VOV4.Xơ Đăng - Tơdroăng pơkâ dêi Tơnêi têa ‘na kơdroh kơtiê krá ton hneăng hơnăm 2021 – 2025 kô châ pêi pro tung lâp tơnêi têa ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn ‘no ăm tơdroăng pêi pro kố ai 75 rơpâu rơtal liăn. Ki kal dêi tơdroăng kố cho tŏng kum tơdroăng rêh ối cheăng kâ ăm kuăn pơlê ƀă tơdroăng ki tŏng kum ing mâu túa pơkâ pêi cheăng kâ, tơtro ƀă tơdroăng ki rơhêng vâ dêi tơdroăng ki rơkê plĕng tung pêi cheăng kâ ƀă ki rơdêi dêi kong pơlê. Kố cho troăng hơlâ pêi pro ai pơxúa pro ivá kum kuăn pơlê mơ-eăm vâ hluăn ing kơtiê, laga, tơdroăng ki xúa môi tiah lâi vâ mâu kơtiê tơ’lêi pêi pro ƀă hbrâ rơnáu veăng tung mâu tơdroăng tơkêa kơdroh kơtiê.

Tiô Tơdroăng pơkâ Tơnêi têa xăm kơtiê pơla hơnăm 2021-2025, ki xiâm pêi pro a mâu kơpong kơtiê, cheăm kơtiê xơpá kơpong ‘núa prêi, kĭng têa kơxĭ ƀă rơlố. Tơdroăng veăng kum mơjiâng, po rơdâ lối 1.000 túa, tơdroăng tơkêa bro kơdroh kơklêa xăm kơtiê kum mơnhông cheăng kâ, tê mơdró, mơdró ‘na ôm hyô, pơxiâm pêi cheăng, pơxiâm cheăng tê mơdró vâ tăng kế kâ, cheăng pêi, tăng tơ’mot kơxô̆ liăn krá tơniăn.

Mơ-eăm kum mâu kơtiê, vâ chê kơtiê ki iâ gá ai môi ngế tung khu dế tro hơnăm pêi cheăng ai cheăng pêi krá tơniăn; kơxô̆ vâi o tung rơpŏng kơtiê, vâ chê kơtiê lăm hriâm tro hơnăm châ 90%.Tíu ki nếo dêi tơdroăng kơdroh kơklêa xăm kơtiê pơla hơnăm 2021-2025, mê cho tơkŭm túa cheăng kâ ăm mâu rơpŏng hngêi, kuăn pơlê lơ khu mơdró pơxiâm pêi cheăng lơ khu mơdró hriê̆n plĕng ki nếo ƀă kuăn pơlê kô veăng a mâu tơdroăng tơkêa bro.

Tiô Jâ Đinh Thị Hưng, Ngế xiâm pơkuâ ngăn Cheăng pêi - Mố đô̆i tro rong ƀă rêh ối pơlê pơla  kong pơlê Lào Cai, tung tơdroăng mơjiâng mâu luât pơkâ tŏng kum ăm mâu kuăn pơlê, malối cho mâu luât pơkâ ki tơdjâk troh mơnhông cheăng kâ, tâng luât pơkâ mê ôh tá pơkâ nhên mê kô pá vâ xo liăn ngân.

Pakĭng mê, pơkâ cho mơngế kuăn pơlê vâ châ tŏng kum pêi cheăng kâ thế mơjiâng pro tơdroăng tơkêa bro ƀă châ Vi ƀan kong pơlê kĭ. Tung pơla mê ki hên kuăn pơlê kơtiê ôh tá châ hriâm, oh tá hlê ple\ng, vâi kô kơxiâp ôh tá khên pêi:

’’Pơkâ cho ngế kuăn pơlê vâ châ tŏng kum môi tiah mê ing kơxô̆ liăn ngân kong pơlê thế mơjiâng pro tơdroăng tơkêa bro ƀă châ Vi ƀan râ kong pơlê kĭ. Kuăn pơlê ôh tá hlê plĕng oh tá hriâm rơkê ƀă ôh tá khên vâ mơjiâng pro tơdroăng tơkêa.Môi tơdroăng tơkêa thế ai chêh pơtroh ăm troh râ tơring klêi mê troh kong pơlê kĭ mê vâi oh tá hâk vâ ôh tá khên chêh. Kố xuân cho tơdroăng ki ai khât ing cheăm tơring mê pin thế tí tăng ‘nâi plĕng nhên, malối cho kum túa cheăng kâ xăm kơtiê. Ngin xuân pơkâ thế pro tro ‘na tơdroăng pro hồ sơ, klêi mê ah ai hlá mơ-éa pơtroh hnê, râ ki lâi kĭ mê thế pêi, ví rêm kong pơlê xơrá pơkâ môi tơdroăng hnê ki nhên. Tiô a tơmiât pin thế pêi nhên, rế nhên rế tro’’.

