâ kum vâi krâ nhŏng o mơ-eăm pêi cheăng vâ hluăn ing kơtiê krá tơniăn ton.

Kơxo má lăm kúa chhá kơxu ăm kŏng ti, klêi mê lăm a chiâk kơphế, peăng kơxêi vêh troh a hngêi tơvâ tơvân tơdroăng cheăng rak ngăn ro sap hâi ro hiăng ai kuăn, la nâ Rơ Lan Iêk, (ối a pơlê Krêl, cheăm Ia Krêl, Đức Cơ) vâ kơ tuăn tơdroăng cheăng tơvâ tơvân mê. Nâ tối, mâi nâ rĕng hlâ lêk, môi ngế nâ păn 3 ngế kuăn dế tro hơnăm kâ, hơnăm hriâm. Hdrối nah, 4 ngế nôu kuăn đi đo kơklêa drêng ai hmê kâ drêng ôh xua tơdroăng dêi nâ lăm pêi cheăng vâi drêng châ pêi drêng ôh, chiâk kơphế hiăng krâ.

Hơnăm 2018, nâ Iêk mung 50 rơtuh liăn ing hngêi rak liăn kum mơngế kơtiê pơlê pơla vâ ‘mâi pêt tơmó kơphế nếo. Hơnăm pơtối, nâ châ môi kŏng ti kơxu ki ai tíu pêi cheăng a cheăm xo pêi pro kŏng nhân, klêi mê kum liăn mơjiâng pro hngêi ối. Mơhé liăn khế mơhá ăm kŏng nhân ôh tá ‘nhó hên, la nâ hiăng ai kơxô̆ liăn pêi lo tơniăn, rôe ro kơdrâi păn ăm ai kuăn. Nâ Iêk hâk phiu ăm ‘nâi, hơnăm nah, rơpŏng hngêi nâ hiăng hluăn ing kơtiê:         

‘’Peăng kŏng ti veăng kum á 70 rơtuh liăn pro môi toăng hngêi ing hơnăm 2020. Păn roăng ăm kuăn ‘nĕng hriâm, a mơ-eăm pro kŏng nhân lăm kúa chhá kơxu tê’’.

Hên rơpŏng hdroâng kuăn ngo hiăng mung liăn păn mơnăn mơnôa, vâ châ xo tơ’mot liăn tơniăn hluăn ing kơtiê

Rơpŏng hngêi nâ Iêk cho môi tung kơxô̆ 53 rơpŏng ối a cheăm Ia Krêl, tơring Đức Cơ nếo hluăn ing kơtiê tung hơnăm 2021. Tung  hơnăm nah, vâ kum mâu rơpŏng mơ-eăm hluăn ing kơtiê krá tơniăn, mâu kơvâ cheăng kong pơlê tơkŭm po hên lâm hriâm kih thuât ƀă tơbleăng mâu túa ‘mâi pêt kơphế, mơdêk ki tơ-brê ăm kơdrum loăng. Hngêi rak liăn kuăn pơlê pơla tơring lăm troh a cheăm vâ ăm kuăn pơlê tơ’lêi châ mung liăn ki châ tŏng kum kơjo rơkâ.

Mâu kăn kong pơlê tơrŭm ƀă mâu ngế ki kuăn pơlê pâ nhoăm  tung kuăn pơlê hnê tối kuăn pơlê pôi tá tê tơnêi, thế hlê plĕng iâ vâ hluăn ing kơtiê. Pôa Rơ Mah Quách, Kăn phŏ hnê ngăn Chi bộ, kăn thôn pơlê Krêl, cheăm Ia Krêl, ăm ‘nâi:

‘’Ki xơpá má môi nôkố tơnêi rế ton rế hâ ho, rơpŏng hngêi kuăn ‘nĕng rế kơdrâm. Tơnêi rế iâ, kơxô̆ liăn pê lo rế iâ. Chal nôkố, hơnăm ối nếo thế mơ-eăm hriâm vâ hluăn ing kơtiê. Hriâm tâi  râ má 2, má 3 kô châ lăm pêi cheăng a mâu kŏng ti, thế ai lâm, ai ƀâng mê vâi nếo xo pêi cheăng’’.