Pro môi túa cheăng kâ mê rôh apoăng thế hnê mơhno ăm mâu ngế kơtiê ai tơdroăng tơmiât vâ vâi pơtối rak vế pêi pro tiô tơdroăng vâi tơmiât tiô ivá ƀă ki rơdêi ki ai hlâu a pơlê cheăm tơring. Ƀă tuá pêi cheăng mơnhông mâu tơkêa pro cheăng kâ ăm mâu kơtiê a 2 kong pơlê Lào Cai ƀă Sơn La, jâ Vũ Quỳnh Anh, Ngế xiâm phŏ ngăn tơdroăng tơkêa bro GREAT ‘na mơdêk hnoăng ivá vá cheăng kâ ăm vâi kơdrâi, tối tiah kố, môi tung mâu tơdroăng ki kal vâ xăm kơtiê krá ton xŏn mê cho tơmâng pêi pro dêi mâu khu mơdró.

Mâu khu mơdró kô cho khu mơdró ki apoăng kơvâ cheăng cho mâu khu pêi cheăng tơrŭm pa kong kuăn pơlê. Xua vâi cho mâu ngế ki hlê plĕng tơdroăng cheăng, hlê tơdroăng mơdró kâ, hlê ‘na tơmeăm, ‘na marketing ƀă kô pro ăm mâu tơdroăng ki hlê ‘na rak vế tơdroăng cheăng, rak ngăn kŏng ngê̆, rơtế ƀă ‘no liăn cheăng ƀă  kuăn pơlê mơnhông cheăng kâ. Hlối, ăm hbru tơmeăm ăm mâu rơpŏng kuăn pơlê vâ vâi hlê tơdroăng ki kal vâ pêi lo mâu tơmeăm tro tiô pơkâ kal vâ dêi mâu tíu rôe, tiô pơkâ dêi khu mơdró ki tơrŭm cheăng.

‘’Kuăn pơlê vâ mơdêk pêi lo tơmeăm mê vâi thế ‘no liăn cheăng ƀă pro ti lâi vâ châ achê ‘na pro hlá mơ-éa mung liăn ngân. Môi tiah tung tơdroăng tơkêa Great dêi ngin mê ai hên rơpŏng kơtiê dế mung liăn mâu hngêi rak liăn môi tiah Hngêi rak liăn kum mâu kơtiê môi tiah mâu kơxô̆ liăn mung ton mơdrếo tâi ‘nôi klêi mê, vêh mung nếo, pro ti lâi vâ vâi ai tŭm kơxô̆ liăn vâ ’no pêi cheăng kâ?. Ngin xuân dế tơrŭm ƀă mâu hngêi rak liăn vâ vâi chêh dêi mâu tơdroăng ăm mung tiô kơ tơdroh ôh tá xê kok tơmeăm vâ kum ăm vâi châ mung liăn hngêi rak liăn’’.

Teăng mâ tơdroăng mơnhông mơdêk khu lâp kong têa a Việt Nam (UNDP), pôa Đoàn Hữu Minh ăm ‘nâi, tơdroăng xăm kơtiê tá mâu tơdroăng ‘na xăm kơtiê, hnê cheăng pêi  ƀă tăng mơngế lăm pêi cheăng kong têa ê. Nôkố 3 tơdroăng ki mê châ mơhno tung môi Tơdroăng, xua mê, kal mơhno ki tơrŭm ƀă hnoăng pêi dêi tơdrôăng cheăng. Pakĭng mê, kal tơrŭm nhên pơla mâu tơdroăng xua mâu khu xiâm, kơvâ cheăng pơrá phá dêi rơpó rak ngăn, ví tơdroăng ki chiâng môi ngế châ kơjo kum 2-3 tơdroăng pơrá phá:

‘’Tung pơla kố pin ai 3 tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa, mê cho Tơdroăng pơkâ tơnêi têa ‘na xăm kơtiê krá tơniăn ton dêi Khu xiâm ngăn cheăng pêi - Mô đô̆i tro rong ƀă rêh ối pơlê pơla. Tơdroăng má péa, cho Mơnhông cheăng kâ kơpong hdroâng kuăn ngo ƀă kong ngo ƀă má pái tơdroăng mơnhông cheăng kâ thôn pơlê nếo. Tơkéa vâ tối a râ ki kân, mê pin kal thế ngăn 3 tơdroăng mê xuân pêi pro pơxúa ăm mâu tơdroăng pơkâ mơnhông cheăng kâ rêh ối xuân môi tiah xăm kơtiê, mê mơni cho kal thế môi tuăn pơla 3 tơdroăng.

Xua tâng 3 tơdroăng tiô 3 troăng hơlâ pơrá phá, ai luât pơkâ pơrá phá, troh a pơlê cheăm bêng ai môi tíu xiâm ƀă 3 luât pơkâ mê kô pá puât’’.

Todroăng pơkâ Tơnêi têa xăm kơtiê krá tơniăn ton pơla hơnăm 2021-2025 ai hên tíu ki nếo tâng vâ pơchông ƀă pơla hơnăm 2016-2020. Mê cho pêi tơdroăng tơchuôm a kuăn mơngế, pơtối cho ‘no liăn mơdêk ivá cheăng dêi mơngế kơtiê; ‘nâi nhên xiâm ki kơtiê vâ pêi pro ki ahdrối, pêi nhên mâu tơdroăng dêi mơngế kơtiê, kơpong ki xiâm kơtiê.

Ki xiâm dêi tơdroăng cho mơ-eăm, kơxô̆ rơpŏng kơtiê hên troăng a kơlo xăm 1,0 - 1,5%  tung hơnăm; kơxô̆ rơpŏng kơtiê kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo xăm kơtiê lối 3,0% tung hơnăm; 30% tơring kơtiê. 30% cheăm kơtiê xơpá kơpong ‘núa prêi, kĭng têa kơxĭ ƀă rơlố ing tơdroăng kơtiê, malối kơtiê xơpá ó; kơxô̆ rơpŏng kơtiê a mâu tơring kơtiê xăm ing 4-5% tung hơnăm. Vâ ai tiô pơkâ mê, kăn ƀô̆ pơlê, cheăm bêng, tơring thế ‘nâi nhên tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê malối xua tơdjâk COVID troh kuăn pơlê kơtiê.

‘Nâi nhên tro mơngế cho kơtiê, rơpŏng kơtiê vâ tơbleăng tŏng kum ing luât pơkâ ‘na xăm kơtiê lơ Tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa xăm kơtiê; tăng xiâm dêi cheăm bêng, dêi kuăn pơlê, ing mê ai túa tŏng kum [aoh hiêm khăm pơlât, hnê hriâm, tăng ăm pêi cheăng, kum ‘na rêh ối pơlê pơla, troh tơdroăng kum krê troh tơdroăng kum tơdroăng tơkêa bro, hnê túa pêi cheâk, pêi cheăng kâ.

Tơdroăng mê xuân hnê ăm mâu pơlê cheăm chôa chêh inâi, tối tơdroăng púi vâ ƀă pêi pro kơjo tŏng kum ki tơ-brê ing liăn dêi tơdroăng tŏng kum, ing liăn cheăm tơring kong pơlê ƀă ing tơdroăng mơhnhôk veăng tơlo ki ê, kum ăm mâu ngế kơtiê ai hngêi ối tơniăn, krá ton, kâi trâng ƀă hyôh kong prâi têa kơxi\ hơ’lêh, kong prâi pro ôh tá tơniăn.

Pôa Tô Đức, Ngế  xiâm Ƀơrô Tơnêi têa ngăn ‘na xăm kơtiê ối tung Khu ngăn Mố đô̆i tro rong ƀă rêh ối pơlê pơla ăm ‘nâi:

‘’Khu xiâm xuân dế vâ tơrŭm ƀă mâu Khu xiâm, kơvâ cheăng, malối cho Khu xiâm Pơkâ ƀă ‘no liăn cheăng, Khu xiâm ngăn liăn ngân, pâ thế Chin phuh pơkâ luât ƀă pơlê cheăm kơtiê xơpá ó. Drêng châ mơnhên cho pơlê cheăm dêi tơdroăng pơkâ tơnêi têa xăm kơtiê pơla hơnăm 2021-2025, tâng pê klêi tiô pơkâ mơjiâng thôn pơlê nếo mê xuân châ ’no liăn cheăng ing tơdroăng pơkâ troh hơnăm 2025. A tơmiât tiah kố, tơdroăng tŏng kum ăm pơlê cheăm vâ tơniăn ăm kuăn pơlê mơ-eăm hluăn kơtiê xơpá krá tơniăn mê pin thế ‘nâi nhên kơlo tŏng kum, riân ki tŏng kum, hâi khế tŏng kum tiô pơkâ ‘no liăn pêi cheăng ton hơnăm’’.

Tung  hơnăm hdrối kố nah, Khu xiâm ngăn cheăng pêi Mô đô̆i tro rong ƀă rêh ối pơlê pơla xuân hiăn hnê mơhno ăm mâu pơlê cheăm tơring kong pơlê tơmâng tí tăng ngăn chêh inâi rơpŏng kơtiê, rơpŏng vâ chê kơtiê. Vi ƀan mâu kong pơlê pro tơniăn tơdroăng mơnhên tŏng kum rơpŏng kơtiê cho khât, kum tro mơngế, tro tơdroăng, ví pôi tá kơtâu cheăng vâ ai hnoăng. Paki\ng mê, hnê tối, mơhnhôk mơdêk hnoăng cheăng pêi, tơbâ hnê thế mâu rơpŏng kơtiê ai tuăn mơ-eăm pêi cheăng kâ, pôi tá tơmiât kơnôm tơngah to a tơnêi têa, kum mâu rơpŏng kơtiê, vâ chê kơtiê chôa lâng mơ-eăm pêi cheăng mơnhông dêi rơpŏng hngêi hluăn kơtiê krá tơniăn ton.

Kim Thanh chêh

Gương tơplôu tơbleăng