Rơpŏng kơtiê a tơring Đức Cơ châ tăng cheăng pêi

Cheăm Ia Krêl, tơring Đức Cơ ai lối 2.100 rơpŏng kuăn pơlê rêh ối a 10 to thôn pơlê. Tung mê, ai 35% kơxô̆ kuăn pơlê cho hdroâng kuăn ngo. Nôkố kơxô̆ rơpŏng kơtiê dêi cheăm xuân ối 13,4%. Jâ Nguyễn Thị Thúy Loan, Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Ia Krêl, ăm ‘nâi, hơnăm 2022, kong pơlê pơkâ kơdroh xăm kơtiê 2,2% kơxô̆ rơpŏng kơtiê, tơ’mô 47 rơpŏng.

‘’Mơdêk tơdroăng hnê tối vâ pơ’lêh tuăn tơmiât, túa pêi cheăng tung kuăn pơlê vâ tro tiô khoa hok tâ, khên tơnôu tâ tung pêi cheăng xúa khoa hok kih thuât kŏng ngê̆ tung păn mơnăn ƀă pêi chiâk deăng. Má péa, cho ƀă mâu rơpŏng kơtiê, tơnêi pêi chiâk ôh tá ai mê kô kum ăm vâi ai cheăng pêi. Mâu kŏng ti lăm troh mê xuân tơbleăng tơdroăng cheăng pêi; pro tơ’lêi hlâu má môi ăm mâu rơpŏng kơtiê, malối châ 47 rơpŏng kơtiê tung tơdroăng pơkâ hluăn ing kơtiê hơnăm 2022’’.

Tiô pơkâ kơtiê hên troăng, nôkố kong pơlê Gia Lai ối ai 12,09% rơpŏng kơtiê. Tung mê ai troh 88% kơxô̆ rơpŏng kơtiê cho kuăn ngo. Pêi pro tiô tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa ‘na xăm kơtiê krá tơniăn, ing hơnăm 2016-2021, kong pơlê Gia Lai hiăng ‘no lối 1 rơpâu 270 rơtal liăn, tơbleăng mâu tơdroăng cheăng tŏng kum ăm rơpŏng kơtiê hriâm, pơ’lêh hdrê loăng pêt, mơnăn păn...

Tiô pơkâ kơxô̆ 314/KH-UBND nếo châ Vi ƀan kong pơlê Gia Lai pơkâ mơ’nui khế 2 kố nah, hơnăm kố, kong pơlê mơ-eăm kơdroh  2% kơxô̆ rơpŏng kơtiê tung lâp kong pơlê, 30% rơpŏng kơtiê hdroâng kuăn ngo. Pôa Phạm Trần Anh - Kăn phŏ pơkuâ khu xiâm ngăn cheăng pêi - mô đô̆i tro rong - ƀă rêh ối pơlê pơla kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi, ti lâi khu xiâm kô rơtế ƀă mâu kong pơlê vâ pê klêi tơdroăng pơkâ xăm kơtiê hơnăm 2022 dêi kong pơlê:

‘’Kơvâ ngăn pêi cheăng, mâu lêng rong râ kô veăng ti tăng ‘nâi plĕng ăm mâu kăn, râ đảng tơring kong pơlê mơjiâng mâu troăng rơhlâ ki nhên, kum rơpŏng kơtiê hluăn ing kơtiê. Pakĭng mê,  xúa tơ-brê liăn ing tíu xiâm; mơ-eăm tơrŭm ƀă măt trâ̆n, khu grup, kal kí, rêh ối pơlê pơla rêm râ vâ mơhnhôk tăng liăn ing khu mơdró, ing kuăn pơlê, vâ ’no liăn ăm mâu ngế kơtiê mơnhông pêi chiâk deăng’’.

Nguyễn Thảo chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng